Aantekeningen Kunstwerelden, Anouk L, 2025-2026
Hoorcollege 1 – Inleiding
Waarom streven naar een mondiaal perspectief? Heeft invloed op Europese kunst.
Openstellen voor andere culturen. Inclusiviteit in tijden van een veranderende
bevolkingssamenstelling. Dekolonisatie van de kunstgeschiedenis, de ‘zuivering’ van
koloniaal gedachtegoed.
Het object
Bij het vak Kunstwerelden komen voornamelijk 3 grote groepen kunstwerken aan bod:
1. (Europese) kunstwerken met andere volken als motief
2. Kunstwerken die elementen van kunst uit andere culturen incorporeren (en van
culturele uitwisseling getuigen)
3. Kunstwerken en architectuur uit andere culturen
Voorbeelden categorie 1 (fig. 1 en 2): Hier zien we twee schilderijen die een beetje
duidelijk willen maken aan de kijker hoe het er elders uit ziet, kijk hoe anders het is.
Eigenlijk op het moment dat jij mensen op die manier afgebeeld ziet, moet je als
kunsthistoricus de vraag stellen waarom doen zij dat op die manier? Zit er informatie in
het schilderij die voor ons interessant is? Ze gebruiken andere culturen om een punt te
maken over de Europeaan in contrast tot andere volken.
Fig. 1 Fig. 2
Voorbeelden categorie 2 (fig. 3 en 4): Hierbij halen ze inspiratie uit andere culturen, maar
voor kunstwerken die in Europa voor Europeanen zijn gemaakt. Huisje van de rederij aan
het IJ zou geïnspireerd kunnen zijn op gebouwen uit Minang Kabau (fig. 3), in de koloniale
tijd was een grote fascinatie voor de architectuur daar. Tweede voorbeeld is dat iemand
als Van Gogh duidelijk naar voorbeelden uit Japan heeft gekeken (fig. 4). Ook hier de
vraag: wat is eigenlijk het voorbeeld? Wat neemt de Europese kunstenaar daaruit mee?
1
,Aantekeningen Kunstwerelden, Anouk L, 2025-2026
Fig. 3
Fig. 4
Voorbeeld categorie 3 (fig. 5 en 6): Objecten die gewoon elders zijn gemaakt en waarbij
we niet direct kunnen aangeven of het van invloed is geweest van Europese kunst.
Bijvoorbeeld de Benin bronzen (fig 6.). Tweede zijn gebouwen uit Afrika (fig. 5). Op de
werelderfgoed lijst staan weinig objecten uit deze categorie.
Fig. 5 Fig. 6
Wat doet de kunsthistoricus met dat soort objecten? Wat is het verhaal dat hij daar mee
wil vertellen? Wat zijn de valkuilen en uitdagingen zodra hij zijn vertrouwde omgeving
verlaat en kunstwerken elders gaat bekijken?
2
,Aantekeningen Kunstwerelden, Anouk L, 2025-2026
Het kunsthistorische verhaal (narratief)
Gaat de interesse uit naar:
1. De Europese (of Noord-Amerikaanse) cultuur maar dan in situaties waarin ze in
aanraking kwam met andere culturen? (denk aan handel, reizen, stichting van
koloniën enz.)
2. De kunst buiten Europa/de VS met haar eigen geschiedenis en ideeën over
schoonheid, betekenis, maatschappelijke relevantie, spiritualiteit, etc.
Bij het vak Kunstwerelden komen beide aan bod.
Wat zijn kunsthistorisch de voor- en nadelen bij punt 1?
Voordelen:
- We maken een kleine stap buiten onze eigen/ Europese/ Noord-Amerikaanse
cultuur en verrijken onze kijk op de eigen cultuur door deze met kunst van elders
te confronteren
- We opereren voornamelijk binnen een cultuur die ons min of meer vertrouwd is
- We kunnen het voor kunst in Europa/ de VS ontwikkelde kunsthistorische
instrumentarium zonder aanpassingen gebruiken
- We beschikken vaak over geschreven bronnen
- Relatief veel kunsthistorici zijn hiermee bezig en produceren secundaire
literatuur die we kunnen gebruiken
- Engels is de overheersende wetenschapstaal
Nadelen:
- We zijn opnieuw vooral met de cultuur van Europa/de VS bezig
- We benaderen andere culturen vanuit Europese/VS referentiekaders en
waardemaatstaven
Samenvattend: we leren zeker meer over de cultuur van Europa/ de VS, maar niet
noodzakelijk meer over de eigenheden van kunst en cultuur elders en komen maar een
kleine stap dichter bij een ‘mondiaal perspectief’.
Wat zijn kunsthistorisch de voor- en nadelen bij punt 2?
Voordelen:
- We begeven ons buiten onze kunsthistorische comfort zone
- We leren potentieel andere concepten van kunst en cultuur kennen
- Omdat we hier in Europa/de VS relatief weinig van weten is de kans groter dat
geleerden uit andere werelddelen kunnen participeren
Nadelen:
- Taalbarrière (dat zou echter ook binnen Europa een rol kunnen spelen)
- Ontbrekend referentiekader
- Minder wetenschappelijke (secundaire) literatuur
- Voormalige kolonie: koloniale vooroordelen?
3
,Aantekeningen Kunstwerelden, Anouk L, 2025-2026
Termen uit de discussie
DaCosta Kaufmann
Global/world art history = world art history is een soort overkoepelende term die gaat
over wat wij als kunst zien en waar geschiedschrijving over is te vinden, global art history
haakt aan op de globalisering van kunst, denk aan de internationale kunstmarkt, waarbij
kunst wordt gemaakt voor de hele wereld i.p.v. een specifiek gebied of cultuur.
Cross-cultural = Een onderwerp vergelijken onder bepaalde verschillende invalshoeken.
Voorbeeld: hoe wordt religie gebruikt in Nederland, Indonesië, Spanje etc.
Eurocentrism = Het gaat erom dat wij met een Europese blik naar andere dingen kijken
en dat daar ook een zekere hiërarchie aan vast zit, waarbij Europa als norm gezien wordt.
Cultural influence/ transfer = Nemende partij, eenzijdig.
Cultural exchange = Gevende en nemende partij.
Cultural encounters = Ontmoetingen tussen culturen. Op welke manier komen volken
met elkaar in aanraking en wat is daarvan het efect op het kunstwerk?
Elkins
North Atlantic Art History = Kunst dat duidelijk uit de VS en Europa komt. De
kunstgeschiedenis wordt gemonopoliseerd door Europa en Noord-Amerika, puur op
basis van een structuur van universiteiten die dat kunnen aanbieden, tweede is een
structuur om hier echt grof geld in te investeren. Dat maakt dat zelfs sommige geleerden
zich afvragen of die invloed van die Amerikaanse en Europese universiteiten en de daar
gebruikte invalshoeken niet zo groot is dat er eigenlijk hier kunsthistorisch niet aan te
ontsnappen is, niet dat andere landen het niet zouden kunnen of willen, maar omdat
geld en de wetenschap zoveel verder ontwikkeld is, dat ze automatisch een soort
overwicht hebben en hun voortbrengselen ook als meest belangrijke worden geacht.
Circulations = Stromingen kunnen bijvoorbeeld op het platteland zijn bedacht en dan
naar de stad worden gebracht, wat uiteindelijk dan ook weer invloed heeft op het
platteland.
Center and periphery = Er zijn een soort centra en daaromheen het afgeleide daarvan of
landen waar je inspiratie kan opdoen. Hierbij de vraag, waarom zou het centrum
belangrijker zijn dan de omgeving ervan?
Western/ non-western = Het Westerse is hierbij de ‘standaard’, deze term wordt nu liever
niet meer gebruikt om deze reden.
4
,Aantekeningen Kunstwerelden, Anouk L, 2025-2026
Upton
Inclusive ambitions = Het streven om de architectuur- en kunstgeschiedenis breder,
globaler en minder Westers-gecentreerd te maken.
Western canonical narrative = Het traditionele, dominante verhaal van de architectuur-
en kunstgeschiedenis dat bijna volledig is opgebouwd rond West-Europese en Noord-
Amerikaanse architectuur en kunst.
European imperial project = Hoe heeft kolonialisme invloed gehad op de
kunstgeschiedschrijving. Bijvoorbeeld in de 19e eeuw bestond vaak het beeld dat alleen
maar in de Westerse kunst vooruitgang zit, andere volken blijven in tradities hangen en
doen in die zin aldoor hetzelfde.
Rejection of cultural hierarchies/ vernacular = Wat is hoge kunst en wat is lage kunst?
Bijvoorbeeld, er wordt gezegd dat bij beeldende kunst de schilderkunst en
beeldhouwkunst belangrijker zijn dan de kunstnijverheid.
Cultural appropriation/ culturele toe-eigenening = Verschil tussen inspiratie en ‘diefstal’
zit in de oneerlijke machtsverhouding.
Wat Kunstwerelden kan bieden
Wel:
- Een kijk op culturele uitwisseling tussen Europa en de wereld (‘encounters’)
- Voorbeelden van kunst/ architectuur buiten Europa en de VS
- Argumenten voor een adequate benadering van wereldkunst
- Een inzicht in een aantal termen en begrippen die belangrijk zijn om de discussie
over wereldkunst te kunnen volgen
- De mogelijkheid om de omgang met wereldkunst (architectuur) te oefenen
Niet:
- Een samenhangend verhaal (narratief) over wereldkunst/architectuur
- Een standaardoplossing voor de vraag hoe om te gaan met wereldkunst
- Een kijk op wereldkunst die algeheel los staat van de Europese en Noord-
Amerikaanse kijk op kunst en kunstgeschiedenis
5
, Aantekeningen Kunstwerelden, Anouk L, 2025-2026
Hoorcollege 2 – Kunst, kolonialisme en
zelfrepresentatie in de Andes
Kunst werd ingezet als een instrument van overheersing, een geschenk van beschaving.
Dit is een pijnlijk stukje geschiedenis. De lokale bevolking gebruikte kunst als ruimte van
zelfrepresentatie.
De grote vragen van vandaag:
- Hoe maakten kunstenaars die ‘onderworpen’ waren door de Spaanse
imperialisten, zichzelf zichtbaar en kenbaar?
- Hoe positioneerden zij zich in een snel veranderende “Nieuwe Wereld”?
- Hoe gebruikten zij kunst en taal als middelen van zelfbehoud, in plaats van enkel
middelen van onderdrukking?
- Welke rol speelden “Vlaamse” kunstwerken daarin?
Historie: koloniale context/ ideologisch kader
De steden Cusco en Quito liggen heel hoog ten opzichte van de zeespiegel. Ze hebben
een voorgeschiedenis in het Incarijk en waren belangrijke steden in de Inca
burgeroorlog. Het Inca-rijk was groot en relatief nieuw. Cusco was de hoofdstad. De
Sapa Inka was een afstammeling van de zonnegod Inti. In de 15e eeuw centraliseerde het
Inca-rijk, stammen die tot toen afzonderlijk leefden werden opgenomen in het rijk. Ze
konden het onderhouden door twee belangrijke systemen: Mit’a en Khipu. Mit’a was een
arbeiderssysteem en de Khipu was een documentatie-/ communicatiesysteem.
Ten tijde van de aankomst van de Spanjaarden was Huayna Capac de Sapa Inka, hij
sterft aan de pokken (meegenomen door de Spanjaarden) en zorgt voor een
opvolgingsoorlog onder zijn zonen. Francisco Pizarro had toestemming gekregen om
Zuid-Amerika te veroveren. Hij gaat vervolgens met circa 200 Spanjaarden, nieuwe
wapens en ziektes aan boord naar Zuid-Amerika en stuit op het Inca leger. Die zijn niet
opgewassen tegen de Spanjaarden en hun wapens en uiteindelijk executeert Pizarro
Atahualpa (de laatste Sapa Inka). Het was een perfect moment voor de Spanjaarden,
vanwege de nieuwe Sapa Inka en nog instabiele politiek. Ze konden dit vrijwel
gemakkelijk doen met collaboratie met mensen uit het Inca-rijk, namelijk mensen van
zelfstandige volken die op waren genomen in het Inca-Rijk. Ook waren er veel zieken in
het Inca-Rijk. Veel Inca bronnen zijn verloren gegaan, veel geschiedenis dat vandaag de
dag bekend is, is ook vanuit Spaans perspectief.
6
Hoorcollege 1 – Inleiding
Waarom streven naar een mondiaal perspectief? Heeft invloed op Europese kunst.
Openstellen voor andere culturen. Inclusiviteit in tijden van een veranderende
bevolkingssamenstelling. Dekolonisatie van de kunstgeschiedenis, de ‘zuivering’ van
koloniaal gedachtegoed.
Het object
Bij het vak Kunstwerelden komen voornamelijk 3 grote groepen kunstwerken aan bod:
1. (Europese) kunstwerken met andere volken als motief
2. Kunstwerken die elementen van kunst uit andere culturen incorporeren (en van
culturele uitwisseling getuigen)
3. Kunstwerken en architectuur uit andere culturen
Voorbeelden categorie 1 (fig. 1 en 2): Hier zien we twee schilderijen die een beetje
duidelijk willen maken aan de kijker hoe het er elders uit ziet, kijk hoe anders het is.
Eigenlijk op het moment dat jij mensen op die manier afgebeeld ziet, moet je als
kunsthistoricus de vraag stellen waarom doen zij dat op die manier? Zit er informatie in
het schilderij die voor ons interessant is? Ze gebruiken andere culturen om een punt te
maken over de Europeaan in contrast tot andere volken.
Fig. 1 Fig. 2
Voorbeelden categorie 2 (fig. 3 en 4): Hierbij halen ze inspiratie uit andere culturen, maar
voor kunstwerken die in Europa voor Europeanen zijn gemaakt. Huisje van de rederij aan
het IJ zou geïnspireerd kunnen zijn op gebouwen uit Minang Kabau (fig. 3), in de koloniale
tijd was een grote fascinatie voor de architectuur daar. Tweede voorbeeld is dat iemand
als Van Gogh duidelijk naar voorbeelden uit Japan heeft gekeken (fig. 4). Ook hier de
vraag: wat is eigenlijk het voorbeeld? Wat neemt de Europese kunstenaar daaruit mee?
1
,Aantekeningen Kunstwerelden, Anouk L, 2025-2026
Fig. 3
Fig. 4
Voorbeeld categorie 3 (fig. 5 en 6): Objecten die gewoon elders zijn gemaakt en waarbij
we niet direct kunnen aangeven of het van invloed is geweest van Europese kunst.
Bijvoorbeeld de Benin bronzen (fig 6.). Tweede zijn gebouwen uit Afrika (fig. 5). Op de
werelderfgoed lijst staan weinig objecten uit deze categorie.
Fig. 5 Fig. 6
Wat doet de kunsthistoricus met dat soort objecten? Wat is het verhaal dat hij daar mee
wil vertellen? Wat zijn de valkuilen en uitdagingen zodra hij zijn vertrouwde omgeving
verlaat en kunstwerken elders gaat bekijken?
2
,Aantekeningen Kunstwerelden, Anouk L, 2025-2026
Het kunsthistorische verhaal (narratief)
Gaat de interesse uit naar:
1. De Europese (of Noord-Amerikaanse) cultuur maar dan in situaties waarin ze in
aanraking kwam met andere culturen? (denk aan handel, reizen, stichting van
koloniën enz.)
2. De kunst buiten Europa/de VS met haar eigen geschiedenis en ideeën over
schoonheid, betekenis, maatschappelijke relevantie, spiritualiteit, etc.
Bij het vak Kunstwerelden komen beide aan bod.
Wat zijn kunsthistorisch de voor- en nadelen bij punt 1?
Voordelen:
- We maken een kleine stap buiten onze eigen/ Europese/ Noord-Amerikaanse
cultuur en verrijken onze kijk op de eigen cultuur door deze met kunst van elders
te confronteren
- We opereren voornamelijk binnen een cultuur die ons min of meer vertrouwd is
- We kunnen het voor kunst in Europa/ de VS ontwikkelde kunsthistorische
instrumentarium zonder aanpassingen gebruiken
- We beschikken vaak over geschreven bronnen
- Relatief veel kunsthistorici zijn hiermee bezig en produceren secundaire
literatuur die we kunnen gebruiken
- Engels is de overheersende wetenschapstaal
Nadelen:
- We zijn opnieuw vooral met de cultuur van Europa/de VS bezig
- We benaderen andere culturen vanuit Europese/VS referentiekaders en
waardemaatstaven
Samenvattend: we leren zeker meer over de cultuur van Europa/ de VS, maar niet
noodzakelijk meer over de eigenheden van kunst en cultuur elders en komen maar een
kleine stap dichter bij een ‘mondiaal perspectief’.
Wat zijn kunsthistorisch de voor- en nadelen bij punt 2?
Voordelen:
- We begeven ons buiten onze kunsthistorische comfort zone
- We leren potentieel andere concepten van kunst en cultuur kennen
- Omdat we hier in Europa/de VS relatief weinig van weten is de kans groter dat
geleerden uit andere werelddelen kunnen participeren
Nadelen:
- Taalbarrière (dat zou echter ook binnen Europa een rol kunnen spelen)
- Ontbrekend referentiekader
- Minder wetenschappelijke (secundaire) literatuur
- Voormalige kolonie: koloniale vooroordelen?
3
,Aantekeningen Kunstwerelden, Anouk L, 2025-2026
Termen uit de discussie
DaCosta Kaufmann
Global/world art history = world art history is een soort overkoepelende term die gaat
over wat wij als kunst zien en waar geschiedschrijving over is te vinden, global art history
haakt aan op de globalisering van kunst, denk aan de internationale kunstmarkt, waarbij
kunst wordt gemaakt voor de hele wereld i.p.v. een specifiek gebied of cultuur.
Cross-cultural = Een onderwerp vergelijken onder bepaalde verschillende invalshoeken.
Voorbeeld: hoe wordt religie gebruikt in Nederland, Indonesië, Spanje etc.
Eurocentrism = Het gaat erom dat wij met een Europese blik naar andere dingen kijken
en dat daar ook een zekere hiërarchie aan vast zit, waarbij Europa als norm gezien wordt.
Cultural influence/ transfer = Nemende partij, eenzijdig.
Cultural exchange = Gevende en nemende partij.
Cultural encounters = Ontmoetingen tussen culturen. Op welke manier komen volken
met elkaar in aanraking en wat is daarvan het efect op het kunstwerk?
Elkins
North Atlantic Art History = Kunst dat duidelijk uit de VS en Europa komt. De
kunstgeschiedenis wordt gemonopoliseerd door Europa en Noord-Amerika, puur op
basis van een structuur van universiteiten die dat kunnen aanbieden, tweede is een
structuur om hier echt grof geld in te investeren. Dat maakt dat zelfs sommige geleerden
zich afvragen of die invloed van die Amerikaanse en Europese universiteiten en de daar
gebruikte invalshoeken niet zo groot is dat er eigenlijk hier kunsthistorisch niet aan te
ontsnappen is, niet dat andere landen het niet zouden kunnen of willen, maar omdat
geld en de wetenschap zoveel verder ontwikkeld is, dat ze automatisch een soort
overwicht hebben en hun voortbrengselen ook als meest belangrijke worden geacht.
Circulations = Stromingen kunnen bijvoorbeeld op het platteland zijn bedacht en dan
naar de stad worden gebracht, wat uiteindelijk dan ook weer invloed heeft op het
platteland.
Center and periphery = Er zijn een soort centra en daaromheen het afgeleide daarvan of
landen waar je inspiratie kan opdoen. Hierbij de vraag, waarom zou het centrum
belangrijker zijn dan de omgeving ervan?
Western/ non-western = Het Westerse is hierbij de ‘standaard’, deze term wordt nu liever
niet meer gebruikt om deze reden.
4
,Aantekeningen Kunstwerelden, Anouk L, 2025-2026
Upton
Inclusive ambitions = Het streven om de architectuur- en kunstgeschiedenis breder,
globaler en minder Westers-gecentreerd te maken.
Western canonical narrative = Het traditionele, dominante verhaal van de architectuur-
en kunstgeschiedenis dat bijna volledig is opgebouwd rond West-Europese en Noord-
Amerikaanse architectuur en kunst.
European imperial project = Hoe heeft kolonialisme invloed gehad op de
kunstgeschiedschrijving. Bijvoorbeeld in de 19e eeuw bestond vaak het beeld dat alleen
maar in de Westerse kunst vooruitgang zit, andere volken blijven in tradities hangen en
doen in die zin aldoor hetzelfde.
Rejection of cultural hierarchies/ vernacular = Wat is hoge kunst en wat is lage kunst?
Bijvoorbeeld, er wordt gezegd dat bij beeldende kunst de schilderkunst en
beeldhouwkunst belangrijker zijn dan de kunstnijverheid.
Cultural appropriation/ culturele toe-eigenening = Verschil tussen inspiratie en ‘diefstal’
zit in de oneerlijke machtsverhouding.
Wat Kunstwerelden kan bieden
Wel:
- Een kijk op culturele uitwisseling tussen Europa en de wereld (‘encounters’)
- Voorbeelden van kunst/ architectuur buiten Europa en de VS
- Argumenten voor een adequate benadering van wereldkunst
- Een inzicht in een aantal termen en begrippen die belangrijk zijn om de discussie
over wereldkunst te kunnen volgen
- De mogelijkheid om de omgang met wereldkunst (architectuur) te oefenen
Niet:
- Een samenhangend verhaal (narratief) over wereldkunst/architectuur
- Een standaardoplossing voor de vraag hoe om te gaan met wereldkunst
- Een kijk op wereldkunst die algeheel los staat van de Europese en Noord-
Amerikaanse kijk op kunst en kunstgeschiedenis
5
, Aantekeningen Kunstwerelden, Anouk L, 2025-2026
Hoorcollege 2 – Kunst, kolonialisme en
zelfrepresentatie in de Andes
Kunst werd ingezet als een instrument van overheersing, een geschenk van beschaving.
Dit is een pijnlijk stukje geschiedenis. De lokale bevolking gebruikte kunst als ruimte van
zelfrepresentatie.
De grote vragen van vandaag:
- Hoe maakten kunstenaars die ‘onderworpen’ waren door de Spaanse
imperialisten, zichzelf zichtbaar en kenbaar?
- Hoe positioneerden zij zich in een snel veranderende “Nieuwe Wereld”?
- Hoe gebruikten zij kunst en taal als middelen van zelfbehoud, in plaats van enkel
middelen van onderdrukking?
- Welke rol speelden “Vlaamse” kunstwerken daarin?
Historie: koloniale context/ ideologisch kader
De steden Cusco en Quito liggen heel hoog ten opzichte van de zeespiegel. Ze hebben
een voorgeschiedenis in het Incarijk en waren belangrijke steden in de Inca
burgeroorlog. Het Inca-rijk was groot en relatief nieuw. Cusco was de hoofdstad. De
Sapa Inka was een afstammeling van de zonnegod Inti. In de 15e eeuw centraliseerde het
Inca-rijk, stammen die tot toen afzonderlijk leefden werden opgenomen in het rijk. Ze
konden het onderhouden door twee belangrijke systemen: Mit’a en Khipu. Mit’a was een
arbeiderssysteem en de Khipu was een documentatie-/ communicatiesysteem.
Ten tijde van de aankomst van de Spanjaarden was Huayna Capac de Sapa Inka, hij
sterft aan de pokken (meegenomen door de Spanjaarden) en zorgt voor een
opvolgingsoorlog onder zijn zonen. Francisco Pizarro had toestemming gekregen om
Zuid-Amerika te veroveren. Hij gaat vervolgens met circa 200 Spanjaarden, nieuwe
wapens en ziektes aan boord naar Zuid-Amerika en stuit op het Inca leger. Die zijn niet
opgewassen tegen de Spanjaarden en hun wapens en uiteindelijk executeert Pizarro
Atahualpa (de laatste Sapa Inka). Het was een perfect moment voor de Spanjaarden,
vanwege de nieuwe Sapa Inka en nog instabiele politiek. Ze konden dit vrijwel
gemakkelijk doen met collaboratie met mensen uit het Inca-rijk, namelijk mensen van
zelfstandige volken die op waren genomen in het Inca-Rijk. Ook waren er veel zieken in
het Inca-Rijk. Veel Inca bronnen zijn verloren gegaan, veel geschiedenis dat vandaag de
dag bekend is, is ook vanuit Spaans perspectief.
6
