SAMENVATTING:
ONDERZOEKSMETHODEN 2023 – 2024
INHOUDSOPGAVE:
1
,DEEL 1. INLEIDING EN TRADITIONEEL JURIDISCH ONDERZOEK
HOOFDSTUK 1. RECHT: EEN DISCIPLINE OP EEN KRUISPUNT
“[The conclusion is] that the legal discipline suffers from an identity crisis: not only do outsiders accuse legal science of
being unacademic, but also legal scholars themselves no longer seem to know which discipline they practice.” (Smits 2012)
=> juridische onderzoekers weten niet welk onderzoek ze voeren
“The European legal academy is at a crossroad. It faces challenges on multiple fronts, forcing it to reconsider its teaching
and research practices.” (Dyèvre et al. 2019)
SITUERING OPLEIDINGSONDERDEEL
Algemene doelstelling: de nodige kennis verschaffen m.b.t. rechtswetenschappelijk onderzoek
1. Bestaand juridisch onderzoek a/d hand v/d rechtswetenschappelijke inzichten kunnen herkennen
2. Een meer gevorderd niveau van kennis en competenties aanbrengen die noodzakelijk zijn voor de (empirische)
studie van rechtswetenschappelijke thema’s
De nadruk ligt op de ontwikkeling v/e brede onderzoeksattitude, die moet bijdragen a/h opzetten en uitvoeren v/e eigen
rechtsempirisch onderzoek (vb. i.k.v. de masterproef)
• Juridische onderzoeker kan heel veel verschillende juridische methoden gebruiken
- Doel: brede blik op recht en maatschappij
HOOFDSTUK 2. WAT IS JURIDISCH ONDERZOEK?
WAT IS ONDERZOEK?
Er moet een onderscheid gemaakt worden tussen uitzoeken en opzoeken onderzoeken:
• Opzoeken/opzoeken: bijvoorbeeld via het internet > dit is geen onderzoek (wat moet te kennen zijn, waar
bevindt het restaurant zich, wanneer stijgt mijn vliegtuig op)
• Onderzoeken: op systematische wijze op zoek gaan naar een geobjectiveerd onderzoek op een kennisvraag (drie
elementen)
Uitzoeken/opzoeken = antwoorden zoeken op allerlei vragen
• Vragen stellen met een actiegerichte finaliteit (vb. wanneer begint de les? Wat moeten wij kennen? Wanneer
vertrekt mijn vliegtuig?)
Onderzoeken = op systematische wijze op zoek gaan naar geobjectiveerd antwoord op kennisvraag
• Systematisch: volgen en doorlopen v/e vooraf bepaalde methode
- Wat praktijkjuristen doen juridisch onderzoek in de strikte zin v/h woord
- Wat advocaat doet is zijn eigen standpunt motiveren
• Geobjectiveerd: onafhankelijk, onbevooroordeeld, controleerbaar en vakkundig
- Anderen moeten uw stappen kunnen nagaan om te controleren tot welk resultaat u gekomen bent
- Niet perse afhankelijk van een bepaalde financierders of client die eigenlijk al gaat bepalen wat voor
resultaat u zal moeten hebben
- Bijvoorbeeld: verwatering van een merk
2
, • Kennisvraag: iets weten of kennen → antwoord levert kennis op
- Opzoeken en uitzoeken is handelingsgericht => antwoord op een vraag waar het antwoord zegt hoe u
moet handelen, een antwoord dat een verandering teweegbrengt
- kennisvraag: met onderzoek nooit heel specifiek weten wat we moeten doen, maar bijdragen aan
kennis, elk onderzoek is dus gericht op het beantwoorden van een kennisvraag
- Onderscheid tussen kennisproblemen en handelingsproblemen:
▪ Bijvoorbeeld: meer mensen in het café binnenkrijgen, hoe kunnen we dat doen, hiervoor meer
onderzoek nodig => bijvoorbeeld een marktbevraging doen (wat kan er beter, van de
prijszetting, van de menukaart > dis is opnieuw een kennisvraag) die kennis kan gebruikt
worden om later te beslissen wat er moet gebeuren
▪ Kennis op zich gaat u nog niet vertellen wat u moet doen
Handelingsvraag: hoe moet handelen kennisvragen: gaat u kennis opleveren
- Vs. Handelingsvraag = iets kunnen of doen → antwoord brengt verandering teweeg
- Antwoord op HV vereist vaak kennis → als ontbreekt: onderzoek nodig
- Met een onderzoek → streven naar kennis, maar kennis brengt geen verandering teweeg (we moeten
weten wat we willen doen, maar daar ontbreekt de nodige kennis voor)
- Om handelingsprobleem op te lossen => eerst kennis verharen
• Voorbeelden
- Vb. wat zijn voordelen van trouwen? Kennisvraag (gewoon overzicht v/d voor- en nadelen zonder een
handeling eraan te koppelen)
- Vb. wil je met mij trouwen? Handelingsvraag (gaat verandering teweegbrengen, vb. voor bevoegde
ambtenaar v/d burgerlijke stand)
- Vb. aanvaard je de algemene voorwaarden? Handelingsvraag (als je hier ja op zegt, gaan hier gevolgen
mee verbonden zijn => verandering in de werkelijkheid)
- Vb. zijn de algemene voorwaarden geldig? Kennisvraag (vb. nee want zijn strijdig)
3
, WAT IS JURIDISCH ONDERZOEK
Onderzoek naar juridische fenomenen: kennis van en inzicht in het recht vergroten
Recht = de interactie tussen ideeën, creaties en gedrag met betrekking tot wat al dan niet moet of mag
• Nummering in syllabus is overbodig
• Ideeën? In hoofden van mensen, bv. waarden
• Creaties? Uiting van ideeën, bv. wettekst, rechterlijke uitspraak…
• Gedrag? Erkennen, formuleren en hanteren van gedragsvoorschriften
- Erkennen? “Is X een ‘rechtsregel’?”
▪ Marc Van Ranst: “Wie nu mazelen- en windpokkenparty’s organiseert, terwijl er een veilig
vaccin is, is schuldig aan het vrijwillig toebrengen van slagen en verwondingen”
- Formuleren? Totstandkoming wetten, rechterlijke uitspraken, contracten
- Hanteren? Volgen, negeren… van gedragsvoorschriften
• Behoort iets tot recht? Contigent (afhankelijk van tijd en ruimte), bv. hondenpoep
Ideeën: waarden van mensen, wat u belangrijk vindt, beginselen (bijvoorbeeld rechtzekerheidsbeginsel)
• Moeten worden nog worden omgezet naar creaties: het op zich onder woorden brengen is ook al een vorm
van creaties (bijvoorbeeld het uitdrukken van die woorden in een wettekst)
Gedrag: er wordt iets gedaan met die ideeën en creaties
• erkennen: vraag: is een bepaalde voorgestelde regel, is dit een rechtsregel of niet?
= interactie tussen creaties ideeën en gedrag (gebeurd altijd in een
context, mensen die op een bepaald moment in een bepaalde
ruimte iets doen)
SOORTEN JURIDISCH ONDERZOEK
Twee soorten kennisproblemen (KP)
1ste dimensie: normatief vs. feitelijk kennisprobleem
Normatieve kennisprobleem: ‘Mag iets (niet) volgens het recht?’
• Regelgeoriënteerde benadering > normatieve interesse
• Onderzoeksobject = wisselwerking ‘creaties’ (bronnen van recht) en ‘ideeën’ (achterliggende waarden)
- Bv. mogen rechters informatie van sociale media gebruiken als bewijsmiddelen
- hier houdt traditioneel juridisch onderzoek zich mee bezig
• mogen of niet mogen = normatief
- Hebben te maken met de inhoud van gedragsvoorschriften, wat al dan niet mag
4
ONDERZOEKSMETHODEN 2023 – 2024
INHOUDSOPGAVE:
1
,DEEL 1. INLEIDING EN TRADITIONEEL JURIDISCH ONDERZOEK
HOOFDSTUK 1. RECHT: EEN DISCIPLINE OP EEN KRUISPUNT
“[The conclusion is] that the legal discipline suffers from an identity crisis: not only do outsiders accuse legal science of
being unacademic, but also legal scholars themselves no longer seem to know which discipline they practice.” (Smits 2012)
=> juridische onderzoekers weten niet welk onderzoek ze voeren
“The European legal academy is at a crossroad. It faces challenges on multiple fronts, forcing it to reconsider its teaching
and research practices.” (Dyèvre et al. 2019)
SITUERING OPLEIDINGSONDERDEEL
Algemene doelstelling: de nodige kennis verschaffen m.b.t. rechtswetenschappelijk onderzoek
1. Bestaand juridisch onderzoek a/d hand v/d rechtswetenschappelijke inzichten kunnen herkennen
2. Een meer gevorderd niveau van kennis en competenties aanbrengen die noodzakelijk zijn voor de (empirische)
studie van rechtswetenschappelijke thema’s
De nadruk ligt op de ontwikkeling v/e brede onderzoeksattitude, die moet bijdragen a/h opzetten en uitvoeren v/e eigen
rechtsempirisch onderzoek (vb. i.k.v. de masterproef)
• Juridische onderzoeker kan heel veel verschillende juridische methoden gebruiken
- Doel: brede blik op recht en maatschappij
HOOFDSTUK 2. WAT IS JURIDISCH ONDERZOEK?
WAT IS ONDERZOEK?
Er moet een onderscheid gemaakt worden tussen uitzoeken en opzoeken onderzoeken:
• Opzoeken/opzoeken: bijvoorbeeld via het internet > dit is geen onderzoek (wat moet te kennen zijn, waar
bevindt het restaurant zich, wanneer stijgt mijn vliegtuig op)
• Onderzoeken: op systematische wijze op zoek gaan naar een geobjectiveerd onderzoek op een kennisvraag (drie
elementen)
Uitzoeken/opzoeken = antwoorden zoeken op allerlei vragen
• Vragen stellen met een actiegerichte finaliteit (vb. wanneer begint de les? Wat moeten wij kennen? Wanneer
vertrekt mijn vliegtuig?)
Onderzoeken = op systematische wijze op zoek gaan naar geobjectiveerd antwoord op kennisvraag
• Systematisch: volgen en doorlopen v/e vooraf bepaalde methode
- Wat praktijkjuristen doen juridisch onderzoek in de strikte zin v/h woord
- Wat advocaat doet is zijn eigen standpunt motiveren
• Geobjectiveerd: onafhankelijk, onbevooroordeeld, controleerbaar en vakkundig
- Anderen moeten uw stappen kunnen nagaan om te controleren tot welk resultaat u gekomen bent
- Niet perse afhankelijk van een bepaalde financierders of client die eigenlijk al gaat bepalen wat voor
resultaat u zal moeten hebben
- Bijvoorbeeld: verwatering van een merk
2
, • Kennisvraag: iets weten of kennen → antwoord levert kennis op
- Opzoeken en uitzoeken is handelingsgericht => antwoord op een vraag waar het antwoord zegt hoe u
moet handelen, een antwoord dat een verandering teweegbrengt
- kennisvraag: met onderzoek nooit heel specifiek weten wat we moeten doen, maar bijdragen aan
kennis, elk onderzoek is dus gericht op het beantwoorden van een kennisvraag
- Onderscheid tussen kennisproblemen en handelingsproblemen:
▪ Bijvoorbeeld: meer mensen in het café binnenkrijgen, hoe kunnen we dat doen, hiervoor meer
onderzoek nodig => bijvoorbeeld een marktbevraging doen (wat kan er beter, van de
prijszetting, van de menukaart > dis is opnieuw een kennisvraag) die kennis kan gebruikt
worden om later te beslissen wat er moet gebeuren
▪ Kennis op zich gaat u nog niet vertellen wat u moet doen
Handelingsvraag: hoe moet handelen kennisvragen: gaat u kennis opleveren
- Vs. Handelingsvraag = iets kunnen of doen → antwoord brengt verandering teweeg
- Antwoord op HV vereist vaak kennis → als ontbreekt: onderzoek nodig
- Met een onderzoek → streven naar kennis, maar kennis brengt geen verandering teweeg (we moeten
weten wat we willen doen, maar daar ontbreekt de nodige kennis voor)
- Om handelingsprobleem op te lossen => eerst kennis verharen
• Voorbeelden
- Vb. wat zijn voordelen van trouwen? Kennisvraag (gewoon overzicht v/d voor- en nadelen zonder een
handeling eraan te koppelen)
- Vb. wil je met mij trouwen? Handelingsvraag (gaat verandering teweegbrengen, vb. voor bevoegde
ambtenaar v/d burgerlijke stand)
- Vb. aanvaard je de algemene voorwaarden? Handelingsvraag (als je hier ja op zegt, gaan hier gevolgen
mee verbonden zijn => verandering in de werkelijkheid)
- Vb. zijn de algemene voorwaarden geldig? Kennisvraag (vb. nee want zijn strijdig)
3
, WAT IS JURIDISCH ONDERZOEK
Onderzoek naar juridische fenomenen: kennis van en inzicht in het recht vergroten
Recht = de interactie tussen ideeën, creaties en gedrag met betrekking tot wat al dan niet moet of mag
• Nummering in syllabus is overbodig
• Ideeën? In hoofden van mensen, bv. waarden
• Creaties? Uiting van ideeën, bv. wettekst, rechterlijke uitspraak…
• Gedrag? Erkennen, formuleren en hanteren van gedragsvoorschriften
- Erkennen? “Is X een ‘rechtsregel’?”
▪ Marc Van Ranst: “Wie nu mazelen- en windpokkenparty’s organiseert, terwijl er een veilig
vaccin is, is schuldig aan het vrijwillig toebrengen van slagen en verwondingen”
- Formuleren? Totstandkoming wetten, rechterlijke uitspraken, contracten
- Hanteren? Volgen, negeren… van gedragsvoorschriften
• Behoort iets tot recht? Contigent (afhankelijk van tijd en ruimte), bv. hondenpoep
Ideeën: waarden van mensen, wat u belangrijk vindt, beginselen (bijvoorbeeld rechtzekerheidsbeginsel)
• Moeten worden nog worden omgezet naar creaties: het op zich onder woorden brengen is ook al een vorm
van creaties (bijvoorbeeld het uitdrukken van die woorden in een wettekst)
Gedrag: er wordt iets gedaan met die ideeën en creaties
• erkennen: vraag: is een bepaalde voorgestelde regel, is dit een rechtsregel of niet?
= interactie tussen creaties ideeën en gedrag (gebeurd altijd in een
context, mensen die op een bepaald moment in een bepaalde
ruimte iets doen)
SOORTEN JURIDISCH ONDERZOEK
Twee soorten kennisproblemen (KP)
1ste dimensie: normatief vs. feitelijk kennisprobleem
Normatieve kennisprobleem: ‘Mag iets (niet) volgens het recht?’
• Regelgeoriënteerde benadering > normatieve interesse
• Onderzoeksobject = wisselwerking ‘creaties’ (bronnen van recht) en ‘ideeën’ (achterliggende waarden)
- Bv. mogen rechters informatie van sociale media gebruiken als bewijsmiddelen
- hier houdt traditioneel juridisch onderzoek zich mee bezig
• mogen of niet mogen = normatief
- Hebben te maken met de inhoud van gedragsvoorschriften, wat al dan niet mag
4
