Verslag: Scholing Palliatieve Zorg voor Mensen die Dak- of Thuisloos zijn
(Palliaweb – Webinar)
Inleiding
De scholing over palliatieve zorg voor mensen die dak- of thuisloos zijn, verslaafd zijn of
kampen met ernstige psychiatrische problematiek, biedt een diepgaande blik op een
doelgroep die binnen de reguliere zorg vaak tussen wal en schip valt. Het onderwijs is
gebaseerd op diverse richtlijnen, kwaliteitskaders en wetenschappelijke onderbouwingen.
De nadruk ligt op het vergroten van kennis, bewustzijn en vaardigheden om palliatieve zorg
te kunnen bieden in situaties waarin sociale, psychische en lichamelijke problemen met
elkaar verweven zijn.
Achtergrond en omvang van de doelgroep
Volgens recente cijfers van het CBS zijn bijna 33.000 mensen in Nederland geregistreerd als
dak- of thuisloos. In werkelijkheid ligt het aantal hoger doordat mensen zonder
verblijfsvergunning niet worden meegeteld. Dak- en thuisloosheid brengt grote
gezondheidsrisico’s met zich mee, waaronder slechte toegang tot zorg, verhoogde kans op
chronische ziekten, verslaving en psychische problematiek. Deze factoren maken het tijdig
herkennen van de palliatieve fase complex.
Uitdagingen in palliatieve zorg
Palliatieve zorg bij deze doelgroep vraagt om maatwerk. De complexiteit wordt veroorzaakt
door:
– ontbreken van een vaste verblijfplaats en onregelmatige leefpatronen
– middelengebruik dat ziektebeelden kan maskeren of verergeren
– psychische aandoeningen die de communicatie bemoeilijken
– sociale problematiek zoals isolement, schaamte en wantrouwen tegenover
zorginstellingen
Hierdoor ontstaat vaak zorgmijdend gedrag. Mensen komen laat in het zorgtraject terecht,
soms pas wanneer de stervensfase al begonnen is. Dit vraagt van zorgverleners veel
flexibiliteit, creativiteit en geduld.
Samenwerking en netwerkvorming
Een van de belangrijkste onderdelen van de scholing is het belang van domeinoverstijgende
samenwerking. Voor effectieve palliatieve zorg is het nodig dat professionals uit de
gezondheidszorg, maatschappelijke opvang, geestelijke verzorging en straatorganisaties
intensief samenwerken.
Praktijkvoorbeelden uit Rotterdam, Utrecht en Amsterdam laten zien dat gezamenlijke
consulten en multidisciplinair overleg bijdragen aan betere zorg. Het Draaiboek Palliatieve
Zorg voor Dak- en Thuislozen biedt hiervoor praktische handvatten, zoals:
– het opzetten van samenwerkingsstructuren
, – het organiseren van vaste contactpersonen
– het delen van expertises, bijvoorbeeld tussen straatdokters en palliatieve zorgteams
Rol van straatdokters en gespecialiseerde organisaties
De Nederlandse Straatdokters Groep en Doctors for Homeless voorzien in unieke expertise.
Hun kennis komt zowel uit praktijkervaring op straat als uit wetenschappelijk onderzoek.
Zij weten hoe problematisch middelengebruik, mentale ontregeling, trauma en armoede
invloed hebben op gezondheid en gedrag.
Deze organisaties fungeren als verbindende schakels tussen dakloze burgers en het
zorgaanbod. Zij helpen bij:
– het signaleren van palliatieve zorgbehoeften
– medische beoordeling en triage
– het regelen van bedden in de opvang
– begeleiden van cliënten naar ziekenhuizen of hospicezorg indien passend
Vertrouwensrelatie en zorgmijding
Het opbouwen van vertrouwen is volgens de scholing een cruciale voorwaarde voor goede
palliatieve zorg. Veel dak- en thuisloze mensen hebben negatieve ervaringen met instanties,
voelen schaamte of hebben moeite met autoriteit. Om vertrouwen op te bouwen, moeten
zorgverleners:
– tijd investeren in contact
– niet veroordelen
– kleine stapjes nemen
– aansluiten bij de leefwereld van de cliënt
– stabiliteit en voorspelbaarheid bieden
De handreiking Zorgmijding van het VUmc biedt uitgebreide strategieën om zorgmijdend
gedrag te doorbreken, zoals het werken met outreachend contact en het stimuleren van
autonomie.
Gezondheidsproblematiek in de laatste levensfase
De scholing belicht diverse veelvoorkomende gezondheidsproblemen, zoals:
– chronische luchtwegaandoeningen (met name COPD)
– hart- en vaatziekten
– kanker
– infectieziekten, waaronder hepatitis en longontstekingen
– pijnklachten
– psychiatrische stoornissen zoals schizofrenie, PTSS en ernstige depressies
– cognitieve beperkingen, die soms niet worden herkend
Middelengebruik speelt hierin een dubbele rol: het verzacht soms psychische pijn, maar
bemoeilijkt lichamelijke diagnostiek en beïnvloedt de prognose.
Plaats van palliatieve zorg
Idealiter vindt de laatste levensfase plaats op een vertrouwde plek voor de cliënt. Voor veel
(Palliaweb – Webinar)
Inleiding
De scholing over palliatieve zorg voor mensen die dak- of thuisloos zijn, verslaafd zijn of
kampen met ernstige psychiatrische problematiek, biedt een diepgaande blik op een
doelgroep die binnen de reguliere zorg vaak tussen wal en schip valt. Het onderwijs is
gebaseerd op diverse richtlijnen, kwaliteitskaders en wetenschappelijke onderbouwingen.
De nadruk ligt op het vergroten van kennis, bewustzijn en vaardigheden om palliatieve zorg
te kunnen bieden in situaties waarin sociale, psychische en lichamelijke problemen met
elkaar verweven zijn.
Achtergrond en omvang van de doelgroep
Volgens recente cijfers van het CBS zijn bijna 33.000 mensen in Nederland geregistreerd als
dak- of thuisloos. In werkelijkheid ligt het aantal hoger doordat mensen zonder
verblijfsvergunning niet worden meegeteld. Dak- en thuisloosheid brengt grote
gezondheidsrisico’s met zich mee, waaronder slechte toegang tot zorg, verhoogde kans op
chronische ziekten, verslaving en psychische problematiek. Deze factoren maken het tijdig
herkennen van de palliatieve fase complex.
Uitdagingen in palliatieve zorg
Palliatieve zorg bij deze doelgroep vraagt om maatwerk. De complexiteit wordt veroorzaakt
door:
– ontbreken van een vaste verblijfplaats en onregelmatige leefpatronen
– middelengebruik dat ziektebeelden kan maskeren of verergeren
– psychische aandoeningen die de communicatie bemoeilijken
– sociale problematiek zoals isolement, schaamte en wantrouwen tegenover
zorginstellingen
Hierdoor ontstaat vaak zorgmijdend gedrag. Mensen komen laat in het zorgtraject terecht,
soms pas wanneer de stervensfase al begonnen is. Dit vraagt van zorgverleners veel
flexibiliteit, creativiteit en geduld.
Samenwerking en netwerkvorming
Een van de belangrijkste onderdelen van de scholing is het belang van domeinoverstijgende
samenwerking. Voor effectieve palliatieve zorg is het nodig dat professionals uit de
gezondheidszorg, maatschappelijke opvang, geestelijke verzorging en straatorganisaties
intensief samenwerken.
Praktijkvoorbeelden uit Rotterdam, Utrecht en Amsterdam laten zien dat gezamenlijke
consulten en multidisciplinair overleg bijdragen aan betere zorg. Het Draaiboek Palliatieve
Zorg voor Dak- en Thuislozen biedt hiervoor praktische handvatten, zoals:
– het opzetten van samenwerkingsstructuren
, – het organiseren van vaste contactpersonen
– het delen van expertises, bijvoorbeeld tussen straatdokters en palliatieve zorgteams
Rol van straatdokters en gespecialiseerde organisaties
De Nederlandse Straatdokters Groep en Doctors for Homeless voorzien in unieke expertise.
Hun kennis komt zowel uit praktijkervaring op straat als uit wetenschappelijk onderzoek.
Zij weten hoe problematisch middelengebruik, mentale ontregeling, trauma en armoede
invloed hebben op gezondheid en gedrag.
Deze organisaties fungeren als verbindende schakels tussen dakloze burgers en het
zorgaanbod. Zij helpen bij:
– het signaleren van palliatieve zorgbehoeften
– medische beoordeling en triage
– het regelen van bedden in de opvang
– begeleiden van cliënten naar ziekenhuizen of hospicezorg indien passend
Vertrouwensrelatie en zorgmijding
Het opbouwen van vertrouwen is volgens de scholing een cruciale voorwaarde voor goede
palliatieve zorg. Veel dak- en thuisloze mensen hebben negatieve ervaringen met instanties,
voelen schaamte of hebben moeite met autoriteit. Om vertrouwen op te bouwen, moeten
zorgverleners:
– tijd investeren in contact
– niet veroordelen
– kleine stapjes nemen
– aansluiten bij de leefwereld van de cliënt
– stabiliteit en voorspelbaarheid bieden
De handreiking Zorgmijding van het VUmc biedt uitgebreide strategieën om zorgmijdend
gedrag te doorbreken, zoals het werken met outreachend contact en het stimuleren van
autonomie.
Gezondheidsproblematiek in de laatste levensfase
De scholing belicht diverse veelvoorkomende gezondheidsproblemen, zoals:
– chronische luchtwegaandoeningen (met name COPD)
– hart- en vaatziekten
– kanker
– infectieziekten, waaronder hepatitis en longontstekingen
– pijnklachten
– psychiatrische stoornissen zoals schizofrenie, PTSS en ernstige depressies
– cognitieve beperkingen, die soms niet worden herkend
Middelengebruik speelt hierin een dubbele rol: het verzacht soms psychische pijn, maar
bemoeilijkt lichamelijke diagnostiek en beïnvloedt de prognose.
Plaats van palliatieve zorg
Idealiter vindt de laatste levensfase plaats op een vertrouwde plek voor de cliënt. Voor veel
