COLLEGE 1 – inleiding
KENNISCLIPS
Infographic voor de verschillende ondersteuningsniveaus.
Ondersteuningsniveau 1 goed onderwijs voor alle leerlingen in de
klas
Ondersteuningsniveau 2 extra begeleiding in de klas (vaak in
groepjes). Doel: leerlingen lopen weer mee met de ontwikkelingslijn van
de andere kinderen. Wanneer het weer gelijk loopt, wordt dit niveau weer
afgebouwd
Ondersteuningsniveau 3 intensieve en individuele begeleiding die
past bij de ondersteuningsbehoeften en ontwikkeling van een specifieke
leerling.(interventie)
Ondersteuningsniveau 4 voor kinderen die een didactische
resistentie vertonen. Dit houdt in dat alles in het onderwijs al in ingezet
om de kinderen te helpen, maar dat er toch nog meer specialistische hulp
nodig is.
HOORCOLLEGE
Leerprobleem als het kind ‘onverwacht’ moeite heeft met leren op het
gebied van lezen, spellen en/of rekenen. Er is geen verklarende oorzaak
aan te wijzen.
Leerachterstand als iemand bijvoorbeeld de taal nog niet goed beheerst.
Leerstoornis wel een duidelijke oorzaak
Lezen: PIRLS (Progress in International Reading Literacy Study)
manier om de leesvaardigheid van kinderen te meten in groep 6 en om
de 5 jaar. Nederland scoort opvallend voor het eerst niet hoger dan andere
landen, maar hetzelfde. Vooral in de midden- en hoge vaardigheidsgroep
wordt minder hoog gescoord dan eerst.
Lezen: PISA (Programme for International Student Assessment)
manier om de leesvaardigheid onder jongeren te meten, van 15 jarigen
elke 3 jaar. Leesvaardigheid is drastisch gedaald: veel meer zwakke lezers
en minder sterke lezers
Rekenen: TIMMS
manier om de rekenvaardigheid van kinderen in groep 6 te meten, elke
3 jaar. Significant verschil tussen jongens en meisjes. Het minimale niveau
wordt vaak wel gehaald maar het streefniveau niet. Laatste geld ook voor
leesvaardigheid
In het RTI-model (Response to Instruction/Intervention) wordt er gekeken
naar de leerpotentie van een kind. Vormt de basis voor de
ondersteuningsniveaus.
Lezen: opbouw ondersteuningsniveaus (ON) zie info bij kennisclip
Rekenen: opbouw ondersteuningsniveaus
- Fase groen en geel: leerkracht
,- Fase oranje: interne rekenexpert
- Fase rood: extern onderzoek door bijvoorbeeld een orthopedagoog
LITERATUUR
Ruijssenaars et al. (2014)
lees- en rekenproblemen kunnen zich pas voordoen wanneer de kinderen
deze vaardigheden op school leren. Bij vroege signalering zal er ingezet
worden op extra uitleg en herhaling. Hoe gestructureerder de begeleiding
vanuit de omgeving is en hoe geringer het effect daarvan is, hoe
hardnekkiger en ernstiger het probleem is. Het onderscheid tussen een
leerprobleem en een leerstoornis is gradueel en gebaseerd op ernst,
langdurigheid en hardnekkigheid.
Dyslexie verwijst naar een leerstoornis die veelal verwijst naar
spellingsproblemen. Er wordt gesproken van dyslexie wanneer de
automatisering van woordidentificatie (lezen) en/of schriftbeeldvorming
(spellen) zich niet of zeer onvolledig/moeizaam ontwikkelt. Enkele
elementen zijn van belang:
- De definitie beperkt zich tot het technisch lezen en foutloos spellen
op woordniveau, onafhankelijk van het taalbegrip
- De nadruk ligt op automatisering blijkt uit snelheid en accuratesse
- Vaak sprake van een individu gebonden factor, dyslexie kan een
complexe ontstaanswijze hebben
- Zelfs bij een redelijk leesniveau kan de automatisering weer opnieuw
komen
- Bij ernstige dyslexie moet het kind op de 10% zwakst scorende
leerlingen zitten
Dyscalculie is een rekenstoornis, gekenmerkt door hardnekkige
problemen met het leren en vlot/accuraat oproepen/toepassen van
reken-/wiskunde kennis (feiten/afspraken). Het niet vlot kunnen beschikken
over rekenfeiten belast het uitvoeren van rekenprocedures
Bij een IQ onder de 70 wordt er niet meer over een leerstoornis gesproken
Lees-en rekenprestaties correleren redelijk tot sterk met elkaar. Dyslexie
en ADHD gaan ook vaak samen.
Signalen op jonge leeftijd zijn voor dyscalculie het niet kunnen
onderscheiden van kleine hoeveelheden en voor dyslexie het niet kunnen
discrimineren tussen minimale klankverschillen.
Dyslexie komt in beperkte mate meer voor bij jongens dan bij meisjes. Ook
wanneer een ouder dyslexie heeft is de kans 30-60% dat het kind ook
dyslexie zal hebben. Bij zowel dyslexie en dyscalculie is er sprake van een
ontwikkelingsvertraging in de linkerhemisfeerfuncties (van belang bij het
correct en snel oproepen van feiten uit het langetermijngeheugen). Er
komen meer gedragsproblemen voor (risico: laag sociaal-emotioneel
,welbevinden; beschermend: ervaren van succes, krijgen van positieve
feedback en positieve verwachtingen)
De 3 psychologische basisbehoeften zijn autonomie, de behoefte aan
sociale ondersteuning en de behoefte aan competentiebeleving. Deze
behoeften hebben gevolgen voor de motivatie, ontwikkeling en prestaties
van een individu.
Hoe explicieter een lees-of rekenmethode gericht is op het aanleren en
systematisch oefenen van deelvaardigheden, hoe geringer de kans is op
uitval bij leerlingen met een risico op een leerstoornis is.
Pennington onderscheidt 4
niveaus in een integratief,
transactioneel
ontwikkelingsmodel van
psychopathologie.
De cognitieve en affectieve
processen vallen samen onder
‘hypothetische processen’: ze
zijn niet direct meetbaar
Genetische en omgevingsfactoren werken in een transactioneel
ontwikkelingsproces (etiologie) voortdurend op elkaar in. Etiologie en
hersenmechanismen leiden uiteindelijk tot specifieke, waarneembare
gedragingen en symptomen (gedrag). Tussen het functioneren van de
hersenen en het waarneembare gedrag spelen zich hypothetische
(neuro)psychologische processen af op het niveau van
neuropsychologie. Gedrag en gedragsveranderingen zijn van invloed op
de transactie tussen aanleg en omgeving als op de ontwikkeling en het
functioneren van de hersenen.
Cognitieve processen
Informatieverwerkingsmodellen beschrijven processen die
verondersteld worden een rol te spelen bij het verwerken van informatie,
bij leren en de eventuele problemen daarbij. Niet rechtstreeks
waarneembaar. Kinderen met een leerstoornis beschikken mogelijk over
een zwakker werkgeheugen dan andere kinderen. Dit kunnen ze
compenseren door gebruik te maken van metacognitieve strategieën. De
, automatische retrieval (directe woordherkenning en het oproepen van
rekenkundige feiten) werkt bij deze kinderen ook langzaam .
Voor dyslexie geldt dat er veel fonologische deelprocessen verstoord
lijken, zoals de klankdiscriminatie. Schriftsysteem doet een groot beroep
op vlot kunnen wisselen tussen modaliteiten en nauwkeurig omgaan met
temporele informatie. Kinderen met dyscalculie hebben mogelijk vanaf het
begin al moeite met het waarnemen tussen 1,2,3 objecten en doet een
groot beroep op het kunnen leren en omgaan met ambiguïteit.
Affectieve processen
Kinderen met dyslexie en/of dyscalculie kunnen last krijgen van frustraties
en emotionele blokkades. Daarnaast hebben ze een minder goed besef
van de mogelijkheden om effectief en efficiënt problemen op te kunnen
lossen. Persoonlijke overtuigingen hebben invloed op het
interpretatieproces met veel negatieve ervaringen vertoont het kind
meer vermijdingsgedrag en hebben ze vaak minder vrienden.
Voordelen transactioneel ontwikkelingsmodel
1. Duidelijk onderscheid tussen observeerbare leerprestaties, de
veronderstelde psychologische processen en de rol van de hersenen
en etiologie
2. Genuanceerd beeld over oorzaak en verklaringen
3. Er bestaat geen 1-op-1 relatie tussen oorzaak en gevolg in het geval
van ontwikkelingspathologie.
4. Omgevingsinvloeden verschillen van elkaar en leiden tot een
onderscheiden expressie
5. Een model dat een effectieve behandeling die tot
gedragsverandering leidt ook waarneembaar van invloed zal zijn op
het functioneren van de hersenen.
6. Wetenschappelijk onderzoek naar de aard en achtergronden van
leerstoornissen zijn vanuit het geschetste model multidisciplinair van
aard. Een optredende gedragsverandering zal van invloed zijn op
andere niveaus
Protocollen bevatten richtlijnen met daarbij onmisbare kennis over de
processen van diagnostiek en behandeling, inclusief de diagnostische
besluitvorming.
- Diagnostiek
o Onderkennende diagnose: de classificatie op basis van een
aantal beschrijvende kenmerken van het probleem
o Verklarende diagnose: samenhangend beeld van de
condities die de stoornis oproepen, in stand houden of
versterken
o Indicerende diagnose: omvat globale richtlijnen voor de
best passende aanpak.
- Behandeling
KENNISCLIPS
Infographic voor de verschillende ondersteuningsniveaus.
Ondersteuningsniveau 1 goed onderwijs voor alle leerlingen in de
klas
Ondersteuningsniveau 2 extra begeleiding in de klas (vaak in
groepjes). Doel: leerlingen lopen weer mee met de ontwikkelingslijn van
de andere kinderen. Wanneer het weer gelijk loopt, wordt dit niveau weer
afgebouwd
Ondersteuningsniveau 3 intensieve en individuele begeleiding die
past bij de ondersteuningsbehoeften en ontwikkeling van een specifieke
leerling.(interventie)
Ondersteuningsniveau 4 voor kinderen die een didactische
resistentie vertonen. Dit houdt in dat alles in het onderwijs al in ingezet
om de kinderen te helpen, maar dat er toch nog meer specialistische hulp
nodig is.
HOORCOLLEGE
Leerprobleem als het kind ‘onverwacht’ moeite heeft met leren op het
gebied van lezen, spellen en/of rekenen. Er is geen verklarende oorzaak
aan te wijzen.
Leerachterstand als iemand bijvoorbeeld de taal nog niet goed beheerst.
Leerstoornis wel een duidelijke oorzaak
Lezen: PIRLS (Progress in International Reading Literacy Study)
manier om de leesvaardigheid van kinderen te meten in groep 6 en om
de 5 jaar. Nederland scoort opvallend voor het eerst niet hoger dan andere
landen, maar hetzelfde. Vooral in de midden- en hoge vaardigheidsgroep
wordt minder hoog gescoord dan eerst.
Lezen: PISA (Programme for International Student Assessment)
manier om de leesvaardigheid onder jongeren te meten, van 15 jarigen
elke 3 jaar. Leesvaardigheid is drastisch gedaald: veel meer zwakke lezers
en minder sterke lezers
Rekenen: TIMMS
manier om de rekenvaardigheid van kinderen in groep 6 te meten, elke
3 jaar. Significant verschil tussen jongens en meisjes. Het minimale niveau
wordt vaak wel gehaald maar het streefniveau niet. Laatste geld ook voor
leesvaardigheid
In het RTI-model (Response to Instruction/Intervention) wordt er gekeken
naar de leerpotentie van een kind. Vormt de basis voor de
ondersteuningsniveaus.
Lezen: opbouw ondersteuningsniveaus (ON) zie info bij kennisclip
Rekenen: opbouw ondersteuningsniveaus
- Fase groen en geel: leerkracht
,- Fase oranje: interne rekenexpert
- Fase rood: extern onderzoek door bijvoorbeeld een orthopedagoog
LITERATUUR
Ruijssenaars et al. (2014)
lees- en rekenproblemen kunnen zich pas voordoen wanneer de kinderen
deze vaardigheden op school leren. Bij vroege signalering zal er ingezet
worden op extra uitleg en herhaling. Hoe gestructureerder de begeleiding
vanuit de omgeving is en hoe geringer het effect daarvan is, hoe
hardnekkiger en ernstiger het probleem is. Het onderscheid tussen een
leerprobleem en een leerstoornis is gradueel en gebaseerd op ernst,
langdurigheid en hardnekkigheid.
Dyslexie verwijst naar een leerstoornis die veelal verwijst naar
spellingsproblemen. Er wordt gesproken van dyslexie wanneer de
automatisering van woordidentificatie (lezen) en/of schriftbeeldvorming
(spellen) zich niet of zeer onvolledig/moeizaam ontwikkelt. Enkele
elementen zijn van belang:
- De definitie beperkt zich tot het technisch lezen en foutloos spellen
op woordniveau, onafhankelijk van het taalbegrip
- De nadruk ligt op automatisering blijkt uit snelheid en accuratesse
- Vaak sprake van een individu gebonden factor, dyslexie kan een
complexe ontstaanswijze hebben
- Zelfs bij een redelijk leesniveau kan de automatisering weer opnieuw
komen
- Bij ernstige dyslexie moet het kind op de 10% zwakst scorende
leerlingen zitten
Dyscalculie is een rekenstoornis, gekenmerkt door hardnekkige
problemen met het leren en vlot/accuraat oproepen/toepassen van
reken-/wiskunde kennis (feiten/afspraken). Het niet vlot kunnen beschikken
over rekenfeiten belast het uitvoeren van rekenprocedures
Bij een IQ onder de 70 wordt er niet meer over een leerstoornis gesproken
Lees-en rekenprestaties correleren redelijk tot sterk met elkaar. Dyslexie
en ADHD gaan ook vaak samen.
Signalen op jonge leeftijd zijn voor dyscalculie het niet kunnen
onderscheiden van kleine hoeveelheden en voor dyslexie het niet kunnen
discrimineren tussen minimale klankverschillen.
Dyslexie komt in beperkte mate meer voor bij jongens dan bij meisjes. Ook
wanneer een ouder dyslexie heeft is de kans 30-60% dat het kind ook
dyslexie zal hebben. Bij zowel dyslexie en dyscalculie is er sprake van een
ontwikkelingsvertraging in de linkerhemisfeerfuncties (van belang bij het
correct en snel oproepen van feiten uit het langetermijngeheugen). Er
komen meer gedragsproblemen voor (risico: laag sociaal-emotioneel
,welbevinden; beschermend: ervaren van succes, krijgen van positieve
feedback en positieve verwachtingen)
De 3 psychologische basisbehoeften zijn autonomie, de behoefte aan
sociale ondersteuning en de behoefte aan competentiebeleving. Deze
behoeften hebben gevolgen voor de motivatie, ontwikkeling en prestaties
van een individu.
Hoe explicieter een lees-of rekenmethode gericht is op het aanleren en
systematisch oefenen van deelvaardigheden, hoe geringer de kans is op
uitval bij leerlingen met een risico op een leerstoornis is.
Pennington onderscheidt 4
niveaus in een integratief,
transactioneel
ontwikkelingsmodel van
psychopathologie.
De cognitieve en affectieve
processen vallen samen onder
‘hypothetische processen’: ze
zijn niet direct meetbaar
Genetische en omgevingsfactoren werken in een transactioneel
ontwikkelingsproces (etiologie) voortdurend op elkaar in. Etiologie en
hersenmechanismen leiden uiteindelijk tot specifieke, waarneembare
gedragingen en symptomen (gedrag). Tussen het functioneren van de
hersenen en het waarneembare gedrag spelen zich hypothetische
(neuro)psychologische processen af op het niveau van
neuropsychologie. Gedrag en gedragsveranderingen zijn van invloed op
de transactie tussen aanleg en omgeving als op de ontwikkeling en het
functioneren van de hersenen.
Cognitieve processen
Informatieverwerkingsmodellen beschrijven processen die
verondersteld worden een rol te spelen bij het verwerken van informatie,
bij leren en de eventuele problemen daarbij. Niet rechtstreeks
waarneembaar. Kinderen met een leerstoornis beschikken mogelijk over
een zwakker werkgeheugen dan andere kinderen. Dit kunnen ze
compenseren door gebruik te maken van metacognitieve strategieën. De
, automatische retrieval (directe woordherkenning en het oproepen van
rekenkundige feiten) werkt bij deze kinderen ook langzaam .
Voor dyslexie geldt dat er veel fonologische deelprocessen verstoord
lijken, zoals de klankdiscriminatie. Schriftsysteem doet een groot beroep
op vlot kunnen wisselen tussen modaliteiten en nauwkeurig omgaan met
temporele informatie. Kinderen met dyscalculie hebben mogelijk vanaf het
begin al moeite met het waarnemen tussen 1,2,3 objecten en doet een
groot beroep op het kunnen leren en omgaan met ambiguïteit.
Affectieve processen
Kinderen met dyslexie en/of dyscalculie kunnen last krijgen van frustraties
en emotionele blokkades. Daarnaast hebben ze een minder goed besef
van de mogelijkheden om effectief en efficiënt problemen op te kunnen
lossen. Persoonlijke overtuigingen hebben invloed op het
interpretatieproces met veel negatieve ervaringen vertoont het kind
meer vermijdingsgedrag en hebben ze vaak minder vrienden.
Voordelen transactioneel ontwikkelingsmodel
1. Duidelijk onderscheid tussen observeerbare leerprestaties, de
veronderstelde psychologische processen en de rol van de hersenen
en etiologie
2. Genuanceerd beeld over oorzaak en verklaringen
3. Er bestaat geen 1-op-1 relatie tussen oorzaak en gevolg in het geval
van ontwikkelingspathologie.
4. Omgevingsinvloeden verschillen van elkaar en leiden tot een
onderscheiden expressie
5. Een model dat een effectieve behandeling die tot
gedragsverandering leidt ook waarneembaar van invloed zal zijn op
het functioneren van de hersenen.
6. Wetenschappelijk onderzoek naar de aard en achtergronden van
leerstoornissen zijn vanuit het geschetste model multidisciplinair van
aard. Een optredende gedragsverandering zal van invloed zijn op
andere niveaus
Protocollen bevatten richtlijnen met daarbij onmisbare kennis over de
processen van diagnostiek en behandeling, inclusief de diagnostische
besluitvorming.
- Diagnostiek
o Onderkennende diagnose: de classificatie op basis van een
aantal beschrijvende kenmerken van het probleem
o Verklarende diagnose: samenhangend beeld van de
condities die de stoornis oproepen, in stand houden of
versterken
o Indicerende diagnose: omvat globale richtlijnen voor de
best passende aanpak.
- Behandeling
