Samenvatting Geschiedenis Historische Context De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden Feniks VWO

Historische Context
De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden
1515 – 1648
1.1 Waardoor brak er een opstand uit in de Nederlanden? 1515-1572

[ Jaartal verklaring ]
 1515: Karel V landsheer van de Nederlanden
 1572: Watergeuzen nemen Den Briel in -> Officiële begin van de Opstand

[ Beantwoording leidende vraag ]
1. Politiek: door de centralisatiepolitiek van Karel V en Filips II worden de
privileges van de edelen en de steden bedreigd
2. Religieus: er is veel afkeer onder protestanten en gematigde katholieken
tegen de gewelddadige en intensieve kettervervolgingen.

[ Staatsvorming en centralisatie ]
Jaartallen:
1515: Karel V wordt landsheer der Nederlanden
1516: Karel V wordt de koning van Spanje
1519: Karel V wordt de keizer van het Duitse Rijk
1543: Karel V verovert Gelderland en is daarmee landsheer van alle 17 gewesten
(Bourgondische Kring)
 Karel wil zijn gezag steeds meer centraliseren
- De gewesten wilden vasthouden aan de privileges die ze hadden gekregen
in ruil voor belastingbetaling
- 15e & 16e eeuw is er opbloei van handel & nijverheid met als gevolg
1. toenemende verstedelijking
2. de stedelijke burgerij wordt steeds machtiger

[ Verplicht voorbeeld: de instelling van de drie Collaterale Raden 1531 ]
 Moet het centrale bestuur versterken
 Vervangen de taken van adel & tasten de privileges aan
Raad van State
 Noblesse d’épée (adel van degen) steeds meer verdrongen door Noblesse
de robe (adel van de toga)
 Buitenlandse politiek & oorlogsvoering
Geheime Raad
 Universitair geschoolde bestuurders
 Algemene wetgeving + uitvoering ervan
Raad van Financiën
 3 edelen & 3 juristen
 Beheersen persoonlijke bezit van de vorst
 Belastingen

Ka’s bij dit voorbeeld:
1. Het begin van staatsvorming en centralisatie

,[ Luther ]
 Karel V keizer in Duitsland → Luther daar begonnen met de reformatie
- Hij had kritiek op de rooms-katholieke kerk, want volgens hem is de Bijbel
richtinggevend. Daarom wil hij de kerk van binnenuit hervormen.
- Opvattingen snel verspreid door de boekdrukkunst
- Hij wordt gesteund door sommige Duitse vorsten
 1517: 95 stellingen
 1518: de Resolutiones
 1521: kerkelijke ban
 Karel V voert samen met zijn katholieke vorsten jarenlang oorlog tegen deze
protestantse vorsten
 1555: Vrede van Augsburg
‘cuius regio eius religio’ → iedere vorst bepaalt het geloof in zijn rijk
(= nederlaag voor Karel V en hij treedt vervolgens af)

[ Verplicht voorbeeld: Luther voor de Rijksdag in Worms 1521 ]
 Bijeenkomst van alle Duitse Vorstendommen waarbij Luther wordt gevraagd of
hij zich vasthoudt aan zijn opvattingen.
 Edict van Worms → Rijksban over Luther uitgesproken
 Leidt tot de definitieve scheuring van de kerk

KA’s bij dit voorbeeld:
1. De protestantse reformatie die splitsing van de christelijke kerk in West-
Europa tot gevolg had

[ De inquisitie ]
 Karel V trad hard op tegen de protestanten
 1522: instelling van de inquisitie
 Rechtbank die ketters moest opsporen en berechten
 Protestantisme werd niet uitgeroeid
 Gezien als aantasting van de privileges

[ Verplicht voorbeeld: de instelling van de bloedplakkaten 1550 ]
 Eenheid van geloof zou de eenheid in Karels rijk vergroten & gehoorzaamheid
vanzelfsprekender maken
 Na overwinning Schmalkaldische oorlog -> kettervervolgingen nog extremer =
bloedplakkaten
 Wordt erg tegengewerkt (door protestanten & gematigde katholieken)
 Karel wil daarom de Nederlanden los maken van Frankrijk & het heilige
Roomse rijk
 Nieuwe kerkelijke bestuurlijke indeling zou passen bij de contrarevolutie
 Onder Filips II wordt de nieuwe indeling uitgevoerd
 ontstaan aartsbisdommen
 veel verzet; het plan zou namelijk leiden tot meer vervolgingen

KA’s bij dit voorbeeld:
1. Het begin van staatsvorming en centralisatie (?)
2. Het streven van vorsten naar absolute macht

, [ Calvinisten ]
 1536: Calvijn over de taak van de vorst
 1555: Filips II aan de macht (Nog strenger katholiek)
 1559: Margaretha van Parma wordt landvoogdes
- Zij moet namens Filips de Nederlanden besturen
- Onder haar begon het Calvinisme
→ Grootste verschil Luther & Calvijn is dat Calvijn gelooft in de
‘predestinatieleer’ en of je tegen een goddeloze overheid in opstand
mag komen)
 1565: Hoge edelen vragen aan Margaretha om minder hard de ketters aan te
pakken. Filips geeft aan haar de opdracht om juist streng te blijven vervolgen
 1566: lage edelen bieden haar een smeekschrift aan
- Inquisitie wordt verminderd
- Korte termijn gevolg: hagenpreken & beeldenstorm (=Alva gestuurd)

[ Alva ]
 1567: hertog van Alva landvoogd van de Nederlanden
- Raad van beroerten
- 1568: na de slag bij Heiligerlee laat hij de graven Egmont & Hoorne
executeren
- Willem van Oranje vlucht naar Duitsland
 1568: Willem valt met zijn Duits huurlingenleger de Nederlanden binnen →
Invasie mislukt
 1572: Watergeuzen veroveren in naam van Oranje Den Briel
- Officiële begin van de opstand
- Willem van Oranje opnieuw door enkele gewesten uitgeroepen tot
stadhouder