Samenvatting Straf(proces)recht begrepen

Hoofdstuk 1: algemene inleiding – Wat is
strafrecht?
In dit hoofdstuk wordt het strafrecht geïntroduceerd en wordt uitgelegd
waarom het zo’n belangrijk en complex rechtsgebied is. Het richt zich op
zowel het materiële strafrecht (wat strafbaar is) als het formele strafrecht
(hoe strafbare feiten worden aangepakt via procedures). Het hoofdstuk
schetst het spanningsveld tussen vrijheidsrechten van burgers en de
bevoegdheden van de staat om die vrijheid te beperken ter bescherming
van de samenleving.

1.1 Definitie en doel van strafrecht
 Strafrecht is het rechtsgebied dat:
- Bepaalt welke gedragingen strafbaar zijn.
- Regelt welke sancties opgelegd kunnen worden.
 Doel:
- Bescherming van de samenleving tegen criminaliteit.
- Bescherming van individuele rechten en vrijheden.
- Herstel van de rechtvaardigheid.
Voorbeeld: Iemand die diefstal pleegt schaadt zowel een individu als de
maatschappij. Het strafrecht biedt een middel om die daad te sanctioneren
en tegelijkertijd afschrikking te bieden aan anderen.

Wetsartikelen:
 Artikel 1 Strafrecht: “Een feit is strafbaar indien bij wet bepaald.”
 Artikel 2 Strafrecht: “Geen straf zonder wet.”

1.2 Materieel vs. formeel strafrecht
 Materieel strafrecht: Bepaalt welke gedragingen strafbaar zijn en
welke straffen gelden.
- Voorbeelden van strafbare feiten: diefstal, mishandeling, fraude.
- Strafsoorten: geldboetes, taakstraffen, gevangenisstraffen.
 Formeel strafrecht: Bepaalt hoe strafbare feiten worden opgespoord,
vervolgd en berecht.
- Procesrollen: politie, officier van justitie, rechter, verdediging.
- Procedurele regels: hoe bewijs verzameld wordt, hoe de
rechtszaak verloopt.

Voorbeeld van verschil:
 Materieel: “Diefstal is strafbaar.”
 Formeel: “De politie mag bij diefstal bewijs verzamelen via
huiszoeking onder bepaalde voorwaarden.”

1.3 Het spanningsveld van het strafrecht
Het strafrecht balanceert twee belangrijke belangen:
 Bescherming van de samenleving: Straffen en
opsporingsbevoegdheden moeten de maatschappij veilig houden.
 Bescherming van individuele rechten: Vrijheid en privacy van
burgers mogen niet onnodig worden ingeperkt.

,Voorbeeld: Een verdachte mag niet zomaar worden gearresteerd zonder
juridische basis; artikel 27 Sv regelt dat aanhouding alleen mag als dit
noodzakelijk is voor het onderzoek.
1.4 Kernbegrippen
 Verdachte: De persoon tegen wie een strafrechtelijk onderzoek
loopt.
 Opsporingsbevoegdheden: Middelen die de politie mag gebruiken
(bijv. fouilleren, huiszoeking).
 Sanctie: De straf die kan worden opgelegd (geldboete,
gevangenisstraf, taakstraf).
 Legaliteitsbeginsel: Er kan alleen straf worden opgelegd op basis van
een bestaande wet.

1.5 Voorbeeldcasus
Jan wordt betrapt op winkeldiefstal. De politie arresteert hem op
heterdaad. De officier van justitie besluit hem te dagvaarden voor de
rechter. De rechter beoordeelt of Jan daadwerkelijk heeft gestolen, of er
sprake is van opzet of schuld, en welke straf passend is.

Deze casus laat zien hoe materieel en formeel strafrecht samenkomen:
het feit is strafbaar (materieel), en de procedure moet correct worden
gevolgd (formeel).

Hoofdstuk 2: De structuur van het strafbare feit

Dit hoofdstuk verdiept zich in de kern van het materiële strafrecht: wat
maakt een gedraging strafbaar? Het bespreekt de opbouw van een
strafbaar feit, de vereisten voor strafbaarheid, en hoe schuld en
wederrechtelijkheid worden beoordeeld.

2.1 Het strafbare feit: drie kerncomponenten
Een strafbaar feit bestaat uit drie hoofdelementen:
1. Menselijke gedraging
 Alleen menselijke handelingen kunnen strafbaar zijn.
 Niet alles wat schade veroorzaakt, is strafbaar; er moet sprake
zijn van een bewuste handeling.
Voorbeeld: Een auto die door technische mankementen iemand raakt,
is meestal geen strafbaar feit. Maar als iemand opzettelijk tegen een
ander aanrijdt, wel.
2. Wederrechtelijkheid
 De gedraging moet in strijd zijn met het recht.
 Als een handeling gerechtvaardigd is (bijv. noodweer), ontbreekt
het wederrechtelijk element.
Wetsartikelen:
 Art. 40 Sr: “Overtreding is niet strafbaar indien de dader een
rechtmatig doel nastreeft.”
3. Schuld
 De dader moet verwijtbaar hebben gehandeld.

,  Onschuld of afwezigheid van opzet/nalatigheid kan strafuitsluiting
betekenen.
Voorbeeld: Iemand die per ongeluk een winkelruit breekt terwijl hij
struikelt, handelt niet met schuld in strafrechtelijke zin.




2.2 Materiële vereisten
 Handeling vs. Nalaten
- Niet alleen actieve handelingen zijn strafbaar; ook het nalaten
van een plicht kan strafbaar zijn (bijvoorbeeld het niet helpen van
iemand in levensgevaar als er een wettelijke hulpverplichting
bestaat).
- Voorbeeld: Art. 450 Sr – nalaten hulp te verlenen bij een
ongeluk.
 Oorzakelijk verband (causaliteit)
- De gedraging moet daadwerkelijk leiden tot het gevolg.
- Voorbeeld: Jan steekt iemand in de rug, waardoor die overlijdt.
Jan is causaal verantwoordelijk.
- Uitzondering: Bij een zeer indirect gevolg kan strafbaarheid
wegvallen (causaliteit ontbreekt).

2.3 Wederrechtelijkheid in detail
Wederrechtelijkheid kan worden beperkt
door rechtvaardigingsgronden:
 Noodweer (Art. 41 Sr)
- Handelen ter verdediging tegen een directe aanval.
- Voorbeeld: Iemand slaat een inbreker neer die hem bedreigt met
een mes.
 Overmacht noodtoestand (Art. 40 Sr)
- Handelen om een groter kwaad te voorkomen.
- Voorbeeld: Een chauffeur rijdt door rood om een zwaargewonde
naar het ziekenhuis te brengen.
 Bevoegd gegeven ambtelijk bevel
- Handelen op basis van een wettelijk bevel kan
wederrechtelijkheid wegnemen.

2.4 Schuld in detail
Schuld wordt beoordeeld op twee manieren:
1. Opzet (dolus)
- Bewust het gevolg veroorzaken of risico aanvaarden.
- Voorbeeld: Iemand steekt doelbewust een huis in brand.
2. Schuldaansprakelijkheid (culpa)
- Onvoorzichtigheid of nalatigheid, zonder intentie.
- Voorbeeld: Een bestuurder veroorzaakt een ongeluk door niet te
remmen terwijl dat had gemoeten.
Wetsartikelen:
- Art. 37 Sr: “Geen straf zonder schuld.”