Cognitieve psychologie
Chapter 1: inleiding
Inhoud
- Cognitieve psychologie = wetenschappelijke studie van mentale
processen
- Basisfuncties en -processen van de menselijke cognitie:
o Perceptie
o Aandacht
o Geheugen
o …
- Verschillende gespecialiseerde subdomeinen waaronder:
o Perception, consciousness, intelligence, thinking, language,
knowledge representation, memory, learning
- Cognitieve wetenschappen = interdisciplinair onderzoek cognitive is
wetenschap op zich geworden psychologie, neurowetenschappen,
linguistiekn computerwetenschappen, filosofie…
Onderzoek – theorievorming
- Cognitieve psychologie hanteert de wetenschappelijke
methode
om theorieën te ontwikkelen en te toetsen
o Onderzoeksvragen
formuleren -> hypothesen
opstellen -> onderzoek
uitvoeren -> resultaten
analyseren om conclusies te trekken
- Cognitieve psychologie hanteert de experimentele
methode als onderzoeksmethode
o Onderzoeksvragen beantwoorden door
experimenten uit te voeren. Hier kijkt men naar
onafhankelijke variabelen (heb je zelf controle over,
kan je manipuleren bv 1 uur geven), afhankelijke
variabelen (heb je geen controle over bv
concentratie); onderzoeken van het effect via
operationalizering.
E X PE R I M E N T E L E M E T H O D E
= Manipulatie onafhankelijke variabelen; Effect op afhankelijke variabelen
Bv. Invloed van telefoneren op het rijgedrag
1
, - Interne validiteit (= invloed externe factoren op resultaten
verminderen)
verhogen o.m. door
o Storende variabelen onder controle te houden: constant houden,
randomisatie, matching (controlevariabelen; hierdoor komt een 1 op
1 relatie)
o Counterbalancing (volgorde-effecten)
AFHANKELIJKE VARIABELEN
- Meestal: Reactietijden, Nauwkeurigheid na gaan via computertaken
- Andere: Zelfrapportering (bv. bewustzijn), Oogbewegingen, Breinactivatie
(bv. fMRI)…
Adhv experimenteel onderzoek tracht de cognitieve psychologie theorieen te
ontwikkelen (dit hoort bij het deeltje theory van de foto op pagina 1) het
onderzoekt ondersteunt de theorie of is ertegen en ondersteunt het niet. Hierdoor
kan de oorspronkelijke theorie verfijnd/aangepast worden!
THEORIE IS…
1) Samenvatting van data: via jaarlijks duizende experimenten. Soms
ontdekken we mathematische wetmatigheden bv power law of learning
2) Verklaring van data: cognitieve psychologie hanteert de experimentele
methode wat betekend CAUSALITEIT!
3) Voorspelling van data: bv is het een goed idee om te telefoneren tijdens
het rijden?
POWER LAW OF PRACTICE
Hoe kunnen we een nieuwe vaardigheid leren? = altijd
een curve!
- Op het begin heb je veel tijd nodig (bv viool
spelen, vraagt heel veel tijd op het begin,
oefenen oefenen oefenen en trekt op niks)
- Na een tijd klinkt het beter. Het heeft geen nut om evenveel te oefenen als
op het begin bv
o Als je een nieuwe vaardigheid inoefent, zie je vooral verbetering in
het begin van de leercurve.
WISSELWERKING ONDERZOEK EN THEORIEVORMING
- Onderzoeksdata kunnen enkel verklaard worden door theorieën
- Theorieën kunnen enkel tot stand komen via onderzoeksdata
2
, ! ! theorie kan enkel tot stand komen door data, en om data te verklaren
hebben we theorieen nodig !! = grote wisselwerking
Chapter 2: Geschiedenis
Aristoteles; vergeleek geheugen als kleitablet zoals tabula rasa
rousseau
Socrates; kennis is aangeboren maar niet verwerven. (psy roots in filos,
zonder experimenten)
Eerste cognitieve psychologen
Cognitief psychologisch onderzoek reeds in 19de eeuw
- Deels zelfs voor de start van de psychologie (1879)
o Voorbeelden: Eerste experimenten psychofysica: zie HS perceptie
en de psychologische scholen: onderzoek naar ‘het bewustzijn’
PIONIERS
- Franciscus Donders 1868 (NL)
- Hermann Ebbinghaus 1885 (DE)
DONDERS (1868)
- Vader mentale chronometrie (vooral mentale processen
meten)
o Voorheen: automatisch van perceptie naar motoriek
(1op1 relatie prikkel en respons was vroeger het idee
van mentale processen)
Hij vond van niet. Hij zei dat er nog iets
gebeurt. Mentale processen ertussen nemen tijd in beslag.
Donders wou nagaan hoelang
Bestudeerde dit adhv reactietijdtaken (gebruiken we
nog steeds)
Enkelvoudige RT-taak: brand het lichtje of niet? Rood (branden = reactie geven,
wit is niet branden en geen reactie geven) er is dus één stimulus. ‘ga je
reageren/klikken?’ = A-REACTIE
Keuze RT-taak: ervoor ^ga je reageren ja of nee; nu is het ‘is het rood klik op
links, groen klik op rechts’ je moet identificeren (juiste knop indrukken, links of
rechts; responsselectie) EN kleuren kunnen onderscheiden (stimulus discriminatie
proces) + a-reactie (reactietijd) = B-REACTIE
Go-no Go RT-taak: soms moet je een respons geven en soms niet (bv rood licht
moet je respons geven, groen licht niet) a-reactie en stimulusdiscriminatie (geen
reponsselectie want het is 1 knop, wel stimulusdisc want je moet kleuren
onderscheiden) = C-REACTIE
3
, Substractiemethode: hoe lang processen duren (a RT, b RT, c RT) verschil
hiertussen duur bepalen mentale processen (mentale chronometrie)
- Belangrijk idee! Want we kunnen blackbox niet zien, alleen gedrag afleiden
- Mentale processen kunnen niet rechtstreeks waargenomen worden, maar
dienen afgeleid te worden uit gedrag
- Grondslag psychologisch onderzoek
EBBINGHAUS (1885)
- Eerste geheugenexperimenten uitgevoerd, vooral
geinteresseerd in vergeetprocess
o Hoeveel vergeten we?
o Hoe snel gaat dit?
o Gaat informatie die we ons niet kunnen herinneren
voorgoed verloren?
o Legde de basis voor het wetenschappelijk onderzoek
naar geheugen en leren
o Zijn besparingsmethode liet toe om voor het eerst de
geheugenfuncties te kwantificeren en te plotten
- Besparingsmethode:
1) Leerfase: reeksen zinloze lettergrepen van 3 letters (bv DAX, QEH, LUH,
ZIF), instuderen tot perfecte reproductie (serial recall; gedicht bv,
herzeggen in exacte volgorde)
2) Retentie-interval: varierend van 0 min tot 31 dagen. De reeksen worden
niet meer herhaald
3) Herleerfase: reeksen zinloze lettergrepen van 3 letters (^zelfde vbden),
instuderen tot perfecte reproductie; kijken of je evenveel tijd nodig hebt of
niet
- Tweede maal minder instudeerbeurten nodig tot perfecte reproductie =
besparing
o Leerfase = 9 beurten nodig
o Herleerfase = 3 beurten nodig
-
Besparingsformule :
- Er is ook een vergeetcurve:
4
Chapter 1: inleiding
Inhoud
- Cognitieve psychologie = wetenschappelijke studie van mentale
processen
- Basisfuncties en -processen van de menselijke cognitie:
o Perceptie
o Aandacht
o Geheugen
o …
- Verschillende gespecialiseerde subdomeinen waaronder:
o Perception, consciousness, intelligence, thinking, language,
knowledge representation, memory, learning
- Cognitieve wetenschappen = interdisciplinair onderzoek cognitive is
wetenschap op zich geworden psychologie, neurowetenschappen,
linguistiekn computerwetenschappen, filosofie…
Onderzoek – theorievorming
- Cognitieve psychologie hanteert de wetenschappelijke
methode
om theorieën te ontwikkelen en te toetsen
o Onderzoeksvragen
formuleren -> hypothesen
opstellen -> onderzoek
uitvoeren -> resultaten
analyseren om conclusies te trekken
- Cognitieve psychologie hanteert de experimentele
methode als onderzoeksmethode
o Onderzoeksvragen beantwoorden door
experimenten uit te voeren. Hier kijkt men naar
onafhankelijke variabelen (heb je zelf controle over,
kan je manipuleren bv 1 uur geven), afhankelijke
variabelen (heb je geen controle over bv
concentratie); onderzoeken van het effect via
operationalizering.
E X PE R I M E N T E L E M E T H O D E
= Manipulatie onafhankelijke variabelen; Effect op afhankelijke variabelen
Bv. Invloed van telefoneren op het rijgedrag
1
, - Interne validiteit (= invloed externe factoren op resultaten
verminderen)
verhogen o.m. door
o Storende variabelen onder controle te houden: constant houden,
randomisatie, matching (controlevariabelen; hierdoor komt een 1 op
1 relatie)
o Counterbalancing (volgorde-effecten)
AFHANKELIJKE VARIABELEN
- Meestal: Reactietijden, Nauwkeurigheid na gaan via computertaken
- Andere: Zelfrapportering (bv. bewustzijn), Oogbewegingen, Breinactivatie
(bv. fMRI)…
Adhv experimenteel onderzoek tracht de cognitieve psychologie theorieen te
ontwikkelen (dit hoort bij het deeltje theory van de foto op pagina 1) het
onderzoekt ondersteunt de theorie of is ertegen en ondersteunt het niet. Hierdoor
kan de oorspronkelijke theorie verfijnd/aangepast worden!
THEORIE IS…
1) Samenvatting van data: via jaarlijks duizende experimenten. Soms
ontdekken we mathematische wetmatigheden bv power law of learning
2) Verklaring van data: cognitieve psychologie hanteert de experimentele
methode wat betekend CAUSALITEIT!
3) Voorspelling van data: bv is het een goed idee om te telefoneren tijdens
het rijden?
POWER LAW OF PRACTICE
Hoe kunnen we een nieuwe vaardigheid leren? = altijd
een curve!
- Op het begin heb je veel tijd nodig (bv viool
spelen, vraagt heel veel tijd op het begin,
oefenen oefenen oefenen en trekt op niks)
- Na een tijd klinkt het beter. Het heeft geen nut om evenveel te oefenen als
op het begin bv
o Als je een nieuwe vaardigheid inoefent, zie je vooral verbetering in
het begin van de leercurve.
WISSELWERKING ONDERZOEK EN THEORIEVORMING
- Onderzoeksdata kunnen enkel verklaard worden door theorieën
- Theorieën kunnen enkel tot stand komen via onderzoeksdata
2
, ! ! theorie kan enkel tot stand komen door data, en om data te verklaren
hebben we theorieen nodig !! = grote wisselwerking
Chapter 2: Geschiedenis
Aristoteles; vergeleek geheugen als kleitablet zoals tabula rasa
rousseau
Socrates; kennis is aangeboren maar niet verwerven. (psy roots in filos,
zonder experimenten)
Eerste cognitieve psychologen
Cognitief psychologisch onderzoek reeds in 19de eeuw
- Deels zelfs voor de start van de psychologie (1879)
o Voorbeelden: Eerste experimenten psychofysica: zie HS perceptie
en de psychologische scholen: onderzoek naar ‘het bewustzijn’
PIONIERS
- Franciscus Donders 1868 (NL)
- Hermann Ebbinghaus 1885 (DE)
DONDERS (1868)
- Vader mentale chronometrie (vooral mentale processen
meten)
o Voorheen: automatisch van perceptie naar motoriek
(1op1 relatie prikkel en respons was vroeger het idee
van mentale processen)
Hij vond van niet. Hij zei dat er nog iets
gebeurt. Mentale processen ertussen nemen tijd in beslag.
Donders wou nagaan hoelang
Bestudeerde dit adhv reactietijdtaken (gebruiken we
nog steeds)
Enkelvoudige RT-taak: brand het lichtje of niet? Rood (branden = reactie geven,
wit is niet branden en geen reactie geven) er is dus één stimulus. ‘ga je
reageren/klikken?’ = A-REACTIE
Keuze RT-taak: ervoor ^ga je reageren ja of nee; nu is het ‘is het rood klik op
links, groen klik op rechts’ je moet identificeren (juiste knop indrukken, links of
rechts; responsselectie) EN kleuren kunnen onderscheiden (stimulus discriminatie
proces) + a-reactie (reactietijd) = B-REACTIE
Go-no Go RT-taak: soms moet je een respons geven en soms niet (bv rood licht
moet je respons geven, groen licht niet) a-reactie en stimulusdiscriminatie (geen
reponsselectie want het is 1 knop, wel stimulusdisc want je moet kleuren
onderscheiden) = C-REACTIE
3
, Substractiemethode: hoe lang processen duren (a RT, b RT, c RT) verschil
hiertussen duur bepalen mentale processen (mentale chronometrie)
- Belangrijk idee! Want we kunnen blackbox niet zien, alleen gedrag afleiden
- Mentale processen kunnen niet rechtstreeks waargenomen worden, maar
dienen afgeleid te worden uit gedrag
- Grondslag psychologisch onderzoek
EBBINGHAUS (1885)
- Eerste geheugenexperimenten uitgevoerd, vooral
geinteresseerd in vergeetprocess
o Hoeveel vergeten we?
o Hoe snel gaat dit?
o Gaat informatie die we ons niet kunnen herinneren
voorgoed verloren?
o Legde de basis voor het wetenschappelijk onderzoek
naar geheugen en leren
o Zijn besparingsmethode liet toe om voor het eerst de
geheugenfuncties te kwantificeren en te plotten
- Besparingsmethode:
1) Leerfase: reeksen zinloze lettergrepen van 3 letters (bv DAX, QEH, LUH,
ZIF), instuderen tot perfecte reproductie (serial recall; gedicht bv,
herzeggen in exacte volgorde)
2) Retentie-interval: varierend van 0 min tot 31 dagen. De reeksen worden
niet meer herhaald
3) Herleerfase: reeksen zinloze lettergrepen van 3 letters (^zelfde vbden),
instuderen tot perfecte reproductie; kijken of je evenveel tijd nodig hebt of
niet
- Tweede maal minder instudeerbeurten nodig tot perfecte reproductie =
besparing
o Leerfase = 9 beurten nodig
o Herleerfase = 3 beurten nodig
-
Besparingsformule :
- Er is ook een vergeetcurve:
4
