Persoonlijkheidspsychologie
1. Inleiding
1.1. Definitie persoonlijkheid
Persoonlijkheid (meervoud: persoonlijkheden)
- (v) datgene wat een persoon karakteriseert: weinig persoonlijkheid hebben een
weinig uitgesproken karakter
- (m/v/x) iem. met veel persoonlijkheid: ze is een persoonlijkheid
Typerende karaktereigenschappen, we spreken ook over een persoonlijkheid iemand met een
zeer uitgesproken opvallend karakter, iedereen weet wie dat is dit is een persoonlijkheid dit is
hoe we het gebruiken in de taal
Persoonlijkheid heeft betrekking op de kenmerkende individuele verschillen tussen mensen
in de manier waarop ze zich gedragen, hoe ze zich voelen en hoe ze denken. Deze
individuele verschillen zijn vrij stabiel, deels genetisch bepaald en openbaren zich in
verschillende situaties.
Heel moeilijk om een volledige omvattende definitie te geven over persoonlijkheid, omdat er heel wat
kenmerken en definities aanwezig zijn. enerzijds gaat het over innerlijke of effect dat het heeft bv; ben
jij dominant overheersend of net niet en als derde kan het ook gaan welke ambities je hebt op welke
manier je je doelen wil bereiken (manipulatief zijn, bedrieglijk zijn, etc. zijn ook delen van je
persoonlijkheid)
- Psychologische individuele verschillen eigenschappen waarop mensen van elkaar
kunnen verschillen psychologisch gezien gaat niet over uiterlijke verschillen het gaat
over kenmerken die intern bij iemand aanwezig zijn
- Kenmerkende verwijzen naar patronen in hoe mensen zich typisch gedragen, voelen
en denken drie stukken die terugkomen die zaken hangen samen
- Of “PH-trekken” = eigenschappen die gelijkenissen/verschillen tussen mensen
beschrijven bv; als ik iemand beschrijf als verlegen dan ga je die persoon plaatsen bij
mensen die ook verlegen zijn. je plaatst die mensen automatisch samen.
o Gemiddelde neigingen om een bepaald persoonlijkheidskenmerk te hebben
bv; snel geërgerd, etc. als je één keer kwaad wordt op een bepaalde situatie
dan wordt je niet bestempeld als agressief maar moet meer dan het
gemiddelde aanbod komen. Bv; iemand die extravert is moet meer dan de
andere spraakzaam zijn dus het gaat niet over één keer dat gedrag tonen
maar je moet er een patroon in kunnen zien.
o Beschrijven, verklaren en voorspellen van (toekomstig) gedrag beschrijft het
gedrag (wie is de persoon) verklaren (waarom mensen zich op een bepaalde
manier gaan gedragen waarin PH deels gaan bepalen welke keuzes ze gaan
maken onderliggende verklaring voor bepaalde keuzes) en voorspelling van
een toekomstig gedrag (wie een sociale kring heeft, wie stressgevoelig is, etc.
dat kunnen we verklaren en voorspellen obv iemands PH)
Filmpje → consciëntieusheid/ gewetensvolheid die aangeeft hoe structureel en ordelijk
iemand werkt, aan alle kinderen wordt gevraagd om een taart te bakken, daarna moeten ze
in een rij staan van de meest ordelijk tot de minst ordelijke. Minder consciënteusheid minder
strikt gevolgd hadden hoe mensen zich in de toekomst zouden gedragen
, - Relatief stabiel doorheen de tijd het gaat over gemiddelde neigingen je kan het niet
altijd zien als je het doorheen de tijd kan zien en in verschillende situaties bv; iemand
is emotioneel onstabiel als je het vroeger kon zien tot latere leeftijd dan kan je zeggen
dat iemand weinig stressbestendig is. Als je enkel op een
bepaald moment het ziet dan is het een toestand en geen
persoonlijkheidstrek.
- Consistent overheen situaties (state trait) als iemand heel
extravert is ga je het overal zien dus in verschillende
contexten kunnen observeren persoonlijkheid is ook vrij
stabiel er is ruimte voor verandering evolutie, etc. maar die
veranderingen zijn niet altijd heel erg groot.
Speeddating concept is een situatie waarin heel duidelijke regels zijn
en daar zie je meteen het verschil tussen de introverten en
extraverten zijn
- Zijn deels erfelijk bepaald vrij moeilijk te veranderen dus fundamentele
eigenschappen heel kenmerkende eigenschappen en omdat het deels stabiel is is het
genetisch
- Gedragsgenetisch onderzoek aan de hand van dit onderzoeken wat de
gedragskenmerken van mensen zijn (tweelingonderzoek, familieonderzoek, etc.) de
helft door genetisch en de andere helft door omgevingsfactoren bepaald
Persoonlijkheid is de verzameling van psychologische trekken en mechanismen binnen een
individu, die georganiseerd en relatief stabiel zijn, en die de interacties met en de
aanpassingen aan de intrapsychische, fysieke en sociale omgeving beïnvloeden (Larsen et al.,
2021)
- Persoonlijkheid = intern binnen de persoon wat je met je meedraagt we hebben altijd
een gevoel van continuïteit van wie we zijn dat we nog steeds hetzelfde zullen zijn
- Georganiseerd: geen willekeurige verzameling van trekken, maar een coherent geheel
verwijst naar het feit dat PH geen losse verzameling is er is een bepaalde structuur in
de PH. We gaan kijken naar het geheel van de trekken.
- Invloed op onze interacties tussen onze omgeving en onze ph
o Bv; perceptie elementen uit omgeving (bv; achterdocht) deels bepaald door
hoe we kijken naar de omgeving dus perceptie bv; als je heel achterdochtig
bent dan ga je naar de situatie heel anders bekijken terwijl iemand anders het
met moeite opmerkt dezelfde situatie wordt anders ervaren door een ander.
o Bv; selectie van omgeving op basis van onze persoonlijkheid selectie van
omgeving bepalen dus bv; hoe je je vrije tijd invult dan ga je sneller kiezen om
naar een optreden te gaan enz. als je introvert bent ga je kiezen voor zaken die
minder groepsopdrachten nodig zijn. Stel dat je introvert bent dan heb je meer
de neiging dat je een sport gaat uitkiezen waar je minder sociaal moet zijn
- Invloed op hoe we ons aanpassen aan de omgeving
, 1.2. Terminologie
Veel breder dan enkel persoonlijkheid. Is ook een deelverzameling van die individuele
verschillen (bepaalde normen die je hebt, waarden, attributiestijl, persoonlijkheidstrekken zit
hier onder). Temperament als die eigenschappen duidelijk wetenschappelijk bepaald zijn,
sociabiliteit, etc. in heel jonge leeftijd in kaart kunnen brengen. Temperament is het gene
waar je mee bent geboren. Naarmate je ouder wordt met interactie met de omgeving groeit
je persoonlijkheid als je kijkt naar je persoonlijkheidstrekken neuroticisme, extraversie, etc.
dan zie je dat erfelijkheid even sterk is als temperament. Bv; op jonge leeftijd sociabiliteit als
temperament en exrtraversie als persoonlijkheid naar oudere leeftijd toe. (karakter bij PH)
Temperament
Historisch
- Temperare = mengen
- Hippocrates: verband tussen 4 basissappen (bloed, slijm, gal en zwarte gal) en ziekte
- Galenus: toepassing op persoonlijkheid
Evenwicht tussen 4 sappen of humores = gezond
Een Onevenwicht van deze sappen zorgt voor = mentale stoornis
Hedendaags
- Persoonlijkheidseigenschappen die al in de baby- en kindertijd aanwezig zijn
1.3. Persoonlijkheidspsychologie
= tak van de psychologie die zich bezighoudt met het bestuderen van persoonlijkheid
Doel persoonlijkheidspsychologie:
- Begrijpen van individuele verschillen tussen mensen
- Classificatie van persoonlijkheidseigenschappen plaats geven binnen een geheel
- Aantal en organisatie/structuur van trekken zicht krijgen over de PHtrekken
- Meten van persoonlijkheid hoe kan je het in kaart brengen en meten
- Ontwikkeling van persoonlijkheid
- Begrijpen van pathologie en allerlei levensuitkomsten vanuit een
persoonlijkheidsperspectief verschillende vormen mentale stoornissen
(partnerrelaties, etc. kunnen we deze stellen obv persoonlijkheid)
, - In persoonlijkheidspsychologie aandacht voor algemene kenmerken (wat
gemeenschappelijk is) en heel individuele eigenschappen
o Impliciete persoonlijkheidstheorieën ( stereotypen)
▪ Intuïtief één eigenschap die we kennen bv; heel hartelijk is dat die
vrijgevig is maar kan ook gierig zijn
▪ Selectieve waarneming (één of twee situaties)
▪ Vaak evaluatief
Eerste observatie of eerste indruk die je hebt van een persoon die je ziet. (achtergrond =
introvert, verlegen, moeilijk kan praten met anderen, etc.) uiterlijk kenmerk eraan koppelen
bv ogen dicht bij elkaar staan gemeen iemand die je niet kan vertrouwen
o Wetenschappelijke persoonlijkheidstheorieën bepaalde menselijke kenmerken
systematisch beschrijven
▪ Beschrijven van menselijke kenmerken
▪ Persoonlijkheid als psychologisch construct
• Niet direct observeerbaar in ons eigen kan je niet direct
observeren maar bepaald het gedrag
• Determinant van gedrag gaat ons gedrag bepalen
1.3.1. Drie analyseniveaus
Iedereen is op een bepaalde manier…
- Zoals alle anderen.
- Zoals sommige anderen.
- Zoals niemand anders.
1. Inleiding
1.1. Definitie persoonlijkheid
Persoonlijkheid (meervoud: persoonlijkheden)
- (v) datgene wat een persoon karakteriseert: weinig persoonlijkheid hebben een
weinig uitgesproken karakter
- (m/v/x) iem. met veel persoonlijkheid: ze is een persoonlijkheid
Typerende karaktereigenschappen, we spreken ook over een persoonlijkheid iemand met een
zeer uitgesproken opvallend karakter, iedereen weet wie dat is dit is een persoonlijkheid dit is
hoe we het gebruiken in de taal
Persoonlijkheid heeft betrekking op de kenmerkende individuele verschillen tussen mensen
in de manier waarop ze zich gedragen, hoe ze zich voelen en hoe ze denken. Deze
individuele verschillen zijn vrij stabiel, deels genetisch bepaald en openbaren zich in
verschillende situaties.
Heel moeilijk om een volledige omvattende definitie te geven over persoonlijkheid, omdat er heel wat
kenmerken en definities aanwezig zijn. enerzijds gaat het over innerlijke of effect dat het heeft bv; ben
jij dominant overheersend of net niet en als derde kan het ook gaan welke ambities je hebt op welke
manier je je doelen wil bereiken (manipulatief zijn, bedrieglijk zijn, etc. zijn ook delen van je
persoonlijkheid)
- Psychologische individuele verschillen eigenschappen waarop mensen van elkaar
kunnen verschillen psychologisch gezien gaat niet over uiterlijke verschillen het gaat
over kenmerken die intern bij iemand aanwezig zijn
- Kenmerkende verwijzen naar patronen in hoe mensen zich typisch gedragen, voelen
en denken drie stukken die terugkomen die zaken hangen samen
- Of “PH-trekken” = eigenschappen die gelijkenissen/verschillen tussen mensen
beschrijven bv; als ik iemand beschrijf als verlegen dan ga je die persoon plaatsen bij
mensen die ook verlegen zijn. je plaatst die mensen automatisch samen.
o Gemiddelde neigingen om een bepaald persoonlijkheidskenmerk te hebben
bv; snel geërgerd, etc. als je één keer kwaad wordt op een bepaalde situatie
dan wordt je niet bestempeld als agressief maar moet meer dan het
gemiddelde aanbod komen. Bv; iemand die extravert is moet meer dan de
andere spraakzaam zijn dus het gaat niet over één keer dat gedrag tonen
maar je moet er een patroon in kunnen zien.
o Beschrijven, verklaren en voorspellen van (toekomstig) gedrag beschrijft het
gedrag (wie is de persoon) verklaren (waarom mensen zich op een bepaalde
manier gaan gedragen waarin PH deels gaan bepalen welke keuzes ze gaan
maken onderliggende verklaring voor bepaalde keuzes) en voorspelling van
een toekomstig gedrag (wie een sociale kring heeft, wie stressgevoelig is, etc.
dat kunnen we verklaren en voorspellen obv iemands PH)
Filmpje → consciëntieusheid/ gewetensvolheid die aangeeft hoe structureel en ordelijk
iemand werkt, aan alle kinderen wordt gevraagd om een taart te bakken, daarna moeten ze
in een rij staan van de meest ordelijk tot de minst ordelijke. Minder consciënteusheid minder
strikt gevolgd hadden hoe mensen zich in de toekomst zouden gedragen
, - Relatief stabiel doorheen de tijd het gaat over gemiddelde neigingen je kan het niet
altijd zien als je het doorheen de tijd kan zien en in verschillende situaties bv; iemand
is emotioneel onstabiel als je het vroeger kon zien tot latere leeftijd dan kan je zeggen
dat iemand weinig stressbestendig is. Als je enkel op een
bepaald moment het ziet dan is het een toestand en geen
persoonlijkheidstrek.
- Consistent overheen situaties (state trait) als iemand heel
extravert is ga je het overal zien dus in verschillende
contexten kunnen observeren persoonlijkheid is ook vrij
stabiel er is ruimte voor verandering evolutie, etc. maar die
veranderingen zijn niet altijd heel erg groot.
Speeddating concept is een situatie waarin heel duidelijke regels zijn
en daar zie je meteen het verschil tussen de introverten en
extraverten zijn
- Zijn deels erfelijk bepaald vrij moeilijk te veranderen dus fundamentele
eigenschappen heel kenmerkende eigenschappen en omdat het deels stabiel is is het
genetisch
- Gedragsgenetisch onderzoek aan de hand van dit onderzoeken wat de
gedragskenmerken van mensen zijn (tweelingonderzoek, familieonderzoek, etc.) de
helft door genetisch en de andere helft door omgevingsfactoren bepaald
Persoonlijkheid is de verzameling van psychologische trekken en mechanismen binnen een
individu, die georganiseerd en relatief stabiel zijn, en die de interacties met en de
aanpassingen aan de intrapsychische, fysieke en sociale omgeving beïnvloeden (Larsen et al.,
2021)
- Persoonlijkheid = intern binnen de persoon wat je met je meedraagt we hebben altijd
een gevoel van continuïteit van wie we zijn dat we nog steeds hetzelfde zullen zijn
- Georganiseerd: geen willekeurige verzameling van trekken, maar een coherent geheel
verwijst naar het feit dat PH geen losse verzameling is er is een bepaalde structuur in
de PH. We gaan kijken naar het geheel van de trekken.
- Invloed op onze interacties tussen onze omgeving en onze ph
o Bv; perceptie elementen uit omgeving (bv; achterdocht) deels bepaald door
hoe we kijken naar de omgeving dus perceptie bv; als je heel achterdochtig
bent dan ga je naar de situatie heel anders bekijken terwijl iemand anders het
met moeite opmerkt dezelfde situatie wordt anders ervaren door een ander.
o Bv; selectie van omgeving op basis van onze persoonlijkheid selectie van
omgeving bepalen dus bv; hoe je je vrije tijd invult dan ga je sneller kiezen om
naar een optreden te gaan enz. als je introvert bent ga je kiezen voor zaken die
minder groepsopdrachten nodig zijn. Stel dat je introvert bent dan heb je meer
de neiging dat je een sport gaat uitkiezen waar je minder sociaal moet zijn
- Invloed op hoe we ons aanpassen aan de omgeving
, 1.2. Terminologie
Veel breder dan enkel persoonlijkheid. Is ook een deelverzameling van die individuele
verschillen (bepaalde normen die je hebt, waarden, attributiestijl, persoonlijkheidstrekken zit
hier onder). Temperament als die eigenschappen duidelijk wetenschappelijk bepaald zijn,
sociabiliteit, etc. in heel jonge leeftijd in kaart kunnen brengen. Temperament is het gene
waar je mee bent geboren. Naarmate je ouder wordt met interactie met de omgeving groeit
je persoonlijkheid als je kijkt naar je persoonlijkheidstrekken neuroticisme, extraversie, etc.
dan zie je dat erfelijkheid even sterk is als temperament. Bv; op jonge leeftijd sociabiliteit als
temperament en exrtraversie als persoonlijkheid naar oudere leeftijd toe. (karakter bij PH)
Temperament
Historisch
- Temperare = mengen
- Hippocrates: verband tussen 4 basissappen (bloed, slijm, gal en zwarte gal) en ziekte
- Galenus: toepassing op persoonlijkheid
Evenwicht tussen 4 sappen of humores = gezond
Een Onevenwicht van deze sappen zorgt voor = mentale stoornis
Hedendaags
- Persoonlijkheidseigenschappen die al in de baby- en kindertijd aanwezig zijn
1.3. Persoonlijkheidspsychologie
= tak van de psychologie die zich bezighoudt met het bestuderen van persoonlijkheid
Doel persoonlijkheidspsychologie:
- Begrijpen van individuele verschillen tussen mensen
- Classificatie van persoonlijkheidseigenschappen plaats geven binnen een geheel
- Aantal en organisatie/structuur van trekken zicht krijgen over de PHtrekken
- Meten van persoonlijkheid hoe kan je het in kaart brengen en meten
- Ontwikkeling van persoonlijkheid
- Begrijpen van pathologie en allerlei levensuitkomsten vanuit een
persoonlijkheidsperspectief verschillende vormen mentale stoornissen
(partnerrelaties, etc. kunnen we deze stellen obv persoonlijkheid)
, - In persoonlijkheidspsychologie aandacht voor algemene kenmerken (wat
gemeenschappelijk is) en heel individuele eigenschappen
o Impliciete persoonlijkheidstheorieën ( stereotypen)
▪ Intuïtief één eigenschap die we kennen bv; heel hartelijk is dat die
vrijgevig is maar kan ook gierig zijn
▪ Selectieve waarneming (één of twee situaties)
▪ Vaak evaluatief
Eerste observatie of eerste indruk die je hebt van een persoon die je ziet. (achtergrond =
introvert, verlegen, moeilijk kan praten met anderen, etc.) uiterlijk kenmerk eraan koppelen
bv ogen dicht bij elkaar staan gemeen iemand die je niet kan vertrouwen
o Wetenschappelijke persoonlijkheidstheorieën bepaalde menselijke kenmerken
systematisch beschrijven
▪ Beschrijven van menselijke kenmerken
▪ Persoonlijkheid als psychologisch construct
• Niet direct observeerbaar in ons eigen kan je niet direct
observeren maar bepaald het gedrag
• Determinant van gedrag gaat ons gedrag bepalen
1.3.1. Drie analyseniveaus
Iedereen is op een bepaalde manier…
- Zoals alle anderen.
- Zoals sommige anderen.
- Zoals niemand anders.
