SOCIOLOGIE: Speelveld 1 en 2
1. Op ontdekkingstocht door een bekend gebied? (P.11-30)
Inleiding
• Socio-logie?
o Hybride combinatie Latijn en Grieks
o Socius (metgezel); societas (samenleving); logos (kennis, leer, kunde)
o = studie van de samenleving (mensen onder elkaar), samenlevingskunde
• E.J. Sieyès (rond 1780-1785)
o Werk: Qu’est-ce que le tiers état?
o Doel: inrichting van nieuwe samenleving ten tijde van Franse Revolutie
▪ 3 standen: adel, clerus en volk
▪ Vaststelling: 3de stand niets te zeggen, want adel en clerus spannen samen →
diegene die het meeste bijbrengen aan de SL, hebben het minste te zeggen
▪ “Kan niet, is niet oke” → in zijn werk: eerste keer begrip “sociologie”
o Normatieve wetenschap = hoe zou het nu moeten zijn: hoe kan de samenleving het
beste worden ingericht? Hoe ziet ‘het goede leven’ eruit in zo’n nieuwe samenleving?
▪ 3de stand meer inspraak
▪ Normatief oordeel = waarde oordeel
o NIET GRONDLEGGER: sociologie nu = objectieve wetenschap (hoe het nu is) en dus NIET
hoe het zou moeten zijn = normatieve wetenschap
• Auguste Comte (1830) = GRONDLEGGER
o Cours de philosophie positive: sociologie als hoogste en meest complexe wetenschap
o Definieert sociologie als empirische wetenschap (gebaseerd op waarneming)
o In navolging van natuurwetenschappen: beschrijvend, objectief en empirisch.
o Op zoek naar wetmatigheden in de samenleving aan de hand van empirisch onderzoek
1.1 Een beeld van een titel
• Speelveld, spelregels, spelers → het samenlevingsspel
o Speelveld = de samenleving
o Spelers = mensen binnen of buiten (gevangenis) de SL + communiceren met elkaar
o Spelregels = samenlevingsregels (gedragsregels) en rechtsregels)
o Zones: waar gelden die regels = op het speelveld
▪ Private (in uw huis) en publieke (openbare weg)
▪ In het openbaar bv. Niet naakt rondlopen en thuis wel
o Posities: student, docent, echtgenoot, kind..
▪ Niet onveranderlijk: kan veranderen in de tijd
▪ Vroeger: veel arbeiders (handwerk) en nu kennisjobs
o !! Bij posities horen verwachtingen en waarderingen
▪ Rollen = verwachtingen → verwachten van docent dat PP online staat ;)
▪ Status = waardering → advocaat vs. poetshulp
o Doel: winnen → in SL: nuttige bijdrage leveren, soms opzijgezet wanneer ze niet werken
o Tribune: de trainer én DE socioloog → wordt geacht een neutrale waarnemer te zijn
→ Illustratie van: sociale posities, rollen en hiërarchie + regels zijn meer dan alleen het recht
,• Positionaliteit: bewust zijn van eigen identiteit
o Socioloog = zelf iemand met kenmerken
o Nemen bepaalde sociale positie in → moeten bewust zijn van hun positie
o Uw identiteit en sociale positie, zijn opgebouwd door een aantal factoren/elementen
o Bewust zijn dat die factoren (geslacht, gender, nationaliteit) → een rol speelt/invloed
heeft op uw onderzoek en hoe je de wereld waarneemt
o Positionaliteitsverklaring: wie ben jij als onderzoeker?
▪ Ik ben ervan bewust dat ik een blanke, hetero vrouw ben en onderzoek ga doen
bij mensen die behoren tot LGBTQ+, ik ben bewust van enkele vooroordelen of
blinde vlekken
o Engelse definitie: zie DIA
o Stanford experiment: gewone burgers in bepaalde rol → bewaker, gevangene…
▪ Had groot resultaat → MAAR wetenschapper had burgers instructies gegeven
▪ Voorbeeld? Resultaat beïnvloedt door tussenkomst, maar geen link met identiteit
▪ Geen effecten doordat hij een blanke… man was
• Intersectionaliteit
o Hangt samen met positionaliteit (= neutraler)
o Stap verder: verschillende elementen van uw identiteit gaan elkaar beïnvloeden, specifiek
op vlak van gelijkheid en discriminatie
o Voorbeeld:
▪ In AME een rechtszaak: bedrijf voornamelijk donkere vrouwen ontslagen
▪ Wel werken: blanke mannen, donkere mannen en blanke vrouwen
▪ Probleem: geen discriminatie op vlak van huidskleur of geslacht
▪ Huidige wet: enkel discriminatie voor 1 aspect, niet voorzien voor combinatie
▪ Juridisch gezien geen discriminatie
o Aanleiding gegeven tot wetswijzingen: introductie van het begrip intersectionaliteit
1.2 Het dagelijkse leven door de sociologische lens
• Sociologische lens: onze socioloog zit in de tribune
o Kenmerkend voor een socioloog: kijkt door sociologische lens naar SL
o Eerste waarnemingen = eerste blik: stellen dingen vast in de maatschappij
o Via lens: achter deze waarnemingen kijken → doel: meer zien, achterliggende werkelijkheid
en sociale structuren → via bepaalde manier kijken: onderzoek, observaties
o Vergelijking MRI-scanner:
▪ Eerste blik: zien armen en benen
▪ Lens: ervaring/kennis nodig om die informatie te verwerken
o Lens = werkinstrument: achter werkelijkheid bekijken en datgene wat je vaststelt
interpreteren door kennis en ervaring = sociologische verbeelding van Mills
• Sociale verbeelding = vermogen van een sociologische wetenschapper om de waarnemingen op
een zodanige manier te interpreteren dat hij weet dat het samenhangt met 3 componenten
“the vivid awareness of the relationship between experience and the wider society”
1. Geschiedenis/historisch proces: hoe is de SL tot stand gekomen het zo gekomen
2. Biografie: wie zijn de mensen in de SL
3. Sociale structuur: hoe werkt de SL via instituties + achterliggende structuren
, o Definitie:
▪ Het vermogen om te begrijpen dat iemands persoonlijke situatie in verband staat
met maatschappelijke krachten en de ruimere historische context
▪ Jouw eigen verhaal (biografie) is op ontelbare wijzen beïnvloed door sociale
structuren en mensen die vòòr jou kwamen (historisch proces)
o Voorbeeld: jongeren
▪ Biografie = verhaal dat je ziet : veel jongeren volgen universitair onderwijs
▪ Sociale structuur: slim + steeds meer kennisjobs zijn → meer vraag
▪ Geschiedenis: heeft te maken met het industrialisatieproces
o Voorbeeld: armoede
▪ Biografie: heel wat mensen leven in armoede
▪ Sociale structuur: tegenslagen + gebrek aan goedbetaalde jobs voor
laaggeschoolden, sociale ongelijkheid en discriminatie op de arbeidsmarkt
▪ Geschiedenis: opkomst van kapitalisme of koloniaal verleden van een land
• Voorwaarde om sociologische verbeelding toe te passen
“Being able to think ourselves, away from the familiar routines of our daily lives in order to look
anew” – Mills
o In staat zijn om van perspectief te wisselen door afstand te nemen van de actuele toestand
en een alternatief standpunt in te nemen
o De dagelijkse werkelijkheid / iemands individuele ervaring (biografie) moet in haar ruimere
historische (geschiedenis) en sociale context (sociale structuur) worden geplaatst.
o Concreet: schijnbare vanzelfsprekendheden van het leven overstijgen = afstand nemen van
vanzelfsprekendheden zoals routines
o Niet eenvoudig, want routineus handelen (gedrag) en denken (common sense) zijn diep
ingebed in het dagelijks leven.
o Voorbeeld: waarom minder echtscheidingen?
▪ Eerste gedacht: voor de kinderen..
▪ Socioloog: stapje achteruit → boven de vanzelfsprekenden, los van eerste
gedacht (common sense) → uit die routine, overstijgt het dagelijkse
o Niet evident: gewend om vanuit dagelijkse leven te redeneren = selectief waarnemen
▪ Routineus handelen (gedrag) en denken (common sense) zijn diep ingebed in het
dagelijks leven.
1.2.1 Selectieve waarneming
• Common sense = positief voor het dagelijks leven, maar leidt tot een vertekend beeld van de
werkelijkheid
o Reden: we nemen de werkelijkheid selectief waar vanuit onze eigen positie in de wereld.
o Positie heeft een aantal kenmerken die de selectiviteit van onze waarneming verklaren:
1. Fysieke en sociale beperkingen: kunnen niet overal zijn en alles weten
• Milieus niet in contact → bv. geen mensen in armoede of andere gender
2. Belangen: mee opgegroeid, zoals geloofsovertuiging
• Bepaald idee over adoptie van homo’s → geneigd: pos. of neg. artikel
3. Kennis en informatie
• Hoe meer je weet, hoe opener uw blik → bv. in hoger onderwijs
4. Voorkeur en afkeer: muziek, mode, kunst
,• Voorbeelden
o Seksueel misbruik in de kerk: veel mensen anders beginnen denken over de kerk
▪ Kennis en informatie
▪ Nieuwe kennis en info kan leiden tot een bep. blik
o Zwarte pieten: een heel triestige cover en optimistische over
▪ Belang
▪ Doen aan framing: kranten vertegenwoordigen bep. Groep
o Regenboogvlag:
▪ Voorkeur en afkeur: vroeger iedereen massaal tegen en nu massaal voor
o Mensen van middenklasse: fysieke en sociale beperkingen
SAMENGEVAT:
o Soc. lens kijken = goed maar soc. verbeelding voor nodig (3 elementen)
o Voorwaarden om soc. verbeelding toepassen = common sense overstijgen
o Bewust zijn dat we maar een klein stukje van de werkelijkheid zien (4 elementen)
1.2.2 Referentiekaders/sociale bril
“Tis maar hoe je het ziet”
• Definitie: Selectieve waarneming begint niet altijd weer opnieuw. Vanuit onze eerdere ervaringen
(alles wat we meemaken) bouwen we een raamwerk/kader op dat onze latere waarnemingen zal
beïnvloeden (manier waarop we naar de werkelijkheid kijken)
o Kijken vanuit een bepaald referentiekader vanuit onze eigen sociale bril
• Kenmerken van een referentiekader
o Eén geheel: al onze waarnemingen gebeuren vanuit hetzelfde referentiekader.
o Stabiel, maar niet onveranderlijk (door meer kennis → hoger onderwijs minder vooroor.)
o Zoveel referentiekaders als er individuen zijn
o Gedeelde referentiekaders wanneer grote groepen individuen in ongeveer dezelfde
sociale omstandigheden opgroeien of werken → bv. lage klasse
→ Verscheidenheid aan referentiekaders waardoor we ook verschillend reageren op en anders
verslag uitbrengen over dezelfde gebeurtenissen
Conclusie: verschil tussen zakelijke werkelijkheid (wat er is) en de beleefde werkelijkheid (wat wij
denken dat er is)→ zien de samenleving gekleurd vanuit ons eigen referentiekader → leidt tot
sociologische fenomenen
• De beleefde werkelijkheid stuurt ons handelen even sterk/sterker, dan de zakelijke werkelijkheid
o Gaat er vooral om hoe wij de werkelijkheid zien: gaan er naar handelen
Thomas theorema (BELANGRIJK)
If people define situations as real, they become real in their consequences.
= als mensen situaties als werkelijk definiëren, dan worden die ook werkelijk in hun gevolgen,
omdat mensen zich gaan gedragen naar hun perceptie van de realiteit
,• Toepassingen van het Thomas theorema (BELANGRIJK)
o Self-fulfilling prophecy
▪ Bij bepaalde verwachting, u naar gedragen, hierdoor wordt het werkelijkheid
▪ “Nooit slagen voor examen” → kans dat je minder studeert → slechte punten
▪ Voorbeeld: Pygmalion-effect
• “Als je echt in iets gelooft, dan kan het dat worden”
• Prins Pygmalion standbeeld van ideale vrouw → werd Aphrodite
• Toegepast in onderwijs: als je gelooft in capaciteit van leerlingen dan
komt het ook goed → meer tijd insteken, positieve commentaar..
• In bedrijfsleven: als leider motiverende speeches houden en geloof
uitdrukken in personeel → personeel extra best doen dus beter resultaat
▪ Voorbeeld: Golem-effect
• Niet geloven in capaciteiten
• Leerkrachten: tonen slechte/goede studenten → stiekem omgedraaid en
uiteindelijk toch gezegde resultaat
o Self-destroying prophecy
▪ Omgekeerde van selffulfilling
▪ Bij bepaalde verwachting, u naar gedragen, hierdoor toch NIET werkelijkheid
▪ Voorbeeld: verkiezingen
• Kiezers van de NVA zijn niet tevreden en gaan op VB stemmen
• Mensen die normaal op VB stemmen, nu niet omdat die toch winnen
o Stereotypen = min of meer gefixeerde en vereenvoudigde voorstellingen over (de leden
van) andere groepen die in een bepaalde groep gangbaar zijn, zonder dat ze op feiten zijn
gebaseerd)
▪ Brede kijk op SL: hierdoor minder vatbaar voor vooroordelen
▪ Mensen die vooroordelen hebben, blijft → zitten vast in het idee, enkel info
bekijken die uw idee/standpunt voeden
▪ Vooroordelen hangen heel erg samen met stereotypes
▪ Verschillende stereotypes:
• Positief (hulpmiddel in de sociale omgang)
o Weten wat we kunnen verwachten van de prof
• Neutraal (onschuldige simplificatie)
o De huisvrouw die mannen nodig heeft → HAHAH
• Negatief (ontmenselijking)
o De luie Walen, sluwe Joden → schadelijk
▪ Link met selffulfilling: denken in stereotypes, maakt dat het moeilijk wordt om
die werkelijkheid en nuances te zien (selectieve waarneming)
→ Zie voorbeelden: dia 20-22 (Speelveld 1)
,Tussentijdse conclusie:
Ons referentiekader (= sociale bril) dat we (onbewust) delen met mensen die ongeveer dezelfde
maatschappelijke posities, belangen, kennis, ervaringen en voorkeuren hebben, legt onze sociologische
verbeelding aan banden.
Anders gezegd: ons referentiekader leidt tot selectieve waarneming (wat samenhangt met common sense) en
voedt vooroordelen en stereotypering.
Sociologie streeft naar een onbevooroordeelde, neutrale beeldvorming van de maatschappelijke realiteit en
vereist dat we zoveel mogelijk afstand nemen van de ingesleten routines in het dagelijks leven.
We zien de werkelijkheid op een eerste pragmatisch niveau, maar daarna – dankzij de sociologische
verbeelding – zien we de achterliggende sociale structuren en cultuurpatronen.
1.2.3 Toepassingen van de sociologische verbeelding
• Twee beperkingen van de sociologische verbeelding
o Geen monopolie: een sociologische verklaring is niet exclusief.
o Houdbaarheid: een sociologische verklaring is niet eeuwig; doorheen de tijd veranderen
inzichten en theorieën.
o Toepassing sporten: lage klasse (boksen) en hoge klasse(polo, golf)
▪ Verklaring: een paard = duur en bokshandschoenen = overal kopen
▪ Onderzoek: andere factoren, want heeft te maken met elegantie van de sport
• Fysiek contact bij boksen
• Polo is een finesse, geen fysiek contact
▪ Andere sociologen: in lagere klassen kiezen lijfelijke sporten, eisen daarom op
o Conclusie: sociologische verklaring is nooit exclusief
▪ Verschillende verklaringen en zijn niet eeuwig houdbaar
▪ Wielrennen = niet meer van de lage klasse → vb. Wout Van Aert
▪ Golven = toegankelijker geworden → bv. Workshop
1.2.4 Over voetbal
• Professionalisering en massificatie (betaalbaar, amateurploegen, passieve voetbalbeleving)
o Voetbal: lagere soc. klasse → industrialisering: geen tijd meer → elite wel, dus voetbal
o Arbeidsomstandigheden beter → terug meer iets van het volk → gebeuren 2 dingen:
→ distantiëring aan de uiteinden van het sociale spectrum: jongeren ↔ elite
o Gemarginaliseerde jongeren uit Engelse arbeidersklasse: waar is de voetbal van onze tijd
→ hooliganisme
o Elite: afstand wegens te weinig distinctiewaarde → “Iedereen voetbalt, dus kunnen ons
niet meer onderscheiden”
▪ Bourdieu: sociale strijd = classificatiestrijd en heeft veel aandacht voor de
culturele dimensie (↔Marx)
▪ Distinctiewaarde = hogere klasse wilt zich onderscheiden van lage klasse
▪ Economisch kapitaal → onbewust in symbolisch kapitaal (eer, prestige, status)
▪ Ontwikkelen onderscheiden levensstijl → plaats op het sociale speelveld
aanduiden → strijd draait om de sociale verdeling van eer
• Franssprekenden (middenklasse en elite) onderscheidden van gewone
Nederlandssprekende volk
,→ Resultaat: ongelijke verdeling van symbolische macht
= Toepassing van die soc. verbeelding: werkelijk (iedereen voetbalt), als socioloog (vroeger zo en nu
zo, waarom?)
1.3 Een stap verder
• Op heel wat vragen hebben we wel een antwoord, vanuit onze common sense, met ons gezond
verstand bedacht…
o Waarom is het zo moeilijk om over de dood te praten?
o Waarom eindigen zoveel huwelijken in een echtscheiding?
o Waarom verdient een advocaat meer dan een poetshulp?
o Waarom botsen vrouwen tegen een glazen plafond?
o Waarom kiezen zo weinig jongeren voor een technische studierichting?
→ Op deze vragen zoekt de (sociologische) wetenschap ook een antwoord:
=> Niet door eenvoudigweg een beroep te doen op het gezond verstand
=> Door dieper graven naar verklaringen en wetmatigheden achter de zichtbare fenomenen.
• Wat is het verschil tussen oordelen op het eerste gezicht vs. op een afstand?
→ Common sense vs. sociologische verbeelding
Common sense Sociologie
Losjes samenhangende kennis Het ‘waarom’ achterhalen en algemene
wetmatigheden ontwikkelingen.
Gebaseerd op feiten, waarnemingen, ervaringen Situeert verklaringen en wetmatigheden in
inzichten en received wisdom sociale factoren.
Zin geven aan situaties waarmee we worden Bouwt voort op systematische, empirische
geconfronteerd. waarnemingen.
Voor praktische, onmiddellijke antwoorden.
• Voorbeeld: echtscheiding
o Common sense: ambras, kinderen gekomen, uit mekaar gegroeid…
o Sociologie
▪ Variaties in de samenleving
▪ Wetswijzigingen → niet meer naar rechtbank als over alles eens
▪ Vaststelling: trend in Westerse landen die gelijkaardig is → aantal structurele
elementen (verder kijken): emancipatie
• 2 verdienersgezinnen: vroeger fin afhankelijk van man
• Minder taboe op echtscheidingen
• Wegvallen sociale druk van familie, kerk, dorp…
, • Voorbeeld: zelfdoding
o Common sense: mensen die vanalles hebben meegemaakt → persoonlijke factoren
o Socioloog Durkheim: gem. factor → oorzaken liggen in sociale cohesie en regulatie →
verschillende soorten zelfdoding:
▪ Integratie: sociale cohesie → opgenomen in groep, verbondenheid in soc. groep
• Egoïstische: sociale cohesie LAAG
o Voelen ons eenzaam, geen betekenisgevoel, zinloos → depressie
• Altruïstische: sociale cohesie HOOG
o Verstikkend → bv. mensen in een sekte → zelfdoding als
opoffering voor de groep, compensatie na de dood
▪ Regulatie: regels die in SL gelden, zoals sociale afspraken en normen en waarden
• Fatalistische: sociale regulatie HOOG
o Te veel gestuurd → deel van een christelijke groepering → bv.
Amish → strikte regels over hoe ze moeten leven → verstikkend:
lot domineert uw leven
• Anomische: sociale regulatie LAAG
o Te weinig richting → weinig houvast → geen normen en waarden
→ niet makkelijk om zin te vinden
• Voorbeeld: arbeid
o Common sense: werken voor de kost
o Sociologie: Mariënthal-studie: latentedeprivatiemodel
▪ Ommekeer in 16de eeuw qua werkvolk: lagere sociale klasse → iedereen
• Door opkomst van protestanten: beseffen het goede van werken
• Werken is nastrevenswaardig: goede leven, leven vorm geven, goed voor
moraal én brengt je dicht bij goed
▪ Mariënthal-studie door Max Weber
• Textielfabriek was gesloten → mensen zaten er psychisch onder door
• Zien een manifeste functie én latente functie
• Latentedeprivatiemodel = geen functies (deprivatie = iets niet hebben)
▪ Manifeste functie: verwerven van inkomen
▪ Latente functies = functies die je niet meteen ziet
• Structuur in leven.
• Bron sociale contacten.
• Verbinding met algemene doeleinden.
• Status en identiteit.
• Activiteit om kunnen uit te drukken en iets te verwezenlijken.
o !! Voorbeeld: telewerken tijdens corona
▪ Te veel, dan ongelukkig
▪ Geen effect op loon maar op sociale leven (samen denken, deel van groep)
1. Op ontdekkingstocht door een bekend gebied? (P.11-30)
Inleiding
• Socio-logie?
o Hybride combinatie Latijn en Grieks
o Socius (metgezel); societas (samenleving); logos (kennis, leer, kunde)
o = studie van de samenleving (mensen onder elkaar), samenlevingskunde
• E.J. Sieyès (rond 1780-1785)
o Werk: Qu’est-ce que le tiers état?
o Doel: inrichting van nieuwe samenleving ten tijde van Franse Revolutie
▪ 3 standen: adel, clerus en volk
▪ Vaststelling: 3de stand niets te zeggen, want adel en clerus spannen samen →
diegene die het meeste bijbrengen aan de SL, hebben het minste te zeggen
▪ “Kan niet, is niet oke” → in zijn werk: eerste keer begrip “sociologie”
o Normatieve wetenschap = hoe zou het nu moeten zijn: hoe kan de samenleving het
beste worden ingericht? Hoe ziet ‘het goede leven’ eruit in zo’n nieuwe samenleving?
▪ 3de stand meer inspraak
▪ Normatief oordeel = waarde oordeel
o NIET GRONDLEGGER: sociologie nu = objectieve wetenschap (hoe het nu is) en dus NIET
hoe het zou moeten zijn = normatieve wetenschap
• Auguste Comte (1830) = GRONDLEGGER
o Cours de philosophie positive: sociologie als hoogste en meest complexe wetenschap
o Definieert sociologie als empirische wetenschap (gebaseerd op waarneming)
o In navolging van natuurwetenschappen: beschrijvend, objectief en empirisch.
o Op zoek naar wetmatigheden in de samenleving aan de hand van empirisch onderzoek
1.1 Een beeld van een titel
• Speelveld, spelregels, spelers → het samenlevingsspel
o Speelveld = de samenleving
o Spelers = mensen binnen of buiten (gevangenis) de SL + communiceren met elkaar
o Spelregels = samenlevingsregels (gedragsregels) en rechtsregels)
o Zones: waar gelden die regels = op het speelveld
▪ Private (in uw huis) en publieke (openbare weg)
▪ In het openbaar bv. Niet naakt rondlopen en thuis wel
o Posities: student, docent, echtgenoot, kind..
▪ Niet onveranderlijk: kan veranderen in de tijd
▪ Vroeger: veel arbeiders (handwerk) en nu kennisjobs
o !! Bij posities horen verwachtingen en waarderingen
▪ Rollen = verwachtingen → verwachten van docent dat PP online staat ;)
▪ Status = waardering → advocaat vs. poetshulp
o Doel: winnen → in SL: nuttige bijdrage leveren, soms opzijgezet wanneer ze niet werken
o Tribune: de trainer én DE socioloog → wordt geacht een neutrale waarnemer te zijn
→ Illustratie van: sociale posities, rollen en hiërarchie + regels zijn meer dan alleen het recht
,• Positionaliteit: bewust zijn van eigen identiteit
o Socioloog = zelf iemand met kenmerken
o Nemen bepaalde sociale positie in → moeten bewust zijn van hun positie
o Uw identiteit en sociale positie, zijn opgebouwd door een aantal factoren/elementen
o Bewust zijn dat die factoren (geslacht, gender, nationaliteit) → een rol speelt/invloed
heeft op uw onderzoek en hoe je de wereld waarneemt
o Positionaliteitsverklaring: wie ben jij als onderzoeker?
▪ Ik ben ervan bewust dat ik een blanke, hetero vrouw ben en onderzoek ga doen
bij mensen die behoren tot LGBTQ+, ik ben bewust van enkele vooroordelen of
blinde vlekken
o Engelse definitie: zie DIA
o Stanford experiment: gewone burgers in bepaalde rol → bewaker, gevangene…
▪ Had groot resultaat → MAAR wetenschapper had burgers instructies gegeven
▪ Voorbeeld? Resultaat beïnvloedt door tussenkomst, maar geen link met identiteit
▪ Geen effecten doordat hij een blanke… man was
• Intersectionaliteit
o Hangt samen met positionaliteit (= neutraler)
o Stap verder: verschillende elementen van uw identiteit gaan elkaar beïnvloeden, specifiek
op vlak van gelijkheid en discriminatie
o Voorbeeld:
▪ In AME een rechtszaak: bedrijf voornamelijk donkere vrouwen ontslagen
▪ Wel werken: blanke mannen, donkere mannen en blanke vrouwen
▪ Probleem: geen discriminatie op vlak van huidskleur of geslacht
▪ Huidige wet: enkel discriminatie voor 1 aspect, niet voorzien voor combinatie
▪ Juridisch gezien geen discriminatie
o Aanleiding gegeven tot wetswijzingen: introductie van het begrip intersectionaliteit
1.2 Het dagelijkse leven door de sociologische lens
• Sociologische lens: onze socioloog zit in de tribune
o Kenmerkend voor een socioloog: kijkt door sociologische lens naar SL
o Eerste waarnemingen = eerste blik: stellen dingen vast in de maatschappij
o Via lens: achter deze waarnemingen kijken → doel: meer zien, achterliggende werkelijkheid
en sociale structuren → via bepaalde manier kijken: onderzoek, observaties
o Vergelijking MRI-scanner:
▪ Eerste blik: zien armen en benen
▪ Lens: ervaring/kennis nodig om die informatie te verwerken
o Lens = werkinstrument: achter werkelijkheid bekijken en datgene wat je vaststelt
interpreteren door kennis en ervaring = sociologische verbeelding van Mills
• Sociale verbeelding = vermogen van een sociologische wetenschapper om de waarnemingen op
een zodanige manier te interpreteren dat hij weet dat het samenhangt met 3 componenten
“the vivid awareness of the relationship between experience and the wider society”
1. Geschiedenis/historisch proces: hoe is de SL tot stand gekomen het zo gekomen
2. Biografie: wie zijn de mensen in de SL
3. Sociale structuur: hoe werkt de SL via instituties + achterliggende structuren
, o Definitie:
▪ Het vermogen om te begrijpen dat iemands persoonlijke situatie in verband staat
met maatschappelijke krachten en de ruimere historische context
▪ Jouw eigen verhaal (biografie) is op ontelbare wijzen beïnvloed door sociale
structuren en mensen die vòòr jou kwamen (historisch proces)
o Voorbeeld: jongeren
▪ Biografie = verhaal dat je ziet : veel jongeren volgen universitair onderwijs
▪ Sociale structuur: slim + steeds meer kennisjobs zijn → meer vraag
▪ Geschiedenis: heeft te maken met het industrialisatieproces
o Voorbeeld: armoede
▪ Biografie: heel wat mensen leven in armoede
▪ Sociale structuur: tegenslagen + gebrek aan goedbetaalde jobs voor
laaggeschoolden, sociale ongelijkheid en discriminatie op de arbeidsmarkt
▪ Geschiedenis: opkomst van kapitalisme of koloniaal verleden van een land
• Voorwaarde om sociologische verbeelding toe te passen
“Being able to think ourselves, away from the familiar routines of our daily lives in order to look
anew” – Mills
o In staat zijn om van perspectief te wisselen door afstand te nemen van de actuele toestand
en een alternatief standpunt in te nemen
o De dagelijkse werkelijkheid / iemands individuele ervaring (biografie) moet in haar ruimere
historische (geschiedenis) en sociale context (sociale structuur) worden geplaatst.
o Concreet: schijnbare vanzelfsprekendheden van het leven overstijgen = afstand nemen van
vanzelfsprekendheden zoals routines
o Niet eenvoudig, want routineus handelen (gedrag) en denken (common sense) zijn diep
ingebed in het dagelijks leven.
o Voorbeeld: waarom minder echtscheidingen?
▪ Eerste gedacht: voor de kinderen..
▪ Socioloog: stapje achteruit → boven de vanzelfsprekenden, los van eerste
gedacht (common sense) → uit die routine, overstijgt het dagelijkse
o Niet evident: gewend om vanuit dagelijkse leven te redeneren = selectief waarnemen
▪ Routineus handelen (gedrag) en denken (common sense) zijn diep ingebed in het
dagelijks leven.
1.2.1 Selectieve waarneming
• Common sense = positief voor het dagelijks leven, maar leidt tot een vertekend beeld van de
werkelijkheid
o Reden: we nemen de werkelijkheid selectief waar vanuit onze eigen positie in de wereld.
o Positie heeft een aantal kenmerken die de selectiviteit van onze waarneming verklaren:
1. Fysieke en sociale beperkingen: kunnen niet overal zijn en alles weten
• Milieus niet in contact → bv. geen mensen in armoede of andere gender
2. Belangen: mee opgegroeid, zoals geloofsovertuiging
• Bepaald idee over adoptie van homo’s → geneigd: pos. of neg. artikel
3. Kennis en informatie
• Hoe meer je weet, hoe opener uw blik → bv. in hoger onderwijs
4. Voorkeur en afkeer: muziek, mode, kunst
,• Voorbeelden
o Seksueel misbruik in de kerk: veel mensen anders beginnen denken over de kerk
▪ Kennis en informatie
▪ Nieuwe kennis en info kan leiden tot een bep. blik
o Zwarte pieten: een heel triestige cover en optimistische over
▪ Belang
▪ Doen aan framing: kranten vertegenwoordigen bep. Groep
o Regenboogvlag:
▪ Voorkeur en afkeur: vroeger iedereen massaal tegen en nu massaal voor
o Mensen van middenklasse: fysieke en sociale beperkingen
SAMENGEVAT:
o Soc. lens kijken = goed maar soc. verbeelding voor nodig (3 elementen)
o Voorwaarden om soc. verbeelding toepassen = common sense overstijgen
o Bewust zijn dat we maar een klein stukje van de werkelijkheid zien (4 elementen)
1.2.2 Referentiekaders/sociale bril
“Tis maar hoe je het ziet”
• Definitie: Selectieve waarneming begint niet altijd weer opnieuw. Vanuit onze eerdere ervaringen
(alles wat we meemaken) bouwen we een raamwerk/kader op dat onze latere waarnemingen zal
beïnvloeden (manier waarop we naar de werkelijkheid kijken)
o Kijken vanuit een bepaald referentiekader vanuit onze eigen sociale bril
• Kenmerken van een referentiekader
o Eén geheel: al onze waarnemingen gebeuren vanuit hetzelfde referentiekader.
o Stabiel, maar niet onveranderlijk (door meer kennis → hoger onderwijs minder vooroor.)
o Zoveel referentiekaders als er individuen zijn
o Gedeelde referentiekaders wanneer grote groepen individuen in ongeveer dezelfde
sociale omstandigheden opgroeien of werken → bv. lage klasse
→ Verscheidenheid aan referentiekaders waardoor we ook verschillend reageren op en anders
verslag uitbrengen over dezelfde gebeurtenissen
Conclusie: verschil tussen zakelijke werkelijkheid (wat er is) en de beleefde werkelijkheid (wat wij
denken dat er is)→ zien de samenleving gekleurd vanuit ons eigen referentiekader → leidt tot
sociologische fenomenen
• De beleefde werkelijkheid stuurt ons handelen even sterk/sterker, dan de zakelijke werkelijkheid
o Gaat er vooral om hoe wij de werkelijkheid zien: gaan er naar handelen
Thomas theorema (BELANGRIJK)
If people define situations as real, they become real in their consequences.
= als mensen situaties als werkelijk definiëren, dan worden die ook werkelijk in hun gevolgen,
omdat mensen zich gaan gedragen naar hun perceptie van de realiteit
,• Toepassingen van het Thomas theorema (BELANGRIJK)
o Self-fulfilling prophecy
▪ Bij bepaalde verwachting, u naar gedragen, hierdoor wordt het werkelijkheid
▪ “Nooit slagen voor examen” → kans dat je minder studeert → slechte punten
▪ Voorbeeld: Pygmalion-effect
• “Als je echt in iets gelooft, dan kan het dat worden”
• Prins Pygmalion standbeeld van ideale vrouw → werd Aphrodite
• Toegepast in onderwijs: als je gelooft in capaciteit van leerlingen dan
komt het ook goed → meer tijd insteken, positieve commentaar..
• In bedrijfsleven: als leider motiverende speeches houden en geloof
uitdrukken in personeel → personeel extra best doen dus beter resultaat
▪ Voorbeeld: Golem-effect
• Niet geloven in capaciteiten
• Leerkrachten: tonen slechte/goede studenten → stiekem omgedraaid en
uiteindelijk toch gezegde resultaat
o Self-destroying prophecy
▪ Omgekeerde van selffulfilling
▪ Bij bepaalde verwachting, u naar gedragen, hierdoor toch NIET werkelijkheid
▪ Voorbeeld: verkiezingen
• Kiezers van de NVA zijn niet tevreden en gaan op VB stemmen
• Mensen die normaal op VB stemmen, nu niet omdat die toch winnen
o Stereotypen = min of meer gefixeerde en vereenvoudigde voorstellingen over (de leden
van) andere groepen die in een bepaalde groep gangbaar zijn, zonder dat ze op feiten zijn
gebaseerd)
▪ Brede kijk op SL: hierdoor minder vatbaar voor vooroordelen
▪ Mensen die vooroordelen hebben, blijft → zitten vast in het idee, enkel info
bekijken die uw idee/standpunt voeden
▪ Vooroordelen hangen heel erg samen met stereotypes
▪ Verschillende stereotypes:
• Positief (hulpmiddel in de sociale omgang)
o Weten wat we kunnen verwachten van de prof
• Neutraal (onschuldige simplificatie)
o De huisvrouw die mannen nodig heeft → HAHAH
• Negatief (ontmenselijking)
o De luie Walen, sluwe Joden → schadelijk
▪ Link met selffulfilling: denken in stereotypes, maakt dat het moeilijk wordt om
die werkelijkheid en nuances te zien (selectieve waarneming)
→ Zie voorbeelden: dia 20-22 (Speelveld 1)
,Tussentijdse conclusie:
Ons referentiekader (= sociale bril) dat we (onbewust) delen met mensen die ongeveer dezelfde
maatschappelijke posities, belangen, kennis, ervaringen en voorkeuren hebben, legt onze sociologische
verbeelding aan banden.
Anders gezegd: ons referentiekader leidt tot selectieve waarneming (wat samenhangt met common sense) en
voedt vooroordelen en stereotypering.
Sociologie streeft naar een onbevooroordeelde, neutrale beeldvorming van de maatschappelijke realiteit en
vereist dat we zoveel mogelijk afstand nemen van de ingesleten routines in het dagelijks leven.
We zien de werkelijkheid op een eerste pragmatisch niveau, maar daarna – dankzij de sociologische
verbeelding – zien we de achterliggende sociale structuren en cultuurpatronen.
1.2.3 Toepassingen van de sociologische verbeelding
• Twee beperkingen van de sociologische verbeelding
o Geen monopolie: een sociologische verklaring is niet exclusief.
o Houdbaarheid: een sociologische verklaring is niet eeuwig; doorheen de tijd veranderen
inzichten en theorieën.
o Toepassing sporten: lage klasse (boksen) en hoge klasse(polo, golf)
▪ Verklaring: een paard = duur en bokshandschoenen = overal kopen
▪ Onderzoek: andere factoren, want heeft te maken met elegantie van de sport
• Fysiek contact bij boksen
• Polo is een finesse, geen fysiek contact
▪ Andere sociologen: in lagere klassen kiezen lijfelijke sporten, eisen daarom op
o Conclusie: sociologische verklaring is nooit exclusief
▪ Verschillende verklaringen en zijn niet eeuwig houdbaar
▪ Wielrennen = niet meer van de lage klasse → vb. Wout Van Aert
▪ Golven = toegankelijker geworden → bv. Workshop
1.2.4 Over voetbal
• Professionalisering en massificatie (betaalbaar, amateurploegen, passieve voetbalbeleving)
o Voetbal: lagere soc. klasse → industrialisering: geen tijd meer → elite wel, dus voetbal
o Arbeidsomstandigheden beter → terug meer iets van het volk → gebeuren 2 dingen:
→ distantiëring aan de uiteinden van het sociale spectrum: jongeren ↔ elite
o Gemarginaliseerde jongeren uit Engelse arbeidersklasse: waar is de voetbal van onze tijd
→ hooliganisme
o Elite: afstand wegens te weinig distinctiewaarde → “Iedereen voetbalt, dus kunnen ons
niet meer onderscheiden”
▪ Bourdieu: sociale strijd = classificatiestrijd en heeft veel aandacht voor de
culturele dimensie (↔Marx)
▪ Distinctiewaarde = hogere klasse wilt zich onderscheiden van lage klasse
▪ Economisch kapitaal → onbewust in symbolisch kapitaal (eer, prestige, status)
▪ Ontwikkelen onderscheiden levensstijl → plaats op het sociale speelveld
aanduiden → strijd draait om de sociale verdeling van eer
• Franssprekenden (middenklasse en elite) onderscheidden van gewone
Nederlandssprekende volk
,→ Resultaat: ongelijke verdeling van symbolische macht
= Toepassing van die soc. verbeelding: werkelijk (iedereen voetbalt), als socioloog (vroeger zo en nu
zo, waarom?)
1.3 Een stap verder
• Op heel wat vragen hebben we wel een antwoord, vanuit onze common sense, met ons gezond
verstand bedacht…
o Waarom is het zo moeilijk om over de dood te praten?
o Waarom eindigen zoveel huwelijken in een echtscheiding?
o Waarom verdient een advocaat meer dan een poetshulp?
o Waarom botsen vrouwen tegen een glazen plafond?
o Waarom kiezen zo weinig jongeren voor een technische studierichting?
→ Op deze vragen zoekt de (sociologische) wetenschap ook een antwoord:
=> Niet door eenvoudigweg een beroep te doen op het gezond verstand
=> Door dieper graven naar verklaringen en wetmatigheden achter de zichtbare fenomenen.
• Wat is het verschil tussen oordelen op het eerste gezicht vs. op een afstand?
→ Common sense vs. sociologische verbeelding
Common sense Sociologie
Losjes samenhangende kennis Het ‘waarom’ achterhalen en algemene
wetmatigheden ontwikkelingen.
Gebaseerd op feiten, waarnemingen, ervaringen Situeert verklaringen en wetmatigheden in
inzichten en received wisdom sociale factoren.
Zin geven aan situaties waarmee we worden Bouwt voort op systematische, empirische
geconfronteerd. waarnemingen.
Voor praktische, onmiddellijke antwoorden.
• Voorbeeld: echtscheiding
o Common sense: ambras, kinderen gekomen, uit mekaar gegroeid…
o Sociologie
▪ Variaties in de samenleving
▪ Wetswijzigingen → niet meer naar rechtbank als over alles eens
▪ Vaststelling: trend in Westerse landen die gelijkaardig is → aantal structurele
elementen (verder kijken): emancipatie
• 2 verdienersgezinnen: vroeger fin afhankelijk van man
• Minder taboe op echtscheidingen
• Wegvallen sociale druk van familie, kerk, dorp…
, • Voorbeeld: zelfdoding
o Common sense: mensen die vanalles hebben meegemaakt → persoonlijke factoren
o Socioloog Durkheim: gem. factor → oorzaken liggen in sociale cohesie en regulatie →
verschillende soorten zelfdoding:
▪ Integratie: sociale cohesie → opgenomen in groep, verbondenheid in soc. groep
• Egoïstische: sociale cohesie LAAG
o Voelen ons eenzaam, geen betekenisgevoel, zinloos → depressie
• Altruïstische: sociale cohesie HOOG
o Verstikkend → bv. mensen in een sekte → zelfdoding als
opoffering voor de groep, compensatie na de dood
▪ Regulatie: regels die in SL gelden, zoals sociale afspraken en normen en waarden
• Fatalistische: sociale regulatie HOOG
o Te veel gestuurd → deel van een christelijke groepering → bv.
Amish → strikte regels over hoe ze moeten leven → verstikkend:
lot domineert uw leven
• Anomische: sociale regulatie LAAG
o Te weinig richting → weinig houvast → geen normen en waarden
→ niet makkelijk om zin te vinden
• Voorbeeld: arbeid
o Common sense: werken voor de kost
o Sociologie: Mariënthal-studie: latentedeprivatiemodel
▪ Ommekeer in 16de eeuw qua werkvolk: lagere sociale klasse → iedereen
• Door opkomst van protestanten: beseffen het goede van werken
• Werken is nastrevenswaardig: goede leven, leven vorm geven, goed voor
moraal én brengt je dicht bij goed
▪ Mariënthal-studie door Max Weber
• Textielfabriek was gesloten → mensen zaten er psychisch onder door
• Zien een manifeste functie én latente functie
• Latentedeprivatiemodel = geen functies (deprivatie = iets niet hebben)
▪ Manifeste functie: verwerven van inkomen
▪ Latente functies = functies die je niet meteen ziet
• Structuur in leven.
• Bron sociale contacten.
• Verbinding met algemene doeleinden.
• Status en identiteit.
• Activiteit om kunnen uit te drukken en iets te verwezenlijken.
o !! Voorbeeld: telewerken tijdens corona
▪ Te veel, dan ongelukkig
▪ Geen effect op loon maar op sociale leven (samen denken, deel van groep)
