Samenvatting Maatschappijwetenschappen Criminaliteit en Rechtstaat (H1-H7)

Criminaliteit en rechtsstaat

H1 Wat is criminaliteit?
§1.1 Strafbaar gedrag
Normen = gedragsregels
Waarden = principe dat mensen belangrijk vinden om na te streven
Rechtsnormen = belangrijke waarden in de samenleving die in wetten zijn vastgelegd

Normoverschrijdend gedrag = het overtreden van normen
Crimineel / strafbaar gedrag = het overtreden van rechtsnormen

Criminaliteit = elk door de overheid bij wet strafbaar gesteld gedrag
Delict = juridische benaming van strafbaar gedrag

Misdrijven = ernstige strafbare feiten → strafblad
Overtredingen = minder ernstige strafbare feiten → vrijheidsstraf / taakstraf

Strafwaardig = gedrag dat volgens iemand of een grotere groep mensen strafbaar zou
moeten zijn

Criminaliteit is met andere woorden en relatief en cultureel bepaald begrip.

Criminalisering = het strafbaar worden van bepaald gedrag
Decriminalisering = een strafbare gedraging wordt uit het strafrecht gehaald en is daardoor
niet langer meer verboden

Wat strafbaar is, is afhankelijk van:
 Maatschappelijke context
 Ernst van de gevolgen
 Opvattingen van mensen met politieke macht

§1.2 Criminaliteit als maatschappelijk en politiek probleem
Criminaliteit wordt gezien als sociaal / maatschappelijk probleem, want:
 Ongewenste gevolgen voor grote groepen
 Verband met maatschappelijke ontwikkelingen
 Tegengestelde belangen
 Vraagt om gemeenschappelijke oplossing

Gevolgen criminaliteit:
1. Materiële schade
 Directe financiële schade
(bijv. vergoedingskosten)
 Indirecte financiële kosten
(bijv. stijging verzekeringspremies)
 Kosten voor criminaliteitsbestrijding
2. Immateriële schade
 Gevoelens van onveiligheid
 Vermijdingsgedrag
 Emotionele en psychische problemen
 Morele verontwaardiging → boosheid / verontwaardiging
 Veranderende opvattingen goed/kwaad
 Verlies vertrouwen in mensen, politiek, samenleving
 Aantasting rechtsgevoel (als daders lagere straf krijgen)
 Eigenrichting → voor eigen rechter spelen
Verband met maatschappelijke ontwikkelingen:

,  Afnemend gezag overheid
 Afnemende betekenis maatschappelijk middenveld
(scholen, verenigingen, kerk, etc.)
 Minder sociale controle
 Veranderend normen- en waardenbesef
 Toegenomen welvaart
(meer te halen, dus meer diefstal + alcohol- en drugsgebruik)
 Afgenomen pak- en strafkans
 Werkloosheid
(geldproblemen, verveling)
 Technologische ontwikkelingen
(cybercriminaliteit)
 Internationalisering
(drugsbeleid in Nederland aantrekkelijk)

Belangentegenstellingen:
 Veiligheidsparadox = het verschijnsel dat hoe meer veiligheid we hebben, hoe erger we
een inbreuk daarop ervaren
 Veiligheidsutopie = het onhaalbare verlangen naar het samenvallen van maximale
vrijheid en maximale veiligheid

Gemeenschappelijke oplossing nodig, betrokkenen:
1. Overheid
2. Burgers → particuliere initiatieven
3. Bedrijven
4. Maatschappelijke instellingen

Criminaliteit is ook een politiek probleem, want
 Basisfuncties overheid (veiligheid + orde)
 Hoog op politieke agenda
 Politieke partijen discussiëren over oplossing

H2 Aard en omvang van criminaliteit
§2.1 Soorten criminaliteit
Criminaliteit kent vele verschijningsvormen, o.a. geweldsdelicten, vermogensdelicten en
verkeersdelicten.

Daarnaast maken we onderscheid in:
 Veelvoorkomende (kleine) criminaliteit
 Zware criminaliteit
 Georganiseerde criminaliteit

§2.2 Beeldvorming rond criminaliteit
Beeldvorming over criminaliteit wordt door de massamedia sterk beïnvloed.

Door overmatige aandacht voor de zware criminaliteit ontstaat een stereotiep en
gegeneraliseerd beeld → framing

Stereotiep = ontstaan van een vaststaand beeld van een bepaald verschijnsel omdat de
media steeds op dezelfde manier over het onderwerp berichten

Gegeneraliseerd = er wordt uit een of enkele bijzondere gevallen een algemene conclusie
afgeleid
Je referentiekader en je eigen (geselecteerde) perceptie m.b.t. tot criminaliteit zijn van grote
invloed op je opvattingen over dit onderwerp.