Samenvatting Sociale psychologie VUB (H1-H9):

Sociale psychologie




1

,INLEIDING TOT DE SOCIALE PSYCHOLOGIE
Wat is sociale psychologie?
• Definitie
- de wetenschap van het gedrag en het innerlijke leven (gedachten/gevoelens)
van mensen
- wetenschap die bestudeert hoe de (echte/denkbeeldige) aanwezigheid van andere
(gehele sociale situatie) de gedachten, gevoelens en gedragen van mensen
beïnvloeden
- kern fenomeen: sociale invloed
- voorbeelden die een groot deel vormen van het onderzoeksterrein van sociale
psychologie
1. reclame: overhalen om producten te kopen
2. politici: overhalen om te stemmen op hun partij
3. vrienden: overhalen ons dingen te doen die we eigenlijk niet willen
 doelbewuste/rechstreekse/direct pogingen


- sociale invloed gaat verder dan uiterlijk leven → ook invloed op ons innerlijk leven :
gedachten/gevoelens
- Ook andere vormen dan doelbewuste/rechstreekse pogingen:
aanwezigheid/bestaan van mensen kan ook invloed hebben
Vb: medereizigers op de weg, mensen op sociale media …
 Hoeft niet persé fysiek aanwezig te zijn/indirect


- Experiment klas: effect situatie groter dan persoonlijkheid
- Denkbeeldige goed- of afkeuring van ouders, vrienden … en onze verwachtingen hoe zij
op ons reageren hebben invloed op ons gedrag
 Soms botsen deze invloeden:
Waarden/overtuigingen van medestudenten/docenten kunnen
verschillen
 Sociale psychologen: geïntresseerd wat er in dergelijke gevallen van
tegenstrijdige sociale invloeden in iemands hoofd gebeurt
 Vb: vrienden verwachten dat je mee uit gaat en je vriend wil uit eten




2

,Sociale psychologie, wetenschap en gezond verstand
• Waarom gedragen mensen zich zoals ze zich gedragen?
1. Gewoon vragen:
- Waarom hielp je de fietser of waarom niet?
- Waarom verspreide je de naaktfoto?
 Probleem: mensen zijn zich vaak niet bewust van de redenen achter hun eigen
gevoelens/reacties
 Hierdoor krijgen sommige rechtvaardigingen maar die rechtvaardigingen zijn niet
perse de reden waarom ze het deden


2. Uit gaan van ons gezond verstand of volkswijheid: wijsheden die van generatie op
generatie wordt doorgegeven
- Voornaamste probleem: dergelijke bronnen spreken elkaar vaak tegen
 Bv1: Volwijsheden die ons vertellen: “Soort zoekt soort”
Dit klinkt logisch: herkenbare achtergrond + zelfde interesse
 Andere volkswijsheid: “Tegenpolen trekken mekaar aan”
Klinkt ook logisch: verrassende achtergronde en interesse


 Vb2: “Uit het oog, uit het hart”
 “Afwezigheid laat het hart groeien”


 Welke uitspraken zijn nu juist?




Besluit:
Sociale psychologen moeten de omstandigheden onderzoeken waaronder de ene of de andere
reactie meer waarschijnlijk is.




3

, Filosofie heeft vele theoriën opgelverd over menselijke natuur:
- Vragen waar sociale psychologen mee bezig zijn komen voor een groot overheen met
vragen waar filosofen zich mee bezig houden
- Filosofen: basis van de hedendaagse psychologie
 Niet wetenschappelijk


- Hoe weten welke filosofische visie waar is?
 De cart ↔ Spinoza
De cart: info binnen neutral geest: beslissen onwaar/waar
Spiroza: info komt binnen : altijd denken alles waar, na een tijd denken onwaar en
toch zeggen
 Psycholoog probleem oplossen:
Redeneer process onderbreken: meer zeggen ja dat is waar → spiroza gelijk


3. Wetenschappelijke manier
- Verschillende methoden ontworpen
 Aannames, vermoedens en ideeën empirisch (waarneming/onderzoek
gebasseert) en systematisch onderzoeken
 Opbouw empirische methode:
1. Hypothese/veronderstelling/aanname
2. onderzoek ontwerpen om de hypothese te toetsen
 Vergroot onze kennis over menselijke aard + betere voorspellingen


- Sociaalpsychologisch onderzoek = uitdaging (voorspellingen doen over hoogontwikkelde
wezens in complexe situaties)


- Daarom zoeken we objectieve antwoorden op vragen als:
Welke factoren dragen bij aan agressie?
Wat zijn oorzaken van vooroordelen + verminderen ?
Door welke factoren houden mensen van elkaar?
Waarom werken bepaalde politieke reclamespots beter dan andere?




4

,Sociale psychologie en het verband met verwante disciplines
• Sociale psychologie is gerelateerd aan en maakt gebruik van diverse andere
wetenschappelijke disciplines
- Biologie, neurowetenschap, persoonlijkheidspsychologie, sociologie …
 Onderzoeken ook naar determinanten (bepaalde factoren) van menselijk gedrag


 Verschil op analyseniveau:
Biologie/neurowetenschap: analyseniveau: genen, hormonen …
Persoonlijkheid- klinische spsychologie: analyse op individu
 Sociale psychologen hierop voortborduren: relaties tussen het brein of de
persoonlijkheid en sociaal gedrag onderzoeken
 Nadruk: hie mensen hun sociale wereld interpreteren


Verschillen/overeenkomsten tussen sociale psychologie en …
1. Evolutionaire psychologie
• Sommige sociale psychologen halen hun hypothese over sociaal gedrag aan de
evolutietheorie
= verklaart hoe verschillende soorten organismen in de loop van de geschiedenis
verschillende lichamelijke kenmerken hebben verworven


• Natuurlijke selectie = organsime die in bepaalde populatie beter waren aangepast aan
de omgeving, hadden meer kans op overleven
 Op basis van sociaal gedrag: kan het zijn dat sociaal gedrag ook genetisch
determinanten heeft die zich via het proces van natuurlijke selectie ontwikkelen?
 Werkterein van de evolutionaire psychologie = sociaal gedrag verklaart op basis
van erfelijke factoren die zich door de tijd heen ontwikkeld hebben aan de hand
van natuurlijke selectie


• Kerngedachten: evolutie traag proces
• Sociaal gedrag die we nu vertonen is (gedeeltelijk) resultaat van onze aanpassingen aan
de omgeving in een ver verleden




5

,Opmerking:
• Discussie over de toetsbaarheid van een hypothese over evolutie.
• Huidige gedrag wordt gezien als gevolg van aanpassingen aan de omgeving in een ver
verleden.
• Psychologen doen hun best om in te schatten welke factoren dat waren.
 Onmogelijk om deze hypotheses empirisch te toetsen




2. Persoonlijkheidspsychologie
• Van uitgaan dat individuen kwetsbaarheden, krachten en persoonlijkheidstrekken
hebben, die ertoe leiden om op een bepaalde manier te hadnelen
 Vb: sommige zijn moedig/ laf, druk/timide


• Sociaal vedrag verklaren met behulp van karaktereigenschappen, is het werkterrein van
persoonlijkheidspsychologen


• Algemeen: richten op individuele verschillen
• Deze inzichten vergroten onze kennis over menselijk gedrag
• Verschil met sociale psychologie: een esstentiele rol word buitengesloten: de machtige
rol van sociale invloed


 Vb1: Joestown ( heleboel mensen gif dronken en stierven)
 Niet te verklaren via persoonlijkheidspsychologie
 De sociale omstandigheden in Jonestown zodanig waren, dat bijna iedereen zich
zou hebben overgegeven aan de invloed van Stones
(ook mensen zonder psychische problemen)




 Vb2: in een groep is Lou verlegen, arrogant en bescheiden.
1 op 1 is Lou vriendelijk, open en levendig.
 Welke factoren maken deze twee situaties zo verschillend, dat ze zoveel invloed
hebben op Lou? = sociaalpsychologische vraag



6

, Persoonlijkheidspsychologie
Persoonlijkheidspsychologie Sociale psychologie
Analyseniveau = individu Analyseniveau = individu in de context van
een sociale situatie


fundamentele attributiefout = is een veelvoorkomende denkfout in de sociale psychologie
waarbij mensen de neiging hebben om het gedrag van anderen toe te schrijven aan hun
persoonlijkheid of interne kenmerken, terwijl ze de invloed van externe of situationele factoren
onderschatten.


3. Sociologie en andere sociale wetenschappen
• Andere sociale wetschappen houden zich bezeig met:
- Brede sociale,
- Economische,
- Politieke en
- Historische factoren die gebeurtenissen in een bepaalde gemeenschap beïnvloeden


• Sociologie: sociale klasse, sociale structuur en sociale insituties


• Gemeenschap = verzamiling individuen → altijd enige overlapping tussen de domeinen
van sociologie + sociale psychologie


• Verschil:


sociologie Sociale psychologie
Analyseniveau=groep/institutie/ samenleving Analyseniveau = individu binnen een groep/
als geheel bestaat institutie/samenleving
Vb: Welke maatschappelijke structuren, Welke sociale en psychologische factoren
culturele normen en sociale processen beïnvloeden het ontstaan en de uiting van
dragen bij aan het ontstaan en de variatie van verschillende vormen van agressie bij
agressiepatronen binnen verschillende individuen binnen een samenleving?
groepen in de samenleving?




7

, • Ook antropologie is geïntresseerd in hoe de sociale omgeving mensen beïnvloed, maar op
een ander niveau
• Antropologie = Antropologen proberen te begrijpen hoe mensen leven, denken, geloven
en zich organiseren in diverse sociale en culturele contexten


• Sociale psychologen onderscheiden zich ook in: niet bezig met de objectieve betekenis,
maar wel hoe mensen hun sociale omgeving interpreteren = hoe hun construct hen
beïnvloeden (“opbouw” van hun wereld)
 Door te weten hoe mensen hun sociale omgeving interpreteren (construeren),
waarnemen en begrijpen, kan je pas begrijpen hoe hun sociale wereld mensen
beïnvloedt


Wat de sociale psychologie bestudeert
• Sociale psychologen onderscheiden niet alleen wat betreft analyseniveau en constructen
Ook: wat proberen ze te verklaren?
• Doel sociale psychologie: beschrijven + verklaren hoe mensen elkaar in hun voelen,
denken en doen beïnvloeden = hoe sociale omgeving mensen beïnvloed
• Welke fenomenen in menselijk gedrag universeel of cultureel bepaald zijn
Universeel Cultureel

eigenschappen die consistent voorkomen eigenschappen ontstaan uit sociale en
bij mensen over de hele wereld, ongeacht culturele invloeden en kunnen sterk
cultuur of samenleving verschillen tussen verschillende
samenlevingen
Vb: basisemoties: vreugde, verdriet, Vb: gedragsnormen: hoe beleefdheid
angst… wordt uitgedrukt
manier waarop ze worden getoond kan invloed op welke emoties gepast worden
variëren gevonden om te uiten
• Corsscultureel onderzoek = doel: analyse van gelijkenissen/verschillen tussen mensen
uit verschillende culturen
 Waardevol
 Theoriën aanscherpen, universaliteit ondersteunen, aanvullende variabele naar
voor komen en helpen ons inzicht in de verschillen te vergroten
 Betere voorspellingen doen over ons sociaal gedrag



8

,Tabel: onderzoeksterrein sociale psycholgie vergelijken met verwante disciplines:


Jdl
Evolutionaire, Persoonlijkheids Sociale psychologie Sociologie
neuro, biologie psychologie


Studeis van natuurlijke De studie van de Studie naar universele + Studie naar
selectie processen, genen, kenmerken die maken cultur-bepaalde invloed algemene wetten
hormonen of dat individuen uniek van de sociale omgeving op en theorieën over
psychologische processen zijn en van elkaar de gevoelens, gedachten groepen en
in de hersenen verschillen en gedrag van mensen samenlevingen, ipv
individuen




De macht van de situatie
• Stel: je hebt keuze stress en de ober wordt ongeduldig
• Je zal meestal denken: met wat voor ongeduldig/onvriendelijk personeel heb je te maken
• Dan kom je te weten dat de ober alleestaand is en het kind hem heel de nacht heeft
wakker gehouden, auto in panne en aan collega ziek en het heel druk is
 Met de achtergrond info zou je kunnen colcluderen dat de persoon niet
ongeduldig/onvriendelijk is, maar wel onder druk staat


Besluit:
• Zonder belangrijke info over een situatie, proberen mensen iemands gedrag te verklaren
op grond van iemands persoonlijkheid
• Zelde rekening houden met de situatie → grote invloed waarop mensen met elkaar
omgaan




9

, We lichten verder toe hoe het komt dat we de invloed van de situatie vaak onderschatten:
De fundamentele attributiefout / correspondentievertekening
• Sociale psychologie: mensen overtuigen dat hun gedrag grotendeels wordt bepaald door
hun sociale omgeving = moeilijk
• In westerse culturen: neiging gedrag van andere verklaren in termen van hun
persoonlijkheid = deze neiging is de fundamentele attributiefout
 Neiging om ons eigen/andermans gedrag toe te schrijven aan dispositionele
(binnen de persoon liggende) factoren en effect sociale omgeving + acute
situatie (externe factoren) te onderschatten


• Basisprincipes van de fundamentele attributiefout:
- Gedrag in termen van persoonlijkheid verklaren → onterecht gevoel van veiligheid geven
 Bv: weerzindwekkend/bizar gedrag (zelfmoordteroristen/Jonestown) verklaren
om de slachtoffers af te doen als gestoorde mensen
 Houd de gebeurtenis/situatie ver van ons weg → geeft het gevoel dat zoiets nooit
bij ons zou overkomen
 vermindert ons besef van de kracht/kwetsbaarheid van sociale invloeden →
maakt ons vatbaarder voor dezelfde processen en kan ons op gevaarlijke
manieren beïnvloeden zonder dat we het doorhebben
 macht situatie niet volledig doorgronden, problemen vereenvoudige →beperkt
ons het begrip van menselijk gedrag
 onschuldige mensen de schuld geven in situaties waar ze gemanipuleert werden
door sociale krachten




We denken aan de persoonlijkheid en baseren daarop ons antwoord en staan nauwlijks stil bij
de aard van de sociale situatie




10