HISTORISCHE
CONTEXTEN
SAMENVATTING EXAMENSTOF
GESCHIEDENIS VWO
Januari 2021
Romée Graveland
,Geschiedenis uitwerking Historische Contexten VWO
Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1 De Reformatie ............................................................................................................................ 2
Hoofdstuk 2 Duitsland .................................................................................................................................. 10
Hoofdstuk 3: De Koude Oorlog ..................................................................................................................... 20
Hoofdstuk 4: De Verlichtingsideeën en de democratische revoluties .......................................................... 28
Lijst met ingekorte Kenmerkende Aspecten ................................................................................................. 36
Overzicht verplichte voorbeelden Historische Contexten ............................................................................ 38
Jaartallenoverzicht Historische Contexten.................................................................................................... 40
Namen
Kernbegrippen
Verplichte voorbeelden
1
,Hoofdstuk 1 De Reformatie
Begin 16e eeuw - Kritiek van Maarten Luther op de katholieke kerk
- Katholieke kerk gericht op roem, rijkdom en macht
- Aflatenhandel
- Eigen leger en staat
Bijgeloof: Je komt volgens Luther in de hemel door de Bijbel te volgen, daarom moest er een
Bijbelvertaling komen zodat iedereen de Bijbel kon gaan lezen.
De protestantse boodschap werd via pamfletten en de boekdrukdienst verspreid.
Er ontstond een groei van de aanhang van Luther in het Duitse rijk.
Maarten Luther - Volk moet de vorst gehoorzamen
- Vorst bepaalt het geloof voor zijn volk
Dit is aantrekkelijk voor de vorsten, omdat hun macht hierdoor vergroot. Luthers aanhang vergroot,
hierdoor verkleint de macht van Karel V.
1521: Luther verschijnt voor de Rijksdag in Worms
Luther vatte zijn kritiek op de Kerk samen in 95 stellingen. Deze spijkerde hij in 1517 op de deur van
de kerk van Wittenberg. De paus stuurde daarop een bevel om zijn opvattingen te herroepen, maar
Luther verbrandde deze in het openbaar. De reactie van Karel V hierop was dat hij Luther voor de
Rijksdag daagde. (Vergadering van vorsten en keizer over zaken die voor het rijk van belang waren).
Luther weigerde iets te herroepen en werd vogelvrij verklaard, zijn boeken en pamfletten moesten
worden verbrand. Luther kreeg hierna bescherming van de vorst van Saksen.
Gevolg: → definitieve scheuring van de katholieke kerk
Luther krijgt steeds meer steun van vorsten → Godsdienstoorlogen
1550: Bloedplakkaat door Karel V
Doodstraf en in beslagname van goederen als gevolg van:
- Drukken, schrijven, verspreiden en bezitten van ketterse boeken en afbeeldingen.
- Bijwonen van protestantse bijeenkomsten.
- Huisvesten van protestanten.
De rechtbank heet de Inquisitie.
Dit is een duidelijk voorbeeld van het in deze tijd opkomende streven van vorsten naar
alleenheerschappij (absolutisme).
1555: Vrede van Augsburg
Vrede tussen protestantse vorsten en Karel V. Karel V staat hier zelf niet helemaal achter, aangezien
dit betekent dat vorsten zelf het geloof van het volk mogen bepalen, hierdoor neemt zijn macht af.
Bestuur in de Nederlanden in de middeleeuwen:
Duitse keizer / Franse koning
↓
Hoge adel: graaf / hertog → Regeerde samen met de Staten:
↓ ↓ geestelijkheid, adel en burgers
Lage adel Steden
Praktijk: Hoge adel en de Staten maken de besluiten. Geen centraal bestuur, grote zelfstandigheid.
2
, 15e en 16e eeuw - Groei stedelijke burgerij
- Gevolg van toename handel en nijverheid → meer belasting.
- In ruil voor belasting krijgt men privileges.
Karel V wil centralisatie om zijn macht te vergroten, dit is een bedreiging voor de privileges.
1531: Instelling van de drie collaterale raden
Bestaat uit de Raad van State, de Geheime Raad en de Raad van Financiën.
Raad van State Zet samen met Karel V en na hem Filips II of zijn plaatsvervang(st)er, de
landvoogdes, het regeringsbeleid uit. Raad geeft advies over het beleid
van de 17 gewesten.
Geheime Raad Zorgt voor de uitvoering van het beleid. Deze Raad bestaat vooral uit
juristen op wie Karel volledig kan vertrouwen, terwijl in de twee andere
Raden vooral hoge edelen zitten, die meer op hun eigen belangen letten.
Raad van Financiën Bestond uit hoge edelen en juristen. Deze Raad voert het financiële beleid
uit (zorgde er bijv. voor dat de Staten-Generaal bijeen werden geroepen
voor een bede = een verzoek om belasting).
1555: Karel V wordt opgevolgd door Filips II
Filips gaat naar Madrid, dagelijks bestuur over Nederland komt in handen van Margaretha van
Parma. Zij moet het centralisatiebeleid doorzetten.
Johannes Calvijn - Gelovige mag zelf zijn geloof bepalen, zonder toestemming van zijn vorst.
- Men mag tegen de vorst in gaan.
- Deze stroming krijgt meer aanhangers dan het Lutheranisme.
1566: Indienen smeekschrift door lage adel aan Margaretha van Parma
Hierbij wordt verzocht om de plakkaten af te schaffen. Parma beloofde om de ketters minder hard te
straffen en stuurde dit schrift door naar Filips.
Gevolgen → Hagenpreken
→ Beeldenstorm
Reacties:
Parma eist trouw van de adel, Willem van Oranje weigert
en vlucht naar Duitsland.
Filips II houdt de adel verantwoordelijk.
Hertog van Alva wordt de nieuwe landvoogd.
Alva stelt de Raad van Beroerten op om de beeldenstorm te stoppen. Hier is ook door katholieken
veel kritiek op. Door deze Raad werden mensen die meededen met opstanden, zoals de
beeldenstorm, hard gestraft.
Gevolg → Veel calvinisten vluchten naar het buitenland.
1568 – 1648: Nederlandse opstand
WvO roept vanuit het Duitse ballingschap op tot verzet tegen Alva, hij komt samen met de
watergeuzen in opstand. (= Nederlandse calvinisten die na komst van Alva naar Engeland en Noord-
Duitsland zijn gevlucht en hun inkomsten uit de kaapvaart halen.) WvO geeft de watergeuzen
toestemming om een guerrillaoorlog tegen Alva te beginnen.
3
CONTEXTEN
SAMENVATTING EXAMENSTOF
GESCHIEDENIS VWO
Januari 2021
Romée Graveland
,Geschiedenis uitwerking Historische Contexten VWO
Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1 De Reformatie ............................................................................................................................ 2
Hoofdstuk 2 Duitsland .................................................................................................................................. 10
Hoofdstuk 3: De Koude Oorlog ..................................................................................................................... 20
Hoofdstuk 4: De Verlichtingsideeën en de democratische revoluties .......................................................... 28
Lijst met ingekorte Kenmerkende Aspecten ................................................................................................. 36
Overzicht verplichte voorbeelden Historische Contexten ............................................................................ 38
Jaartallenoverzicht Historische Contexten.................................................................................................... 40
Namen
Kernbegrippen
Verplichte voorbeelden
1
,Hoofdstuk 1 De Reformatie
Begin 16e eeuw - Kritiek van Maarten Luther op de katholieke kerk
- Katholieke kerk gericht op roem, rijkdom en macht
- Aflatenhandel
- Eigen leger en staat
Bijgeloof: Je komt volgens Luther in de hemel door de Bijbel te volgen, daarom moest er een
Bijbelvertaling komen zodat iedereen de Bijbel kon gaan lezen.
De protestantse boodschap werd via pamfletten en de boekdrukdienst verspreid.
Er ontstond een groei van de aanhang van Luther in het Duitse rijk.
Maarten Luther - Volk moet de vorst gehoorzamen
- Vorst bepaalt het geloof voor zijn volk
Dit is aantrekkelijk voor de vorsten, omdat hun macht hierdoor vergroot. Luthers aanhang vergroot,
hierdoor verkleint de macht van Karel V.
1521: Luther verschijnt voor de Rijksdag in Worms
Luther vatte zijn kritiek op de Kerk samen in 95 stellingen. Deze spijkerde hij in 1517 op de deur van
de kerk van Wittenberg. De paus stuurde daarop een bevel om zijn opvattingen te herroepen, maar
Luther verbrandde deze in het openbaar. De reactie van Karel V hierop was dat hij Luther voor de
Rijksdag daagde. (Vergadering van vorsten en keizer over zaken die voor het rijk van belang waren).
Luther weigerde iets te herroepen en werd vogelvrij verklaard, zijn boeken en pamfletten moesten
worden verbrand. Luther kreeg hierna bescherming van de vorst van Saksen.
Gevolg: → definitieve scheuring van de katholieke kerk
Luther krijgt steeds meer steun van vorsten → Godsdienstoorlogen
1550: Bloedplakkaat door Karel V
Doodstraf en in beslagname van goederen als gevolg van:
- Drukken, schrijven, verspreiden en bezitten van ketterse boeken en afbeeldingen.
- Bijwonen van protestantse bijeenkomsten.
- Huisvesten van protestanten.
De rechtbank heet de Inquisitie.
Dit is een duidelijk voorbeeld van het in deze tijd opkomende streven van vorsten naar
alleenheerschappij (absolutisme).
1555: Vrede van Augsburg
Vrede tussen protestantse vorsten en Karel V. Karel V staat hier zelf niet helemaal achter, aangezien
dit betekent dat vorsten zelf het geloof van het volk mogen bepalen, hierdoor neemt zijn macht af.
Bestuur in de Nederlanden in de middeleeuwen:
Duitse keizer / Franse koning
↓
Hoge adel: graaf / hertog → Regeerde samen met de Staten:
↓ ↓ geestelijkheid, adel en burgers
Lage adel Steden
Praktijk: Hoge adel en de Staten maken de besluiten. Geen centraal bestuur, grote zelfstandigheid.
2
, 15e en 16e eeuw - Groei stedelijke burgerij
- Gevolg van toename handel en nijverheid → meer belasting.
- In ruil voor belasting krijgt men privileges.
Karel V wil centralisatie om zijn macht te vergroten, dit is een bedreiging voor de privileges.
1531: Instelling van de drie collaterale raden
Bestaat uit de Raad van State, de Geheime Raad en de Raad van Financiën.
Raad van State Zet samen met Karel V en na hem Filips II of zijn plaatsvervang(st)er, de
landvoogdes, het regeringsbeleid uit. Raad geeft advies over het beleid
van de 17 gewesten.
Geheime Raad Zorgt voor de uitvoering van het beleid. Deze Raad bestaat vooral uit
juristen op wie Karel volledig kan vertrouwen, terwijl in de twee andere
Raden vooral hoge edelen zitten, die meer op hun eigen belangen letten.
Raad van Financiën Bestond uit hoge edelen en juristen. Deze Raad voert het financiële beleid
uit (zorgde er bijv. voor dat de Staten-Generaal bijeen werden geroepen
voor een bede = een verzoek om belasting).
1555: Karel V wordt opgevolgd door Filips II
Filips gaat naar Madrid, dagelijks bestuur over Nederland komt in handen van Margaretha van
Parma. Zij moet het centralisatiebeleid doorzetten.
Johannes Calvijn - Gelovige mag zelf zijn geloof bepalen, zonder toestemming van zijn vorst.
- Men mag tegen de vorst in gaan.
- Deze stroming krijgt meer aanhangers dan het Lutheranisme.
1566: Indienen smeekschrift door lage adel aan Margaretha van Parma
Hierbij wordt verzocht om de plakkaten af te schaffen. Parma beloofde om de ketters minder hard te
straffen en stuurde dit schrift door naar Filips.
Gevolgen → Hagenpreken
→ Beeldenstorm
Reacties:
Parma eist trouw van de adel, Willem van Oranje weigert
en vlucht naar Duitsland.
Filips II houdt de adel verantwoordelijk.
Hertog van Alva wordt de nieuwe landvoogd.
Alva stelt de Raad van Beroerten op om de beeldenstorm te stoppen. Hier is ook door katholieken
veel kritiek op. Door deze Raad werden mensen die meededen met opstanden, zoals de
beeldenstorm, hard gestraft.
Gevolg → Veel calvinisten vluchten naar het buitenland.
1568 – 1648: Nederlandse opstand
WvO roept vanuit het Duitse ballingschap op tot verzet tegen Alva, hij komt samen met de
watergeuzen in opstand. (= Nederlandse calvinisten die na komst van Alva naar Engeland en Noord-
Duitsland zijn gevlucht en hun inkomsten uit de kaapvaart halen.) WvO geeft de watergeuzen
toestemming om een guerrillaoorlog tegen Alva te beginnen.
3
