Wat werkt in de gesloten jeugdzorg? Hoofdstuk 2, 5 en 7
Hoofdstuk 2 Leefklimaat in de gesloten jeugdzorg:
behandeling herstel en leren
Inleiding
Het opsluiten en gedwongen opvoeden in welk geval behandelen van jongeren met ernstige
gedragsstoornissen en/of crimineel gedrag dient ervoor om de maatschappij te beschermen,
als straf en om rehabilitatie en herstel van jongeren te bevorderen. De opsluiting en
verwijdering uit het gezin of de leefomgeving is op zich al genoeg straf voor het kind. Extra
leedtoevoeging kan kansen op rehabilitatie en herstel sterk verminderen en vergroot
recidive.
Opvoeden en behandelen in een orthopedagogisch leefklimaat
Doel van opvoeden en behandelen is, naast vermindering van recidive en
gedragsproblemen, ook het creëren van een veilige basis voor de jongere en het – zo
mogelijk – verwerven van een zelfstandige positie in de maatschappij, of in ieder geval het
participeren in de samenleving. Om dit in een leefklimaat binnen een residentiële justitiële
setting vorm te geven, is een goede balans nodig tussen structuur en flexibiliteit op de
leefgroep.
Neurobiologisch onderzoek laat zien dat de wijze waarop mensen sociale informatie
waarnemen en interpreteren voor een belangrijk gedeelte ons gedrag bepaalt. Verschillende
studies laten zien dat de sociale informatieverwerking bij jongeren in justitiële
jeugdinrichtingen vaak verstoord is in de richting van een vijandige bias richting andere
mensen en gebrek aan empathie. Dit waarschijnlijk als gevolg van negatieve ervaringen in
het verleden.
Er zijn 4 sociale probleemsituaties die voor jongeren met gedragsproblemen bijzonder
moeilijk te hanteren zijn:
- Sociaal in het nadeel zijn
- Autoriteit accepteren
- Hulp vragen of geven
- Met competentie afgaan
Een positief leefklimaat kan jongeren stabiliseren en groei van empathie bevorderen en
denkfouten of criminele cognities verminderen. Een positief leefklimaat bevat een aantal
belangrijke eigenschappen, namelijk contactname, mogelijkheden voor groei en
veiligheid/structuur.
Wat is een leer-, leef- en behandelklimaat?
De kwaliteit van het behandelklimaat op de leefgroep kan gemeten worden met het “Prison
Group Climate Instrument’ (PGCI). De PGCI onderscheidt vier elementen van een
behandelklimaat, namelijk:
Ondersteuning Met ondersteuning worden de steun en responsiviteit van de
pedagogisch medewerker bedoeld. Steun is in dit geval gebaseerd op positieve
relaties tussen jongere en pedagogisch medewerker en responsiviteit betekent dat de
jongere als persoon geaccepteerd wordt door de medewerker terwijl verkeerd gedrag
wordt afgekeurd. Wanneer pedagogisch medewerkers de jongere wel accepteren,
kan dat een belangrijke eerste stap naar rehabilitatie en herstel betekenen.
, Responsiviteit gaat ook over een adequate reactie van de pedagogisch medewerker
op speciale behoeften van jongeren. Om steun en responsiviteit te kunnen bieden,
zijn 5 karakteristieken van belang:
- Hulp en steun gaat over er daadwerkelijk zijn voor de jongere en oprecht
geïnteresseerd zijn in de persoon van de jongere. Binnen YOUTURN wordt in een
basistraining nadrukkelijk ingezoomd op de professionele attitude met betrekking tot
hulp en steun richting de jongere.
- Stimulans heeft betrekking op het niet afzijdig blijven van de groep, maar
daadwerkelijk met de jongere aan de slag gaan. Het is dan ook een belangrijke taak
van medewerkers om jongeren te stimuleren deel te nemen aan de groep. Structuur
en competentiegericht werken binnen YOUTURN kunnen door middel van het
ontwikkelen van basiszorg en een dagprogramma (op maat) een belangrijke bijdrage
leveren aan deze stimulans.
- Betrouwbaarheid gaat over professioneel gedrag van de pedagogisch
medewerker. Afspraken nakomen en eerlijk zijn en het goede voorbeeld geven.
Oefenen met verschillende sociale probleemsituaties is heel belangrijk. YOUTURN
geeft kaders voor de medewerkers op welke wijze te reageren op gedrag van
jongeren, waarbij het doel juist is een positieve feedbackcyclus op te bouwen via
belonen in plaats van straffen.
- Respect voor de jongere blijkt uit het zonodig corrigeren van zijn gedrag en zijn
daden bespreken, maar niet het veroordelen van persoon.
- Consistentie De eerder genoemde machteloosheid van de jongere kan vergroot
worden door gebrek aan consistent gedrag van pedagogisch medewerkers.
Competentiegericht werken binnen YOUTURN geeft praktische handreikingen voor
professioneel gedrag, gericht op ontwikkeling en leren.
Groei Het element groei verwijst naar zingeving en de omstandigheden in de
instelling die het voor de jongeren vergemakkelijken om te leren en zich voor te
bereiden op een goed leven binnen en buiten de instelling, al dan niet samen met het
steunend netwerk. Groei komt meestal niet vanzelf. Groei verwijst bij jongeren naar
perspectief, zo nodig samen met het steunend netwerk; zelfs voor jongeren voor wie
er buiten de muren weinig perspectief lijkt te zijn. Het competentiemodel binnen
YOUTURN kan een bijdrage leveren aan adequaat sociaal functioneren doordat het
uitgaat van een balans tussen taken en vaardigheden.
Repressie Repressie omvat de mate en eerlijkheid van controle door de
pedagogisch medewerkers, de hoeveelheid regels en de handhaving ervan, de
aanwezige privacy en verveling onder de jongens. Repressie ontstaat juist door
gebrek aan structuur of door te veel aan structuur (enorme hoeveelheid regels).
Competentiegericht werken is gericht op een juist evenwicht in de structuur, dat
jongeren niet overvraagt en tegelijkertijd geen knellend harnas wordt. Eerlijkheid,
transparantie en contact houden zijn erg belangrijk voor medewerkers.
Sfeer Sfeer geeft de mate weer waarin structuur, veiligheid en vertrouwen tussen
de jongeren, gekoesterd worden door zowel de fysieke als sociale omgeving binnen
de instelling. Wanneer er sprake is van veel incidenten verdwijnen structuur en
vertrouwen. Wanneer er echter wel structuur, veiligheid en vertrouwen heersen op de
groep zullen sociale probleemsituaties niet meer als vijandig worden geïnterpreteerd
en gaan jongeren ook elkaar meer vertrouwen, waardoor minder agressie ontstaat.
Competentiegericht werken kan zowel voor medewerkers als voor jongeren de
structuur bieden die nodig is om op een ‘normale manier’ met elkaar om te leren gaan
en elkaar te leren vertrouwen.
Hoofdstuk 2 Leefklimaat in de gesloten jeugdzorg:
behandeling herstel en leren
Inleiding
Het opsluiten en gedwongen opvoeden in welk geval behandelen van jongeren met ernstige
gedragsstoornissen en/of crimineel gedrag dient ervoor om de maatschappij te beschermen,
als straf en om rehabilitatie en herstel van jongeren te bevorderen. De opsluiting en
verwijdering uit het gezin of de leefomgeving is op zich al genoeg straf voor het kind. Extra
leedtoevoeging kan kansen op rehabilitatie en herstel sterk verminderen en vergroot
recidive.
Opvoeden en behandelen in een orthopedagogisch leefklimaat
Doel van opvoeden en behandelen is, naast vermindering van recidive en
gedragsproblemen, ook het creëren van een veilige basis voor de jongere en het – zo
mogelijk – verwerven van een zelfstandige positie in de maatschappij, of in ieder geval het
participeren in de samenleving. Om dit in een leefklimaat binnen een residentiële justitiële
setting vorm te geven, is een goede balans nodig tussen structuur en flexibiliteit op de
leefgroep.
Neurobiologisch onderzoek laat zien dat de wijze waarop mensen sociale informatie
waarnemen en interpreteren voor een belangrijk gedeelte ons gedrag bepaalt. Verschillende
studies laten zien dat de sociale informatieverwerking bij jongeren in justitiële
jeugdinrichtingen vaak verstoord is in de richting van een vijandige bias richting andere
mensen en gebrek aan empathie. Dit waarschijnlijk als gevolg van negatieve ervaringen in
het verleden.
Er zijn 4 sociale probleemsituaties die voor jongeren met gedragsproblemen bijzonder
moeilijk te hanteren zijn:
- Sociaal in het nadeel zijn
- Autoriteit accepteren
- Hulp vragen of geven
- Met competentie afgaan
Een positief leefklimaat kan jongeren stabiliseren en groei van empathie bevorderen en
denkfouten of criminele cognities verminderen. Een positief leefklimaat bevat een aantal
belangrijke eigenschappen, namelijk contactname, mogelijkheden voor groei en
veiligheid/structuur.
Wat is een leer-, leef- en behandelklimaat?
De kwaliteit van het behandelklimaat op de leefgroep kan gemeten worden met het “Prison
Group Climate Instrument’ (PGCI). De PGCI onderscheidt vier elementen van een
behandelklimaat, namelijk:
Ondersteuning Met ondersteuning worden de steun en responsiviteit van de
pedagogisch medewerker bedoeld. Steun is in dit geval gebaseerd op positieve
relaties tussen jongere en pedagogisch medewerker en responsiviteit betekent dat de
jongere als persoon geaccepteerd wordt door de medewerker terwijl verkeerd gedrag
wordt afgekeurd. Wanneer pedagogisch medewerkers de jongere wel accepteren,
kan dat een belangrijke eerste stap naar rehabilitatie en herstel betekenen.
, Responsiviteit gaat ook over een adequate reactie van de pedagogisch medewerker
op speciale behoeften van jongeren. Om steun en responsiviteit te kunnen bieden,
zijn 5 karakteristieken van belang:
- Hulp en steun gaat over er daadwerkelijk zijn voor de jongere en oprecht
geïnteresseerd zijn in de persoon van de jongere. Binnen YOUTURN wordt in een
basistraining nadrukkelijk ingezoomd op de professionele attitude met betrekking tot
hulp en steun richting de jongere.
- Stimulans heeft betrekking op het niet afzijdig blijven van de groep, maar
daadwerkelijk met de jongere aan de slag gaan. Het is dan ook een belangrijke taak
van medewerkers om jongeren te stimuleren deel te nemen aan de groep. Structuur
en competentiegericht werken binnen YOUTURN kunnen door middel van het
ontwikkelen van basiszorg en een dagprogramma (op maat) een belangrijke bijdrage
leveren aan deze stimulans.
- Betrouwbaarheid gaat over professioneel gedrag van de pedagogisch
medewerker. Afspraken nakomen en eerlijk zijn en het goede voorbeeld geven.
Oefenen met verschillende sociale probleemsituaties is heel belangrijk. YOUTURN
geeft kaders voor de medewerkers op welke wijze te reageren op gedrag van
jongeren, waarbij het doel juist is een positieve feedbackcyclus op te bouwen via
belonen in plaats van straffen.
- Respect voor de jongere blijkt uit het zonodig corrigeren van zijn gedrag en zijn
daden bespreken, maar niet het veroordelen van persoon.
- Consistentie De eerder genoemde machteloosheid van de jongere kan vergroot
worden door gebrek aan consistent gedrag van pedagogisch medewerkers.
Competentiegericht werken binnen YOUTURN geeft praktische handreikingen voor
professioneel gedrag, gericht op ontwikkeling en leren.
Groei Het element groei verwijst naar zingeving en de omstandigheden in de
instelling die het voor de jongeren vergemakkelijken om te leren en zich voor te
bereiden op een goed leven binnen en buiten de instelling, al dan niet samen met het
steunend netwerk. Groei komt meestal niet vanzelf. Groei verwijst bij jongeren naar
perspectief, zo nodig samen met het steunend netwerk; zelfs voor jongeren voor wie
er buiten de muren weinig perspectief lijkt te zijn. Het competentiemodel binnen
YOUTURN kan een bijdrage leveren aan adequaat sociaal functioneren doordat het
uitgaat van een balans tussen taken en vaardigheden.
Repressie Repressie omvat de mate en eerlijkheid van controle door de
pedagogisch medewerkers, de hoeveelheid regels en de handhaving ervan, de
aanwezige privacy en verveling onder de jongens. Repressie ontstaat juist door
gebrek aan structuur of door te veel aan structuur (enorme hoeveelheid regels).
Competentiegericht werken is gericht op een juist evenwicht in de structuur, dat
jongeren niet overvraagt en tegelijkertijd geen knellend harnas wordt. Eerlijkheid,
transparantie en contact houden zijn erg belangrijk voor medewerkers.
Sfeer Sfeer geeft de mate weer waarin structuur, veiligheid en vertrouwen tussen
de jongeren, gekoesterd worden door zowel de fysieke als sociale omgeving binnen
de instelling. Wanneer er sprake is van veel incidenten verdwijnen structuur en
vertrouwen. Wanneer er echter wel structuur, veiligheid en vertrouwen heersen op de
groep zullen sociale probleemsituaties niet meer als vijandig worden geïnterpreteerd
en gaan jongeren ook elkaar meer vertrouwen, waardoor minder agressie ontstaat.
Competentiegericht werken kan zowel voor medewerkers als voor jongeren de
structuur bieden die nodig is om op een ‘normale manier’ met elkaar om te leren gaan
en elkaar te leren vertrouwen.
