Gezinspedagogie 2
Inhoud
2. Gezins- en Opvoedingsondersteuning................................................................................................1
2.1 Gezins- en opvoedingsondersteuning: verkenning en definiëring................................................1
2.1.1 Onderscheid gezins- en opvoedingsondersteuning...............................................................2
2.1.2 Activiteiten.............................................................................................................................2
2. Spanningsvelden.............................................................................................................................3
2.2.1 Ouderlijke competenties of ouderlijke tekortkomingen........................................................3
2.2.2 Doelgericht of universeel werken..........................................................................................3
2.2.3 Opvoeding als verdeelde of gedeelde verantwoordelijkheid.................................................4
2.3 Uitgangspunten en werkingsprincipes..........................................................................................4
2.3.1 Uitgangspunten.....................................................................................................................4
2.3.2 Werkingsprincipes.................................................................................................................4
2.4 Ondersteunen vanuit een positieve basishouding........................................................................6
2.4.1 Positieve ingesteldheid..........................................................................................................6
2.4.2 Gelijkwaardgiheid en wederkerigheid...................................................................................6
2.4.3 Betrokkenheid en luisterbereidheid......................................................................................6
2.4.4 Openheid...............................................................................................................................6
2.4.5 Respect..................................................................................................................................6
2.5 Meervoudige partijdigheid...........................................................................................................7
2.6 Presentiebenadering....................................................................................................................7
3. Deontologie, beroepsgeheim en ethiek..............................................................................................8
3.1 discretieplicht of ambtsgeheim....................................................................................................8
3.2 beroepsgeheim.............................................................................................................................8
3.3 uitzonderingen..............................................................................................................................9
3.3.1 Beroepsgeheim......................................................................................................................9
3.3.2 Beroepsgeheim – discretieplicht uitzonderingen.................................................................10
3.3.3 Discretieplicht uitzonderingen.............................................................................................10
4. Gehechtheid en loyaliteit.................................................................................................................11
4.1 Gehechtheidstheorie: basisbeginselen gekaderd binnen contextuele theorie...........................11
4.1.1 Basisbeginselen van de gehechtheidstheorie......................................................................11
4.1.2 Situering van de gehechtheidstheorie tov de contextuele theorie......................................12
4.2 De contextuele theorie van Nagy...............................................................................................12
4.2.1 Inleiding in het contextuele theorie (Nagy).........................................................................12
4.2.2 Verschillende vormen van loyaliteit.....................................................................................14
4.2.3 De dynamiek: hoe loyaliteit(en) werken in relaties.............................................................14
1
, 4.2.4 Hoe loyaliteit(en) werken in bijzondere opvoedingsrelaties................................................14
Ingrijpende gebeurtenis en proces voor alle betrokkenen...........................................................15
Perspectief van het kind als ouders apart gaan wonen................................................................15
Welke vormen van pleegzorg zijn er?...........................................................................................16
Wat zijn de verschillen met adoptie?............................................................................................16
Wat is het verschil tussen gewone en volle adoptie?...................................................................17
Kan buitenlandse adoptie nog?....................................................................................................17
Heeft het kind recht om te weten wie de biologische ouders zijn?..............................................17
Waar let je op bij het opvoeden van een kind dat geadopteerd is?.............................................17
4.2.5 Mogelijke gevolgen indien er geen of onvoldoende rekening wordt gehouden met
loyaliteit(en).................................................................................................................................18
5. Verontrusting....................................................................................................................................18
5.1 Definitie verontrusting en kindermishandeling..........................................................................18
5.5.1 Verontrusting.......................................................................................................................18
5.5.2 Kindermishandeling.............................................................................................................19
5.2 Vormen van kindermishandeling................................................................................................19
5.2.1 Lichamelijk geweld: lichamelijke mishandeling en verwaarlozing.......................................19
5.2.2 Emotioneel geweld: emotionele mishandeling en verwaarlozing........................................19
5.2.3 Seksueel geweld: seksueel overschrijdend gedrag en misbruik...........................................20
5.3 Het ontstaan van kindermishandeling........................................................................................20
5.3.1 Het sociaal-ecologisch verklaringsmodel van belsky............................................................20
5.3.2 Pedagogisch besef Baartman...............................................................................................21
5.3.3 De Winter: sociale context van kindermishandeling............................................................21
5.4 Beschermende- en risicofactoren...............................................................................................21
5.4.1 Ouder- en gezinsfactoren....................................................................................................22
5.4.2 Kindfactoren........................................................................................................................23
5.4.3 Omgevingsfactoren..............................................................................................................23
5.5 Signalen van kindermishandeling...............................................................................................24
5.6 Gevolgen van kindermishandeling..............................................................................................24
5.7 Stappenplan bij verontrusting....................................................................................................24
6. Armoede en sociale uitsluiting.........................................................................................................25
6.1 Armoede en sociale uitsluiting: een verkenning.........................................................................25
6.1.1 Definitie van armoede.........................................................................................................25
6.2 Relevante begrippen...................................................................................................................25
6.3 Armoede: leven in een andere wereld.......................................................................................26
6.3.1 De gevoelskloof...................................................................................................................26
6.3.2 De kenniskloof.....................................................................................................................26
6.3.3 De vaardigheidskloof...........................................................................................................27
2
, 6.3.4 De positieve-krachtenkloof..................................................................................................27
6.3.5 De participatiekloof.............................................................................................................27
6.4 Armoede in de samenleving.......................................................................................................27
6.5 Verklaringsmodellen van Vranken..............................................................................................27
6.5.1 Het individueel schuldmodel: ‘eigen schuld, dikke bult’......................................................27
6.5.2 Het individueel ongevalmodel: ‘de arme sukkelaars’..........................................................27
6.5.3 Het maatschappelijk schuldmodel: structurele uitsluitingsprocessen.................................28
6.5.4 Het maatschappelijk ongevalmodel: de maatschappij in crisis............................................28
6.6 Empowerment............................................................................................................................28
6.7 Brillen om naar kinderarmoede te kijken...................................................................................28
7. Rouw en verlies................................................................................................................................29
3
, 2. GEZINS- EN OPVOEDINGSONDERSTEUNING
2.1 GEZINS- EN OPVOEDINGSONDERSTEUNING: VERKENNING EN DEFINIËRING
Begin jaren 90: opvoeding ondersteunende activiteiten met als doel: opvoedingssituatie kinderen
verbeteren
Richt zich op situatie waar kind is opgevoed
Richt zich niet op het kind (zoals onderwijs) maar op ouders (opvoeders) en context
Bv: gezin, kinderopvang, buurt, media,…
Onderzoek eind jaren 90: 10% à 15% van gezinnen ervaren opvoedingsproblemen of
gedragsproblemen bij kinderen
Hierdoor ‘opvoedingsondersteuning’ vanuit breder perspectief bekijken
‘het geheel aan maatregelen, voorzieningen, structuren en activiteiten die erop gericht zijn de
mogelijkheden van het opvoedingsmilieu aan te spreken, te verrijken en/of te optimaliseren ten
einde kinderen en jeugdigen optimale opvoedings- en ontwikkelingskansen te bieden’
(Vandemeulebroeck)
Nadruk verschuift naar activiteiten die preventief interveniëren
Doel: opvoedingscompetentie van ouders vergroten en gezinsfunctioneren verbeteren
Jaren 2000 kritiek:
o Opvoedingsondersteuning geen redmiddel om problematische situaties te voorkomen
o Preventieprogramma’s grijpen in obv wetenschappelijke risicofactoren, VOOR het probleem
zich voordoet
Interventies moeten niet wanneer gezinnen geen problemen ervaren
o Ouders worden buitengesloten van het debat over wat het probleem is dat aangepakt moet
worden
Hieruit: ouders ondersteuning bieden die vertrekt uit: wat gezinsleden ervaren als ondersteunend
Opvoedingsondersteuning moet een antwoord bieden aan de noden en behoeften van de
ouder zelf!
Opvoedingsonzekerheid: mate waarin ouders blijven zitten met vragen over opvoeding of
ontwikkeling van hun kind bv: dagelijkse vragen waar niet echt een antwoord op te vinden is
Bakker kritiek: opvoedingsonzekerheid is een constructie van professionelen, die ouders
inroepen om bemoeienis met de opvoeding te verantwoorden, dan een reële ervaring van
ouders
Ander onderzoek: dé onzekere ouder bestaat niet: wel in bepaalde situaties en op
verschillende manieren onzeker zijn over opvoeding
Literatuur: vragen ouders niet zien als onzekerheid maar: intentie om zo goed mogelijk op te voeden
en gebruik te maken van meest recente inzichten
Veel vragen over thema’s waar vorige generaties ook vragen over hadden bv: ontwikkeling
kinderen in elke levensfase
Vragen ouders weerspiegelen betrokkenheid van ouder, niet probleem
Ook reflectie van ouders op eigen handelen
Opvoedingsonzekerheid zien als positieve eigenschap
Besluit: ouders in hun verantwoordelijkheid van opvoeders als gelijke partners beschouwen!
Niet té snel naar professionele stappen
Zelf-oplossend vermogen van opvoeders en kinderen!
1
Inhoud
2. Gezins- en Opvoedingsondersteuning................................................................................................1
2.1 Gezins- en opvoedingsondersteuning: verkenning en definiëring................................................1
2.1.1 Onderscheid gezins- en opvoedingsondersteuning...............................................................2
2.1.2 Activiteiten.............................................................................................................................2
2. Spanningsvelden.............................................................................................................................3
2.2.1 Ouderlijke competenties of ouderlijke tekortkomingen........................................................3
2.2.2 Doelgericht of universeel werken..........................................................................................3
2.2.3 Opvoeding als verdeelde of gedeelde verantwoordelijkheid.................................................4
2.3 Uitgangspunten en werkingsprincipes..........................................................................................4
2.3.1 Uitgangspunten.....................................................................................................................4
2.3.2 Werkingsprincipes.................................................................................................................4
2.4 Ondersteunen vanuit een positieve basishouding........................................................................6
2.4.1 Positieve ingesteldheid..........................................................................................................6
2.4.2 Gelijkwaardgiheid en wederkerigheid...................................................................................6
2.4.3 Betrokkenheid en luisterbereidheid......................................................................................6
2.4.4 Openheid...............................................................................................................................6
2.4.5 Respect..................................................................................................................................6
2.5 Meervoudige partijdigheid...........................................................................................................7
2.6 Presentiebenadering....................................................................................................................7
3. Deontologie, beroepsgeheim en ethiek..............................................................................................8
3.1 discretieplicht of ambtsgeheim....................................................................................................8
3.2 beroepsgeheim.............................................................................................................................8
3.3 uitzonderingen..............................................................................................................................9
3.3.1 Beroepsgeheim......................................................................................................................9
3.3.2 Beroepsgeheim – discretieplicht uitzonderingen.................................................................10
3.3.3 Discretieplicht uitzonderingen.............................................................................................10
4. Gehechtheid en loyaliteit.................................................................................................................11
4.1 Gehechtheidstheorie: basisbeginselen gekaderd binnen contextuele theorie...........................11
4.1.1 Basisbeginselen van de gehechtheidstheorie......................................................................11
4.1.2 Situering van de gehechtheidstheorie tov de contextuele theorie......................................12
4.2 De contextuele theorie van Nagy...............................................................................................12
4.2.1 Inleiding in het contextuele theorie (Nagy).........................................................................12
4.2.2 Verschillende vormen van loyaliteit.....................................................................................14
4.2.3 De dynamiek: hoe loyaliteit(en) werken in relaties.............................................................14
1
, 4.2.4 Hoe loyaliteit(en) werken in bijzondere opvoedingsrelaties................................................14
Ingrijpende gebeurtenis en proces voor alle betrokkenen...........................................................15
Perspectief van het kind als ouders apart gaan wonen................................................................15
Welke vormen van pleegzorg zijn er?...........................................................................................16
Wat zijn de verschillen met adoptie?............................................................................................16
Wat is het verschil tussen gewone en volle adoptie?...................................................................17
Kan buitenlandse adoptie nog?....................................................................................................17
Heeft het kind recht om te weten wie de biologische ouders zijn?..............................................17
Waar let je op bij het opvoeden van een kind dat geadopteerd is?.............................................17
4.2.5 Mogelijke gevolgen indien er geen of onvoldoende rekening wordt gehouden met
loyaliteit(en).................................................................................................................................18
5. Verontrusting....................................................................................................................................18
5.1 Definitie verontrusting en kindermishandeling..........................................................................18
5.5.1 Verontrusting.......................................................................................................................18
5.5.2 Kindermishandeling.............................................................................................................19
5.2 Vormen van kindermishandeling................................................................................................19
5.2.1 Lichamelijk geweld: lichamelijke mishandeling en verwaarlozing.......................................19
5.2.2 Emotioneel geweld: emotionele mishandeling en verwaarlozing........................................19
5.2.3 Seksueel geweld: seksueel overschrijdend gedrag en misbruik...........................................20
5.3 Het ontstaan van kindermishandeling........................................................................................20
5.3.1 Het sociaal-ecologisch verklaringsmodel van belsky............................................................20
5.3.2 Pedagogisch besef Baartman...............................................................................................21
5.3.3 De Winter: sociale context van kindermishandeling............................................................21
5.4 Beschermende- en risicofactoren...............................................................................................21
5.4.1 Ouder- en gezinsfactoren....................................................................................................22
5.4.2 Kindfactoren........................................................................................................................23
5.4.3 Omgevingsfactoren..............................................................................................................23
5.5 Signalen van kindermishandeling...............................................................................................24
5.6 Gevolgen van kindermishandeling..............................................................................................24
5.7 Stappenplan bij verontrusting....................................................................................................24
6. Armoede en sociale uitsluiting.........................................................................................................25
6.1 Armoede en sociale uitsluiting: een verkenning.........................................................................25
6.1.1 Definitie van armoede.........................................................................................................25
6.2 Relevante begrippen...................................................................................................................25
6.3 Armoede: leven in een andere wereld.......................................................................................26
6.3.1 De gevoelskloof...................................................................................................................26
6.3.2 De kenniskloof.....................................................................................................................26
6.3.3 De vaardigheidskloof...........................................................................................................27
2
, 6.3.4 De positieve-krachtenkloof..................................................................................................27
6.3.5 De participatiekloof.............................................................................................................27
6.4 Armoede in de samenleving.......................................................................................................27
6.5 Verklaringsmodellen van Vranken..............................................................................................27
6.5.1 Het individueel schuldmodel: ‘eigen schuld, dikke bult’......................................................27
6.5.2 Het individueel ongevalmodel: ‘de arme sukkelaars’..........................................................27
6.5.3 Het maatschappelijk schuldmodel: structurele uitsluitingsprocessen.................................28
6.5.4 Het maatschappelijk ongevalmodel: de maatschappij in crisis............................................28
6.6 Empowerment............................................................................................................................28
6.7 Brillen om naar kinderarmoede te kijken...................................................................................28
7. Rouw en verlies................................................................................................................................29
3
, 2. GEZINS- EN OPVOEDINGSONDERSTEUNING
2.1 GEZINS- EN OPVOEDINGSONDERSTEUNING: VERKENNING EN DEFINIËRING
Begin jaren 90: opvoeding ondersteunende activiteiten met als doel: opvoedingssituatie kinderen
verbeteren
Richt zich op situatie waar kind is opgevoed
Richt zich niet op het kind (zoals onderwijs) maar op ouders (opvoeders) en context
Bv: gezin, kinderopvang, buurt, media,…
Onderzoek eind jaren 90: 10% à 15% van gezinnen ervaren opvoedingsproblemen of
gedragsproblemen bij kinderen
Hierdoor ‘opvoedingsondersteuning’ vanuit breder perspectief bekijken
‘het geheel aan maatregelen, voorzieningen, structuren en activiteiten die erop gericht zijn de
mogelijkheden van het opvoedingsmilieu aan te spreken, te verrijken en/of te optimaliseren ten
einde kinderen en jeugdigen optimale opvoedings- en ontwikkelingskansen te bieden’
(Vandemeulebroeck)
Nadruk verschuift naar activiteiten die preventief interveniëren
Doel: opvoedingscompetentie van ouders vergroten en gezinsfunctioneren verbeteren
Jaren 2000 kritiek:
o Opvoedingsondersteuning geen redmiddel om problematische situaties te voorkomen
o Preventieprogramma’s grijpen in obv wetenschappelijke risicofactoren, VOOR het probleem
zich voordoet
Interventies moeten niet wanneer gezinnen geen problemen ervaren
o Ouders worden buitengesloten van het debat over wat het probleem is dat aangepakt moet
worden
Hieruit: ouders ondersteuning bieden die vertrekt uit: wat gezinsleden ervaren als ondersteunend
Opvoedingsondersteuning moet een antwoord bieden aan de noden en behoeften van de
ouder zelf!
Opvoedingsonzekerheid: mate waarin ouders blijven zitten met vragen over opvoeding of
ontwikkeling van hun kind bv: dagelijkse vragen waar niet echt een antwoord op te vinden is
Bakker kritiek: opvoedingsonzekerheid is een constructie van professionelen, die ouders
inroepen om bemoeienis met de opvoeding te verantwoorden, dan een reële ervaring van
ouders
Ander onderzoek: dé onzekere ouder bestaat niet: wel in bepaalde situaties en op
verschillende manieren onzeker zijn over opvoeding
Literatuur: vragen ouders niet zien als onzekerheid maar: intentie om zo goed mogelijk op te voeden
en gebruik te maken van meest recente inzichten
Veel vragen over thema’s waar vorige generaties ook vragen over hadden bv: ontwikkeling
kinderen in elke levensfase
Vragen ouders weerspiegelen betrokkenheid van ouder, niet probleem
Ook reflectie van ouders op eigen handelen
Opvoedingsonzekerheid zien als positieve eigenschap
Besluit: ouders in hun verantwoordelijkheid van opvoeders als gelijke partners beschouwen!
Niet té snel naar professionele stappen
Zelf-oplossend vermogen van opvoeders en kinderen!
1
