Arbeid en tewerkstelling
HOOFDSTUK 1: ARBEID EN ARBEIDSMARKT ................................................................................... 3
ARBEID .................................................................................................................................................... 3
Soorten arbeid: ...................................................................................................................... 3
ARBEIDSMARKT ......................................................................................................................................... 4
Welvaartscreatie: ................................................................................................................... 4
Welvaartsverdeling: ................................................................................................................ 5
Neoklassieke model:............................................................................................................... 6
HOOFDSTUK 2: AANBOD VAN ARBEID ............................................................................................ 7
DIMENSIES ............................................................................................................................................... 7
MACRO-AANBOD (NIVEAU VAN LAND OF REGIO) ............................................................................................... 7
Beroepsbevolking: .................................................................................................................. 7
Sociale zekerheid: .................................................................................................................. 9
Belgisch pensioenstelsel: .......................................................................................................10
Determinanten van de beroepsbevolking: .................................................................................11
MESO-AANBOD (TUSSENLIGGEND NIVEAU, ANALYSE VAN GROEPSAANBOD) .......................................................... 13
Arbeidsdeelmarkten: .............................................................................................................13
Mobiliteit tussen deelmarkten: ................................................................................................14
Duale arbeidsmarkt: ..............................................................................................................15
Determinanten van meso-aanbod: ..........................................................................................15
MICRO-AANBOD (NIVEAU VAN INDIVIDU) (AGGREGATIE LEIDT TOT MESO- EN MACRO-NIVEAU) ................................... 16
Determinanten van participatiekeuze: ......................................................................................16
Determinanten van aangeboden arbeidstijd: .............................................................................16
HOOFDSTUK 3: DE VRAAG NAAR ARBEID ......................................................................................17
MICRO-VRAAG (VRAAG DOOR INDIVIDUELE PRODUCENT).................................................................................. 17
Determinanten van de micro-vraag: .........................................................................................17
Werving en selectie (kwalitatieve dimensie): .............................................................................19
MESO-VRAAG ......................................................................................................................................... 19
MACRO-VRAAG (IN LAND) .......................................................................................................................... 20
GASTCOLLEGE 1: SOCIAAL OVERLEG ............................................................................................23
INLEIDING .............................................................................................................................................. 23
WERKNEMERSVERENIGINGEN (VAKBONDEN) ................................................................................................. 24
Inleiding ...............................................................................................................................24
Geschiedenis van de vakbonden .............................................................................................25
Kenmerken van Belgisch syndicalisme .....................................................................................25
Interne organisatie van vakbonden...........................................................................................26
WERKGEVERSVERENIGINGEN ..................................................................................................................... 27
HET SOCIAAL OVERLEGSYSTEEM.................................................................................................................. 28
Tweeledig geïnstitutionaliseerd overleg ....................................................................................29
Niet-geïnstitutionaliseerd overleg ............................................................................................31
Drieledige overlegstructuren ...................................................................................................32
Regionale overlegstructuren ...................................................................................................32
DE COLLECTIEVE ARBEIDSOVEREENKOMST (CAO) .......................................................................................... 32
GASTCOLLEGE 2: WELVAARTSSTAAT .............................................................................................33
CONCEPT, EVOLUTIE & CHALLENGES ........................................................................................................... 33
ECONOMISCHE MOTIVATIE: EFFICIËNTIE ........................................................................................................ 34
ECONOMISCHE MOTIVATIE: SOCIALE RECHTVAARDIGHEID ................................................................................. 35
Inleiding ...............................................................................................................................35
Herverdeling via belastingen ...................................................................................................36
Herverdeling via sociale zekerheid ...........................................................................................36
ARMOEDE IN DE WELVAARTSSTAAT ............................................................................................................... 36
Meten van armoede ...............................................................................................................36
Sociale zekerheid & armoedebestrijding ...................................................................................37
1
, ROL VAN EUROPA .................................................................................................................................... 38
CAPITA SELECTA ..........................................................................................................................40
ANONIEME SOLLICITATIE & DISCRIMINATIE BIJ HET AANNEMEN VAN MENSEN.......................................................... 40
DOES IT PAY TO BE BEAUTIFUL? ................................................................................................................... 41
GENDER DIFFERENCES IN COMPETITIVENESS ................................................................................................. 43
OVEREDUCATION, SKILL MISMATCHES & LABOR MARKET OUTCOMES FOR COLLEGE GRADUATES ................................ 45
WHY IS YOUTH UNEMPLOYMENT SO HIGH & DIFFERENT ACROSS COUNTRIES? ....................................................... 48
RAPPORT HOGE RAAD VOOR DE WERKGELEGENHEID ...................................................................51
LOONKOSTEN ......................................................................................................................................... 51
DEMOGRAFISCHE VOORUITZICHTEN ............................................................................................................ 52
DE WERKGELEGENHEIDSCREATIE VERTRAAGDE AANZIENLIJK IN 2023 .................................................................. 52
TEKORT AAN ARBEIDSKRACHTEN BLIJFT EEN CENTRAAL PROBLEEM IN DE DRIE GEWESTEN ......................................... 52
WERKLOOSHEID & TRANSITIES VAN WERKLOOSHEID NAAR WERK ........................................................................ 53
80% WERKGELEGENHEIDSDOELSTELLING & KWETSBARE GROEPEN .................................................................... 53
TELEWERK .............................................................................................................................................. 53
FORMULES VOOR AANPASSING ARBEIDSDUUR ................................................................................................ 53
FORMULES VOOR ARBEIDSDUURVERKORTING ................................................................................................ 54
2
,HOOFDSTUK 1: ARBEID EN ARBEIDSMARKT
Arbeid
Wat is arbeid? • Menselijke activiteit die leidt tot de productie van nuttige goederen en diensten
Wanneer zijn goederen en • Wanneer ze vermogen bezitten om in menselijke behoeften te voorzien
diensten nuttig?
Belang arbeid op • Primaire bron van welvaart
maatschappelijk vlak • Herverdeling
Op individueel vlak • Inkomen
• Sociaal contact
• Zingeving
• Status en prestige
Studie van arbeid • Multidisciplinair
➢ Ethische, fysische, psychische, sociologische… → arbeidsgeneeskunde,
arbeidspsychologie...
➢ Kennis uit meerdere disciplines wordt gecombineerd om
arbeidsgerelateerde thema’s te duiden (ze werken apart & delen
bevindingen, maar integreren niet perse)
➢ Scheidingslijn tussen disciplines → vaag
➔ Vb. arbeidsmotivatie & kwaliteit van arbeid → gemeenschappelijke
onderzoekthema’s
• Interdisciplinair
➢ Kennis uit verschillende disciplines geïntegreed binnen zelfde onderzoek
➢ Bv. arbeidseconomen & arbeidspsychologen werken samen om gevolgen
van burn-out te bestuderen
Soorten arbeid:
Arbeid uitgevoerd in • Vergoeding meestal in geld
dienstverband tegen ➢ Vergoeding in natura aan belang gewonnen → fiscale redenen
vergoeding ➢ Beroepsbevolking (alle mensen die arbeid aanbieden → die werken of werk
zoeken) → bestaat hoofdzakelijk uit loontrekkenden ⟹ onze samenleving =
‘maatschappij van gesalarieerden’
• Machtsrelatie tussen onder- en bovengeschikte
➢ Kan bedenkelijke vorm aannemen (periode industrialisering)
➢ Westerse wereld → vormen van tegengewicht ontwikkeld →
arbeiderspartijen, vakbonden, collectief overleg & ontwikkeling
arbeidsrecht
➔ Arbeidsverhoudingen = geheel van relaties tussen werkgevers(-
organisaties) & werknemers(-organisaties) → voorwerp van sociaal
overleg
Zelfstandig gepresteerde • Geen relatie van onder- en bovengeschikte
arbeid • Zelfstandigen, ondernemers, vrije beroepen & helpers
➢ Helpers = verwanten van zelfstandigen die meehelpen in zaak
➔ Worden als beroepsactivisten beschouwd
➔ Vergoeding niet steeds duidelijk
• Schijnzelfstandigen (grijze zone)
➢ Oefenen om fiscale redenen arbeid formeel uit onder statuut zelfstandige,
maar doen dit in praktijk in ondergeschikte relatie tov enkele werkgever
➢ Eigenlijk heeft zelfstandige slechts 1 klant (de ‘werkgever’)
Huishoudelijke arbeid • Binnen gezinsverband
• Economische arbeid -> als er nuttige goederen en diensten gecreëerd worden
• Geen participatie op arbeidsmarkt -> ontbreken van vergoeding
➢ Wel bij bezoldigde huishoudelijke arbeid -> huisbodes, poetsvrouwen…
3
, Onbetaalde • = vrijwilligerswerk
dienstverlening • Om zelfde reden als huishoudelijke arbeid buiten arbeidsmarkt gesitueerd
• Vaak nuttigheidscreatie ten behoeve van derden
Doe-het-zelf-arbeid • Kan als arbeid beschouwd worden als het de betaalde arbeid van anderen
vervangt
➢ Beloning = uitgespaarde betaling
• Gelijkgeschakeld met huishoudelijk werk ⟹ buiten beschouwing van
participatie op arbeidsmarkt
Verdoken arbeid • = zwartwerk
• Niet in analyse van arbeidsmarkt ⟹ niet geregistreerd
• Maar in praktijk substantieel gedeelte van globale arbeidsmarkt
• In België → raming op 15% van officiële nationaal product
Studiearbeid • Levert enkel nut voor betrokkene zelf → kennis & ontplooiing (consumptief
aspect)
• Kan beschouwd worden als economische arbeid met uitgestelde productiviteit
en beloning → voorbereiding op beroepsleven (investeringsaspect)
Arbeidsmarkt
Wat is de arbeidsmarkt? • Mechanisme dat de samenleving ontwikkeld heeft om “arbeid” te verhandelen
• Cruciaal onderdeel van economische machine die voor onze welvaar zorgt
➢ Zorgt voor allocatie van productiefactor arbeid in productieproces ⟹
bijdrage tot realisatie van welvaart
➢ Zorgt voor beloning van productiefactor arbeid ⟹ bijdrage tot verdeling van
welvaart
Aanbod van arbeid • Als mensen aan het werk zijn of werk zoeken → bieden arbeid aan
• Verhuren van arbeidstijd
• Totale aanbod = ook mensen die al job hebben
Vraag naar arbeid • Bedrijven die mensen tewerkstellen of vacaturens open verklaren → vragen
arbeid op arbeidsmarkt
• Huren arbeid om goederen & diensten te produceren
• Totale vraag = ook alle reeds ingevulde arbeidsplaatsen
Uitkomsten van • Allocatie & prijsvorming
marktwerking
Allocatie • Beschikbare arbeid wordt toegewezen aan vacature & omgekeerd
• Sprake van ruil of transactie
Prijsvorming • Bepaling van prijs van transactie (o.a. te betalen loon)
Welvaartscreatie:
Welvaart • Mate waarin de economie erin slaagt om, door aanwending van schaarse
middelen, tegemoet te komen aan materiële en immateriële behoeften van
bevolking
• Door goederen & diensten te produceren die in staat zijn om die behoeften te
bevredigen
Productiefactoren • Arbeid (L) en kapitaal (K)
• Schaarse middelen die in staat zijn goederen & diensten te creëren die gebruikt
kunnen worden voor behoeftebevrediging
Kapitaal • Verzamelnaam voor 2 soorten productiefactoren
➢ Milieu (grondstoffen & energieproducten)
4
HOOFDSTUK 1: ARBEID EN ARBEIDSMARKT ................................................................................... 3
ARBEID .................................................................................................................................................... 3
Soorten arbeid: ...................................................................................................................... 3
ARBEIDSMARKT ......................................................................................................................................... 4
Welvaartscreatie: ................................................................................................................... 4
Welvaartsverdeling: ................................................................................................................ 5
Neoklassieke model:............................................................................................................... 6
HOOFDSTUK 2: AANBOD VAN ARBEID ............................................................................................ 7
DIMENSIES ............................................................................................................................................... 7
MACRO-AANBOD (NIVEAU VAN LAND OF REGIO) ............................................................................................... 7
Beroepsbevolking: .................................................................................................................. 7
Sociale zekerheid: .................................................................................................................. 9
Belgisch pensioenstelsel: .......................................................................................................10
Determinanten van de beroepsbevolking: .................................................................................11
MESO-AANBOD (TUSSENLIGGEND NIVEAU, ANALYSE VAN GROEPSAANBOD) .......................................................... 13
Arbeidsdeelmarkten: .............................................................................................................13
Mobiliteit tussen deelmarkten: ................................................................................................14
Duale arbeidsmarkt: ..............................................................................................................15
Determinanten van meso-aanbod: ..........................................................................................15
MICRO-AANBOD (NIVEAU VAN INDIVIDU) (AGGREGATIE LEIDT TOT MESO- EN MACRO-NIVEAU) ................................... 16
Determinanten van participatiekeuze: ......................................................................................16
Determinanten van aangeboden arbeidstijd: .............................................................................16
HOOFDSTUK 3: DE VRAAG NAAR ARBEID ......................................................................................17
MICRO-VRAAG (VRAAG DOOR INDIVIDUELE PRODUCENT).................................................................................. 17
Determinanten van de micro-vraag: .........................................................................................17
Werving en selectie (kwalitatieve dimensie): .............................................................................19
MESO-VRAAG ......................................................................................................................................... 19
MACRO-VRAAG (IN LAND) .......................................................................................................................... 20
GASTCOLLEGE 1: SOCIAAL OVERLEG ............................................................................................23
INLEIDING .............................................................................................................................................. 23
WERKNEMERSVERENIGINGEN (VAKBONDEN) ................................................................................................. 24
Inleiding ...............................................................................................................................24
Geschiedenis van de vakbonden .............................................................................................25
Kenmerken van Belgisch syndicalisme .....................................................................................25
Interne organisatie van vakbonden...........................................................................................26
WERKGEVERSVERENIGINGEN ..................................................................................................................... 27
HET SOCIAAL OVERLEGSYSTEEM.................................................................................................................. 28
Tweeledig geïnstitutionaliseerd overleg ....................................................................................29
Niet-geïnstitutionaliseerd overleg ............................................................................................31
Drieledige overlegstructuren ...................................................................................................32
Regionale overlegstructuren ...................................................................................................32
DE COLLECTIEVE ARBEIDSOVEREENKOMST (CAO) .......................................................................................... 32
GASTCOLLEGE 2: WELVAARTSSTAAT .............................................................................................33
CONCEPT, EVOLUTIE & CHALLENGES ........................................................................................................... 33
ECONOMISCHE MOTIVATIE: EFFICIËNTIE ........................................................................................................ 34
ECONOMISCHE MOTIVATIE: SOCIALE RECHTVAARDIGHEID ................................................................................. 35
Inleiding ...............................................................................................................................35
Herverdeling via belastingen ...................................................................................................36
Herverdeling via sociale zekerheid ...........................................................................................36
ARMOEDE IN DE WELVAARTSSTAAT ............................................................................................................... 36
Meten van armoede ...............................................................................................................36
Sociale zekerheid & armoedebestrijding ...................................................................................37
1
, ROL VAN EUROPA .................................................................................................................................... 38
CAPITA SELECTA ..........................................................................................................................40
ANONIEME SOLLICITATIE & DISCRIMINATIE BIJ HET AANNEMEN VAN MENSEN.......................................................... 40
DOES IT PAY TO BE BEAUTIFUL? ................................................................................................................... 41
GENDER DIFFERENCES IN COMPETITIVENESS ................................................................................................. 43
OVEREDUCATION, SKILL MISMATCHES & LABOR MARKET OUTCOMES FOR COLLEGE GRADUATES ................................ 45
WHY IS YOUTH UNEMPLOYMENT SO HIGH & DIFFERENT ACROSS COUNTRIES? ....................................................... 48
RAPPORT HOGE RAAD VOOR DE WERKGELEGENHEID ...................................................................51
LOONKOSTEN ......................................................................................................................................... 51
DEMOGRAFISCHE VOORUITZICHTEN ............................................................................................................ 52
DE WERKGELEGENHEIDSCREATIE VERTRAAGDE AANZIENLIJK IN 2023 .................................................................. 52
TEKORT AAN ARBEIDSKRACHTEN BLIJFT EEN CENTRAAL PROBLEEM IN DE DRIE GEWESTEN ......................................... 52
WERKLOOSHEID & TRANSITIES VAN WERKLOOSHEID NAAR WERK ........................................................................ 53
80% WERKGELEGENHEIDSDOELSTELLING & KWETSBARE GROEPEN .................................................................... 53
TELEWERK .............................................................................................................................................. 53
FORMULES VOOR AANPASSING ARBEIDSDUUR ................................................................................................ 53
FORMULES VOOR ARBEIDSDUURVERKORTING ................................................................................................ 54
2
,HOOFDSTUK 1: ARBEID EN ARBEIDSMARKT
Arbeid
Wat is arbeid? • Menselijke activiteit die leidt tot de productie van nuttige goederen en diensten
Wanneer zijn goederen en • Wanneer ze vermogen bezitten om in menselijke behoeften te voorzien
diensten nuttig?
Belang arbeid op • Primaire bron van welvaart
maatschappelijk vlak • Herverdeling
Op individueel vlak • Inkomen
• Sociaal contact
• Zingeving
• Status en prestige
Studie van arbeid • Multidisciplinair
➢ Ethische, fysische, psychische, sociologische… → arbeidsgeneeskunde,
arbeidspsychologie...
➢ Kennis uit meerdere disciplines wordt gecombineerd om
arbeidsgerelateerde thema’s te duiden (ze werken apart & delen
bevindingen, maar integreren niet perse)
➢ Scheidingslijn tussen disciplines → vaag
➔ Vb. arbeidsmotivatie & kwaliteit van arbeid → gemeenschappelijke
onderzoekthema’s
• Interdisciplinair
➢ Kennis uit verschillende disciplines geïntegreed binnen zelfde onderzoek
➢ Bv. arbeidseconomen & arbeidspsychologen werken samen om gevolgen
van burn-out te bestuderen
Soorten arbeid:
Arbeid uitgevoerd in • Vergoeding meestal in geld
dienstverband tegen ➢ Vergoeding in natura aan belang gewonnen → fiscale redenen
vergoeding ➢ Beroepsbevolking (alle mensen die arbeid aanbieden → die werken of werk
zoeken) → bestaat hoofdzakelijk uit loontrekkenden ⟹ onze samenleving =
‘maatschappij van gesalarieerden’
• Machtsrelatie tussen onder- en bovengeschikte
➢ Kan bedenkelijke vorm aannemen (periode industrialisering)
➢ Westerse wereld → vormen van tegengewicht ontwikkeld →
arbeiderspartijen, vakbonden, collectief overleg & ontwikkeling
arbeidsrecht
➔ Arbeidsverhoudingen = geheel van relaties tussen werkgevers(-
organisaties) & werknemers(-organisaties) → voorwerp van sociaal
overleg
Zelfstandig gepresteerde • Geen relatie van onder- en bovengeschikte
arbeid • Zelfstandigen, ondernemers, vrije beroepen & helpers
➢ Helpers = verwanten van zelfstandigen die meehelpen in zaak
➔ Worden als beroepsactivisten beschouwd
➔ Vergoeding niet steeds duidelijk
• Schijnzelfstandigen (grijze zone)
➢ Oefenen om fiscale redenen arbeid formeel uit onder statuut zelfstandige,
maar doen dit in praktijk in ondergeschikte relatie tov enkele werkgever
➢ Eigenlijk heeft zelfstandige slechts 1 klant (de ‘werkgever’)
Huishoudelijke arbeid • Binnen gezinsverband
• Economische arbeid -> als er nuttige goederen en diensten gecreëerd worden
• Geen participatie op arbeidsmarkt -> ontbreken van vergoeding
➢ Wel bij bezoldigde huishoudelijke arbeid -> huisbodes, poetsvrouwen…
3
, Onbetaalde • = vrijwilligerswerk
dienstverlening • Om zelfde reden als huishoudelijke arbeid buiten arbeidsmarkt gesitueerd
• Vaak nuttigheidscreatie ten behoeve van derden
Doe-het-zelf-arbeid • Kan als arbeid beschouwd worden als het de betaalde arbeid van anderen
vervangt
➢ Beloning = uitgespaarde betaling
• Gelijkgeschakeld met huishoudelijk werk ⟹ buiten beschouwing van
participatie op arbeidsmarkt
Verdoken arbeid • = zwartwerk
• Niet in analyse van arbeidsmarkt ⟹ niet geregistreerd
• Maar in praktijk substantieel gedeelte van globale arbeidsmarkt
• In België → raming op 15% van officiële nationaal product
Studiearbeid • Levert enkel nut voor betrokkene zelf → kennis & ontplooiing (consumptief
aspect)
• Kan beschouwd worden als economische arbeid met uitgestelde productiviteit
en beloning → voorbereiding op beroepsleven (investeringsaspect)
Arbeidsmarkt
Wat is de arbeidsmarkt? • Mechanisme dat de samenleving ontwikkeld heeft om “arbeid” te verhandelen
• Cruciaal onderdeel van economische machine die voor onze welvaar zorgt
➢ Zorgt voor allocatie van productiefactor arbeid in productieproces ⟹
bijdrage tot realisatie van welvaart
➢ Zorgt voor beloning van productiefactor arbeid ⟹ bijdrage tot verdeling van
welvaart
Aanbod van arbeid • Als mensen aan het werk zijn of werk zoeken → bieden arbeid aan
• Verhuren van arbeidstijd
• Totale aanbod = ook mensen die al job hebben
Vraag naar arbeid • Bedrijven die mensen tewerkstellen of vacaturens open verklaren → vragen
arbeid op arbeidsmarkt
• Huren arbeid om goederen & diensten te produceren
• Totale vraag = ook alle reeds ingevulde arbeidsplaatsen
Uitkomsten van • Allocatie & prijsvorming
marktwerking
Allocatie • Beschikbare arbeid wordt toegewezen aan vacature & omgekeerd
• Sprake van ruil of transactie
Prijsvorming • Bepaling van prijs van transactie (o.a. te betalen loon)
Welvaartscreatie:
Welvaart • Mate waarin de economie erin slaagt om, door aanwending van schaarse
middelen, tegemoet te komen aan materiële en immateriële behoeften van
bevolking
• Door goederen & diensten te produceren die in staat zijn om die behoeften te
bevredigen
Productiefactoren • Arbeid (L) en kapitaal (K)
• Schaarse middelen die in staat zijn goederen & diensten te creëren die gebruikt
kunnen worden voor behoeftebevrediging
Kapitaal • Verzamelnaam voor 2 soorten productiefactoren
➢ Milieu (grondstoffen & energieproducten)
4
