Samenvatting Steunend Relationeel Handelen

Hoofdstuk 7: Herstel
De herstelbeweging
De herstelbeweging is ontstaan vanuit cliëntbewegingen in diverse landen. Aanvankelijk zetten deze
bewegingen vooral in op belangenbehartiging en stelden zij misstanden in de psychiatrie aan de
kaak. Deze inzichten leidden tot kennis over hoe professionele hulp ingericht dient te worden om
mensen bij hun persoonlijk herstel goed te ondersteunen.
Psychosociale rehabilitatie was van meet af aan gericht op herstelondersteuning,
sociaalmaatschappelijk herstel was gericht op het hernemen van sociale rollen en zingevende
activiteiten.
Volgend Deegan is herstellen iets wat mensen met ontwrichtende ervaringen zelf doen en dat
hulpverleners in dit proces ondersteuning kunnen bieden. Lange tijd noemde we dat psychosociale
rehabilitatie, nu staat het meer bekend als herstelondersteunende zorg.
Vormen van herstel
1) Persoonlijk herstel:
Het herstelproces zoals een persoon dat zelf ervaart. De grip op je eigen leven
(terug)krijgen. Een belangrijk aspect hierbij is zingeving. Ook belangrijk is veerkracht,
dit houdt in dat je in staat bent geweest de situatie te boven te komen. Vragen die
hierbij horen zijn: wat kan ik doen met deze ervaringen?
2) Medisch of klinisch herstel:
Hier is sprake van als er in steeds mindere mate ziekteverschijnselen aanwezig zijn.
Bijv.: geen depressieve symptomen meer bij een psychische aandoening.
3) Functioneel herstel:
Dit betreft het herstel van functies die als gevolg van de aandoening zijn aangetast of
verminderd zijn. Executieve functies: plannen, overzicht houden, jezelf motiveren.
Zelfregulatie is het mechanisme om jezelf en je gedrag goed te managen, zodanig dat
je verantwoordelijkheid kan nemen, controle kan houden en de regie kan voeren
over je leven.
4) Sociaal of maatschappelijk herstel:
Heeft betrekking op de verbetering van de positie van de persoon op het gebied van
wonen, werk, inkomen en sociale relaties.
Het ICF-model wordt gebruikt om deze dimensies in kaart te brengen, voorbeeld:

,Fasen in een herstelproces
1) Stabilisatie:
Desintegratie/disconnectie van het zelf en de samenleving 
stabilisatie/heraansluiting bij het zelf op een basaal niveau van functioneren
Focus: controle van ziekteverschijnselen, verminderen van lijden; herstel van
zelfregulatie
2) Heroriëntatie:
Heroriëntatie/heraansluiting bij het zelf op een psychologisch niveau  heroriëntatie
op de samenleving
Focus: verkennen van de implicaties van de aandoening voor de naaste toekomst;
opnieuw de identiteit bepalen verkennen hoe terug te gaan naar een normaal leven
3) Re-integratie:
Re-integratie/heraansluiting op een sociaal niveau  aansluiting op de samenleving
 integratie
Focus: herstellen van zinvolle activiteiten, relaties en sociale rollen
Van crisis naar stabilisatie
Wanneer een crisis ontstaat, is er verlies van controle en is er sprake van desintegratie. Het
accepteren van behandeling kan moeilijk zijn, omdat dit een bepaald niveau van overgave vraagt,
wat het gevoel van controleverlies kan versterken.
Rouw
Een belangrijk onderdeel van het herstelproces is het verwerken van ontwrichtende ervaringen. Veel
cliënten worstelen met verlieservaringen. Het blijkt dat 30% van alle psychosen die leiden tot
opname op een psychiatrische afdeling reactief van aard zijn. Dit wil zeggen dat de psychose
beschouwd kan worden als een reactie op levensgebeurtenissen. Daarnaast maakt 60-90% van de
cliënten met psychosen melding van traumatische ervaringen in de kindertijd.
Een proces van terugkeren naar basaal functioneren
Het zorgdragen voor de eigen leefomgeving wordt ook gezien als het in staat zijn te leven als een
normaal menselijk wezen. Het zijn aspecten van het herstellen van zelfregulatie.
Een dynamisch proces
Alle studies onderstrepen dat ‘de weg terug’ of ‘de weg naar herstel’ geen lineair proces is. De
grenzen tussen de fasen zijn niet precies te trekken en er zijn op- en neergaande bewegingen binnen
eenzelfde fase en tussen de fasen. Het tempo van herstel kan van persoon tot persoon verschillen.
‘Een proces van onderhandeling’. Onder onderhandeling verstaan zij: ‘het dialectische proces
waardoor ieder individu voortdurend probeert om de tweevoudige realiteit te begrijpen van wat er
omgaan in zichzelf en wat er om hem heen gebeurt, en hier op een adequate manier op te reageren’.

, Herstelopgaven
Mensen staan in hun herstelproces voor een aantal opgaven:
- Leren omgaan met kwetsbaarheid, zodanig dat er een nieuwe balans gevonden en behouden
wordt
- Verwerking van de aanleiding tot de kwetsbaarheid
- Een positieve identiteit ontwikkelen
- Ontwikkelen (of weer hervatten) van betekenisvolle activiteiten en sociale rollen


Het herstelverhaal
Het proces van ervaringen op een rij zetten, duiden, begrijpen en delen, wordt wel samengevat als
‘het herstelverhaal’. Ieder herstelverhaal is verschillend. Om jezelf te herontdekken en tot (nieuwe)
betekenisgeving te komen, is het nodig om je levensverhaal te construeren. Het verhaal delen met
anderen helpt hierbij.
Herstel als proces van persoonlijke groei en sterker worden
- Een proces van leren en herdefiniëring van de identiteit = als je een lerende houding
aanneemt, kan dit leiden tot positieve veranderingen.
- Ontdekken en koesteren van eigen kracht = het is noodzakelijk om een gevoel van ‘eigen
kracht’ (empowerment) te ontwikkelen. In jezelf geloven en jezelf vertrouwen.
Herstel van welzijn
In deze fase rapporteren mensen dat ze zich goed genoeg voelen om naar idealen te streven die
samenhangen met stabiele psychische gezondheid en zelfverwerkelijking. Langzaam maar zeker
groeit de zelfwaardering, terwijl de vaardigheden om met de kwetsbaarheid om te gaan geoefend en
versterkt worden.
Vijf clusters van herstelfactoren
De clusters, die we ook wel de vijf pijlers van een herstelproces noemen, zijn de volgende:
1. Factoren die persoonlijke motivatie versterken om te werken aan herstel, zoals hoop en
optimisme over de toekomst, zingeving en positieve relaties.
2. Factoren die behoren bij zelfregulatie: vaardigheden om voor jezelf te zogen,
verantwoordelijkheid te nemen, controle te houden en regie te kunnen voeren. Een focus op
krachten.
3. Factoren die bijdragen aan de reconstructie en versterking van de eigen identiteit. Hierbij
hoort ook het overwinnen van zelfstigma bij.
4. Factoren die leiden tot verbinding en sociale participatie, zoals betekenisvolle sociale rollen.
5. Steunfactoren die dienen als hulpbronnen voor herstel (zowel persoonlijke als materiële
steun). Het betreft de steun van ervaringsgenoten (peer support), familieleden en andere
naasten, professionals, en allerlei materiële hulpbronnen.
Zie hieronder het multidimensionaal model van herstel: