Hoofdstuk 14: Verandering in de moderne samenleving
Cultuur = het geheel van voorstellingen, uitdrukkingsvormen, opvattingen, waarden en normen die
mensen als lid van een groep of samenleving hebben verworven.
Institutionalisering = het proces waarbij een complex van waarden en min of meer geformaliseerde
regels vastgelegd wordt in standaard gedragspatronen, die het gedrag van mensen en hun
onderlinge relaties reguleren.
Rationalisering = het proces van het ordenen en systematiseren van de werkelijkheid met de
bedoeling haar voorspelbaar en beheersbaar te maken en van het doelgericht inzetten van middelen
om zo efficiënt en effectief mogelijke resultaten te bereiken. Het is een langetermijn
veranderingsproces, bezig sinds de 17e eeuw, kenmerkend voor de maatschappij als geheel.
Voordelen rationalisering:
- De verdere uitbouw van de wetenschap en dus meer beheersing van sociale processen en de
natuur
- Rationele en efficiénte vormgeving arbeidsorganisaties
- Nadruk op universele formele regels en gelijke behandeling van gelijke gevallen in plaats van
personen gunsten verlenen door emotionele binding (= formalisering en rationalisering van
het recht)
- Meten van opbrengsten en de aandacht voor de juiste persoon op de juiste plaats
Nadelen van rationalisering
- Een wereld waarin ons bestaan als mens steeds meer dreigt te worden gecontroleerd en
waarbij de middelen de doelen gaan overheersen
- Differentiatie in arbeidsverdeling die leidt tot vervreemding van werknemers door de ver
doorgevoerde specialisatie en tot grote machtsverschillen in bedrijven, organisaties en in de
samenleving zelf.
- De onpersoonlijke benadering en formele, bureaucratische opstelling in relaties tussen
mensen
- De hoge eisen die het moderne arbeidsproces aan werknemers stelt waardoor veel mensen
bezwijken onder de stress. Er ontstaat een onderklasse die niet aan de eisen kan voldoen en
zo aan de samenleving wordt uitgesloten
- Toename van macht van bureaucratische organisaties
De paradigma’s over rationalisering:
Functionalisme: voordelen van hierboven worden benadrukt. Rationalisering heeft gezorgd voor de
ontwikkeling van de kapitalistische economie en groei materiële welvaart. Arbeidsverdeling is hierbij
belangrijk. Mechanische solidariteit is gebaseerd op gelijkvormigheid: er is geringe arbeidsverdeling
zoals in de traditionele samenleving. Organische solidariteit is gebaseerd op onderscheid: een
verdere arbeidsverdeling zoals in de moderne samenleving.
Conflict: ontstaan maatschappelijke ongelijkhheidsverhoudingen door rationalisering. Door het
berekenede doel-middel denken van het kapitalisme is er ongelijke verdeling van welvaart. De strijd
tussen klassen over verdeling van schaarse dingen wordt gevolgd. Vervreemding: het isolement van
de individuele mens die geen zeggenschap heeft over wat en hoe er geproduceerd wordt en die dus
eigenlijk machteloos is.
, Rationele-actor: door rationalisering kunnen actoren in toenemende mate het proces beheersen om
hun eigen doelen te bereiken. Handelen is doelrationeel en mensen ontiwkkelen een samenhangend
geheel van doelen die ze willen realiseren en waarop hun gedrag wordt gfgestemd.
In de traditionele samenleving zijn de verschillen op micro-niveau groot, in de moderne samenleving
is dit groter door individualisering.
Individualisering = het proces waarbij individuen in toenemende mate hun zelfstandigheid op
verschillende gebieden kunnen vergroten.
Sociale institutie = een complex van min of meer geformaliseerde regels die het gedrag van mensen
en hun onderlinge relaties reguleren.
Kenmerken moderne westerse samenleving
1) Politiek
- Democratische rechtsstaten
o Traditioneel: machthebbers bepalen en volk is ondergeschikt
- Verkiezingen: volkssoevereiniteit
- Klassieke grondrechten
o Sociale grondrechten in verzorgingsstaat
2) Economisch
- Toegenomen welvaart tov traditioneel
- Wereldmarkt door globalisering ipv lokaal
- Gemengde economie met rol overheid en vrije markt
- Productiesysteem is gerationaliseerd en gedifferentieerd
o Productie volgens strakke en optimale taakverdeling
o Werkzaamheden zijn afgestemd voor snelle en goedkope processen
- Kenniseconomie
o Dankzij technologische ontwikkelingen steeds meer vernieuwingen
3) Demografisch
- Urbanisatie: veel mensen in de stad
- Buren leven minder met elkaar dan in traditionele samenleving door individualisering
- Heterogene samenstelling: veel diversiteit
4) Cultureel en sociaal
- Seculier: ontkerkelijking, gevolg van rationalisering, individualisering en democratisering
- Wetenschap en recht belangrijk
- Bindingen: minder hecht, maar wel veelvuldiger en veelsoortiger
- Zelfontplooiing en persoonlijke autonomie belangrijk
Cultuur = het geheel van voorstellingen, uitdrukkingsvormen, opvattingen, waarden en normen die
mensen als lid van een groep of samenleving hebben verworven.
Institutionalisering = het proces waarbij een complex van waarden en min of meer geformaliseerde
regels vastgelegd wordt in standaard gedragspatronen, die het gedrag van mensen en hun
onderlinge relaties reguleren.
Rationalisering = het proces van het ordenen en systematiseren van de werkelijkheid met de
bedoeling haar voorspelbaar en beheersbaar te maken en van het doelgericht inzetten van middelen
om zo efficiënt en effectief mogelijke resultaten te bereiken. Het is een langetermijn
veranderingsproces, bezig sinds de 17e eeuw, kenmerkend voor de maatschappij als geheel.
Voordelen rationalisering:
- De verdere uitbouw van de wetenschap en dus meer beheersing van sociale processen en de
natuur
- Rationele en efficiénte vormgeving arbeidsorganisaties
- Nadruk op universele formele regels en gelijke behandeling van gelijke gevallen in plaats van
personen gunsten verlenen door emotionele binding (= formalisering en rationalisering van
het recht)
- Meten van opbrengsten en de aandacht voor de juiste persoon op de juiste plaats
Nadelen van rationalisering
- Een wereld waarin ons bestaan als mens steeds meer dreigt te worden gecontroleerd en
waarbij de middelen de doelen gaan overheersen
- Differentiatie in arbeidsverdeling die leidt tot vervreemding van werknemers door de ver
doorgevoerde specialisatie en tot grote machtsverschillen in bedrijven, organisaties en in de
samenleving zelf.
- De onpersoonlijke benadering en formele, bureaucratische opstelling in relaties tussen
mensen
- De hoge eisen die het moderne arbeidsproces aan werknemers stelt waardoor veel mensen
bezwijken onder de stress. Er ontstaat een onderklasse die niet aan de eisen kan voldoen en
zo aan de samenleving wordt uitgesloten
- Toename van macht van bureaucratische organisaties
De paradigma’s over rationalisering:
Functionalisme: voordelen van hierboven worden benadrukt. Rationalisering heeft gezorgd voor de
ontwikkeling van de kapitalistische economie en groei materiële welvaart. Arbeidsverdeling is hierbij
belangrijk. Mechanische solidariteit is gebaseerd op gelijkvormigheid: er is geringe arbeidsverdeling
zoals in de traditionele samenleving. Organische solidariteit is gebaseerd op onderscheid: een
verdere arbeidsverdeling zoals in de moderne samenleving.
Conflict: ontstaan maatschappelijke ongelijkhheidsverhoudingen door rationalisering. Door het
berekenede doel-middel denken van het kapitalisme is er ongelijke verdeling van welvaart. De strijd
tussen klassen over verdeling van schaarse dingen wordt gevolgd. Vervreemding: het isolement van
de individuele mens die geen zeggenschap heeft over wat en hoe er geproduceerd wordt en die dus
eigenlijk machteloos is.
, Rationele-actor: door rationalisering kunnen actoren in toenemende mate het proces beheersen om
hun eigen doelen te bereiken. Handelen is doelrationeel en mensen ontiwkkelen een samenhangend
geheel van doelen die ze willen realiseren en waarop hun gedrag wordt gfgestemd.
In de traditionele samenleving zijn de verschillen op micro-niveau groot, in de moderne samenleving
is dit groter door individualisering.
Individualisering = het proces waarbij individuen in toenemende mate hun zelfstandigheid op
verschillende gebieden kunnen vergroten.
Sociale institutie = een complex van min of meer geformaliseerde regels die het gedrag van mensen
en hun onderlinge relaties reguleren.
Kenmerken moderne westerse samenleving
1) Politiek
- Democratische rechtsstaten
o Traditioneel: machthebbers bepalen en volk is ondergeschikt
- Verkiezingen: volkssoevereiniteit
- Klassieke grondrechten
o Sociale grondrechten in verzorgingsstaat
2) Economisch
- Toegenomen welvaart tov traditioneel
- Wereldmarkt door globalisering ipv lokaal
- Gemengde economie met rol overheid en vrije markt
- Productiesysteem is gerationaliseerd en gedifferentieerd
o Productie volgens strakke en optimale taakverdeling
o Werkzaamheden zijn afgestemd voor snelle en goedkope processen
- Kenniseconomie
o Dankzij technologische ontwikkelingen steeds meer vernieuwingen
3) Demografisch
- Urbanisatie: veel mensen in de stad
- Buren leven minder met elkaar dan in traditionele samenleving door individualisering
- Heterogene samenstelling: veel diversiteit
4) Cultureel en sociaal
- Seculier: ontkerkelijking, gevolg van rationalisering, individualisering en democratisering
- Wetenschap en recht belangrijk
- Bindingen: minder hecht, maar wel veelvuldiger en veelsoortiger
- Zelfontplooiing en persoonlijke autonomie belangrijk
