Jaar II Benaderingen Periode V
Benaderingen
Inhoudsopgave
Lees voor elk college de toelichting met inhoudelijke toelichting, leesinstructie en
enkele vragen over de literatuur.............................................................................3
Toetsing.......................................................................................................................... 4
Samenvatting boek Hatt & Klonk....................................................................................5
Hoofdstuk 2:................................................................................................................ 5
Hoofdstuk 3 – Hegel and the Birth of Art History.........................................................6
Hoofdstuk 4 – Connoisseurship....................................................................................8
Hoofdstuk 5 – Formalism: Heinrich Wolffin and Alois Riegl........................................10
1. Wat is formalisme?................................................................................................... 10
2. Heinrich Wölfflin (1864–1945)...................................................................................10
Kernideeën:............................................................................................................... 10
Zijn vijf tegenstellingen:............................................................................................ 10
Formalisme als wetenschap:.....................................................................................10
3. Alois Riegl (1858–1905)............................................................................................ 11
Kernideeën:............................................................................................................... 11
Stijl en perceptie:...................................................................................................... 11
Tegen de klassieke hiërarchie:..................................................................................11
4. Vergelijking Riegl en Wölfflin....................................................................................11
5. Kritiek op formalisme................................................................................................ 11
6. Belang voor de kunstgeschiedenis............................................................................11
Samenvattend:.......................................................................................................... 11
Hoofdstuk 6 – Iconography – iconology: Erwin Panofsky............................................13
Inleiding: Wat is iconografie en iconologie?...........................................................13
Panofsky’s drie niveaus van betekenis..................................................................13
Belang van context................................................................................................ 13
Bronnen en intertekstualiteit.................................................................................13
Kritiek en herinterpretatie.....................................................................................14
Conclusie................................................................................................................... 14
Hoofdstuk 7 – Marxism and the social history of art..................................................15
Kernideeën van het Marxisme in de kunstgeschiedenis............................................15
Belangrijke denkers en invloeden..............................................................................15
Case studies en voorbeelden....................................................................................15
Kritiek op de marxistische benadering......................................................................16
Bijdrage van het Marxisme aan de kunstgeschiedenis..............................................16
Samenvattend........................................................................................................... 16
Hoofdstuk 8 – Feminism............................................................................................ 17
2. De eerste golf feministische kunstkritiek...............................................................17
3. Representatie van vrouwen in de kunst................................................................17
4. De bijdrage van vrouwelijke kunstenaars..............................................................17
5. Kritiek en ontwikkelingen binnen het feminisme...................................................17
6. Hedendaagse feministische benaderingen............................................................18
Belangrijke namen en concepten..............................................................................18
Conclusie...................................................................................................................... 18
Hoofdstuk 9 – Psychoanalysis....................................................................................19
1. Psychoanalyse als methode in de kunstgeschiedenis............................................19
2. Freud en zijn invloed op kunstinterpretatie...........................................................19
Belangrijke Freudiaanse concepten:......................................................................19
3. Jacques Lacan: taal, het subject en het Spiegelstadium........................................19
In de kunstgeschiedenis:.......................................................................................19
1
Esmée van Mameren
,Jaar II Benaderingen Periode V
4. De ‘gaze’ en feministische psychoanalyse...........................................................20
5. Kritiek op psychoanalyse in de kunstgeschiedenis................................................20
6. Voorbeeldanalyses................................................................................................ 20
Conclusie................................................................................................................... 20
Hoofdstuk 10 – Semiotics.......................................................................................... 21
Inleiding tot semiotiek in de kunstgeschiedenis........................................................21
Belangrijke theorieën en theoretici...........................................................................21
1. Ferdinand de Saussure (taalkundige benadering).............................................21
2. Charles Sanders Peirce (filosofische benadering)..............................................21
3. Roland Barthes.................................................................................................. 21
Semiotische analyse van beeldende kunst................................................................21
Voorbeeldanalyses.................................................................................................... 21
Kritiek en beperkingen.............................................................................................. 22
Belang voor de kunstgeschiedenis............................................................................22
Conclusie................................................................................................................... 22
Hoofdstuk 11 – Postcolonialism.................................................................................23
Inleiding................................................................................................................. 23
Wat is postkolonialisme?........................................................................................... 23
Kunst en koloniale representatie...............................................................................23
Methodologie en kritiek............................................................................................. 23
Postkoloniale kunstpraktijken....................................................................................23
Musea en restitutie.................................................................................................... 24
Kritische reflecties..................................................................................................... 24
Conclusie................................................................................................................... 24
Literatuur voor college – 7 april – Hanneke Grootenboer..............................................25
7 april : Wat is een benadering? – Hanneke Grootenboer.............................................26
Literatuur voor college – 9 april – Arjan de Koomen......................................................34
1. Doel van de inleiding............................................................................................. 35
2. Vasari als grondlegger van de kunstgeschiedenis.................................................35
3. De structuur van Vasari’s verhaal: een driedeling.................................................35
4. Vasari’s ideologie: Florence als centrum van de kunst..........................................35
5. Vasari’s bronnen en werkwijze..............................................................................36
6. Kritiek en invloed................................................................................................... 36
7. Relevantie voor de moderne lezer.........................................................................36
Kernpunten samengevat...............................................................................................36
9 april : Kunst & kunstenaar – Arjan de Koomen...........................................................38
Literatuur voor college – 14 april – Arjan de Koomen....................................................45
1. Inleiding en doel van het werk..............................................................................46
2. Kunstgeschiedenis als wetenschap van het zien...................................................46
3. De vijf stijltegenstellingen.....................................................................................46
1. Lineair vs. Picturaal........................................................................................... 46
2. Vlak vs. Dieptewerking......................................................................................46
3. Gesloten compositie vs. Open compositie.........................................................46
4. Veelheid vs. Eenheid......................................................................................... 46
5. Duidelijkheid vs. Bewegelijkheid (of: Absolute vorm vs. Relatieve vorm)..........46
4. Toepassing op renaissancistische en barokke kunst.............................................47
5. Methodologische vernieuwing...............................................................................47
6. Beperkingen en kritiek.......................................................................................... 47
7. Invloed op de kunstgeschiedenis...........................................................................47
Samenvattend in kernpunten.......................................................................................47
14 april : Kunst & stijl – Arjan de Koomen.....................................................................49
Literatuur voor college – 16 april – Arjan de Koomen....................................................58
16 april : Kunst & idee – Arjan de Koomen....................................................................62
Literatuur voor college – 22 april – Arjan de Koomen....................................................67
2
Esmée van Mameren
,Jaar II Benaderingen Periode V
22 april : Kunst & onderbewuste – Arjan de Koomen....................................................69
Literatuur voor college – 23 april – Arjan de Koomen....................................................70
1. Inleiding: Wat is technische kunstgeschiedenis?...................................................70
2. Historische ontwikkeling en methodologie............................................................71
3. Authenticiteit en de levensloop van het kunstwerk...............................................71
4. Interdisciplinariteit en samenwerking....................................................................71
5. Toekomstperspectieven en uitdagingen................................................................71
23 april : Kunst & materiaal – Arjan de Koomen............................................................74
Literatuur voor college – 6 mei – Anja Novak................................................................76
6 mei : De blik – Anja Novak.........................................................................................80
Literatuur voor college – 7 mei – Docent.......................................................................88
7 mei : Semiotiek – Anja Novak.....................................................................................91
Literatuur voor college – 14 mei – Anja Novak..............................................................95
14 mei 1.0 : Gender – Anja Novak.................................................................................98
Literatuur voor college – 14 mei – Hanneke Grootenboer...........................................102
14 mei 2.0 : Dekoloniale/postkoloniale kritiek............................................................105
Literatuur voor college – 19 mei – Noortje de Leij.......................................................107
19 mei : Marxisme & soc. benadering – Noortje de Leij..............................................109
Literatuur voor college – 21 mei – Docent...................................................................115
1. Doel van het hoofdstuk.......................................................................................117
2. Agency: meer dan menselijke wil........................................................................117
3. Belichaamde ervaring en performativiteit...........................................................117
4. Agency als relationeel: tussen subject en object.................................................117
5. Voorbeelden van levende aanwezigheid.............................................................118
6. Het “excessieve object”......................................................................................118
7. Kritiek op moderne afstandelijkheid....................................................................118
Conclusie: Agency herdenken via affect, ritueel en relatie.........................................118
Samenvatting in kernpunten......................................................................................118
21 mei : Agency & Affect – Docent.............................................................................120
Oefentoets.................................................................................................................. 121
📘 OEFENTOETS — KORTE VRAGEN (50x)...............................................................121
📝 ESSAYVRAGEN (10x).......................................................................................... 123
Lees voor elk college de toelichting met inhoudelijke toelichting, leesinstructie en enkele
vragen over de literatuur.
Deze cursus geeft een overzicht van benaderingswijzen waarbij uit wordt gegaan van
een problematiek en een set van vragen. Per benadering worden de belangrijkste
vertegenwoordigers (bv. Panofsky of Mulvey) en het begrippenapparaat (bv. symboliek
of de blik) besproken. Deze begrippen zijn essentieel om kunst te analyseren, en moeten
gezien worden als gereedschap om kunst mee te ontleden. Je leert deze begrippen
hanteren en een benadering hands-on toepassen via de groepsopdracht.
Kunstgeschiedenis bedrijven en kunstwerken interpreteren is iets wat we “doen.” In
deze cursus leer je niet alleen over kunstgeschiedenis, maar je leert het ook in praktijk.
3
Esmée van Mameren
, Jaar II Benaderingen Periode V
Toetsing
Tentamen: (85%)
Er is een computergestuurd tentamen (85% van het cijfer) en een groepsopdracht
(15%).
Tentamen maandag 26 mei, 17:00-19:00, tentamenzaal USC Sporthal 1,
Sciencepark.
Hertentamen woensdag 25 juni, 15:00-17:00, World Fashion Center Oost
(hal).
Voor het tentamen moet minimaal een 5.5 worden behaald. Het tentamen zal bestaan uit
3 essayvragen en korte vragen. Het eindcijfer mag niet lager zijn dan een 5.5.
Het tentamen kan worden herkanst. Dat geldt niet voor de presentatie. Een eventuele
onvoldoende voor de presentatie moet door het schriftelijk tentamen worden
gecompenseerd.
Groepsopdracht: (15%)
Elke week maakt één groep gezamenlijk een analyse van een kunstwerk op basis van de
benadering die die week centraal staat (1 pagina/500 woorden). Ook maakt de groep
een powerpoint (max. 5 slides) waarbij de benadering voor die week wordt uitgelegd
aan de hand van een opgegeven kunstwerk. Elk college begint met een korte presentatie
(10 minuten) door één of twee woordvoerders uit de groep. De geselecteerde
kunstwerken zijn allemaal zogenaamde “theoretische objecten” waarover veel is
gepubliceerd en die iconisch zijn voor een methode. De powerpoint file met
afbeeldingen staat op Canvas onder Modules.
Groep 1 | Kunstenaarsbiografie | Michelangelo, Florentijnse Pietà, 1547-55
Groep 2 | Kennerschap | Rembrandt, De Poolse ruiter, 1655
Groep 3 | Iconografie | Botticelli, La Primavera, 1482
Groep 4 | Psychoanalyse | Louis Bourgeois, Destruction of the Father, 1974
Groep 5 | Technische kunstgeschiedenis | Han van Meegeren, Emmausgangers, 1937
Groep 6 | De blik | Rembrandt, Susannah en de ouderlingen, 1647
Groep 7 | Semiotiek | Pablo Picasso, Guitar and Wine Glass, 1912
Groep 8 | Gender | Judy Chicago, The Dinner Party, 1974-79
Groep 9 | Postkoloniale & dekoloniale kritiek | patricia kaerssenhout, Guess Who’s
Coming to Dinner Too?, 2021
Groep 10 | Marxisme |
Groep 11 | Agency & Affect | Cornelius Gijsbrechts, Trompe l’Oeil Altelier met Vanitas
Stilleven, 1668.
4
Esmée van Mameren
Benaderingen
Inhoudsopgave
Lees voor elk college de toelichting met inhoudelijke toelichting, leesinstructie en
enkele vragen over de literatuur.............................................................................3
Toetsing.......................................................................................................................... 4
Samenvatting boek Hatt & Klonk....................................................................................5
Hoofdstuk 2:................................................................................................................ 5
Hoofdstuk 3 – Hegel and the Birth of Art History.........................................................6
Hoofdstuk 4 – Connoisseurship....................................................................................8
Hoofdstuk 5 – Formalism: Heinrich Wolffin and Alois Riegl........................................10
1. Wat is formalisme?................................................................................................... 10
2. Heinrich Wölfflin (1864–1945)...................................................................................10
Kernideeën:............................................................................................................... 10
Zijn vijf tegenstellingen:............................................................................................ 10
Formalisme als wetenschap:.....................................................................................10
3. Alois Riegl (1858–1905)............................................................................................ 11
Kernideeën:............................................................................................................... 11
Stijl en perceptie:...................................................................................................... 11
Tegen de klassieke hiërarchie:..................................................................................11
4. Vergelijking Riegl en Wölfflin....................................................................................11
5. Kritiek op formalisme................................................................................................ 11
6. Belang voor de kunstgeschiedenis............................................................................11
Samenvattend:.......................................................................................................... 11
Hoofdstuk 6 – Iconography – iconology: Erwin Panofsky............................................13
Inleiding: Wat is iconografie en iconologie?...........................................................13
Panofsky’s drie niveaus van betekenis..................................................................13
Belang van context................................................................................................ 13
Bronnen en intertekstualiteit.................................................................................13
Kritiek en herinterpretatie.....................................................................................14
Conclusie................................................................................................................... 14
Hoofdstuk 7 – Marxism and the social history of art..................................................15
Kernideeën van het Marxisme in de kunstgeschiedenis............................................15
Belangrijke denkers en invloeden..............................................................................15
Case studies en voorbeelden....................................................................................15
Kritiek op de marxistische benadering......................................................................16
Bijdrage van het Marxisme aan de kunstgeschiedenis..............................................16
Samenvattend........................................................................................................... 16
Hoofdstuk 8 – Feminism............................................................................................ 17
2. De eerste golf feministische kunstkritiek...............................................................17
3. Representatie van vrouwen in de kunst................................................................17
4. De bijdrage van vrouwelijke kunstenaars..............................................................17
5. Kritiek en ontwikkelingen binnen het feminisme...................................................17
6. Hedendaagse feministische benaderingen............................................................18
Belangrijke namen en concepten..............................................................................18
Conclusie...................................................................................................................... 18
Hoofdstuk 9 – Psychoanalysis....................................................................................19
1. Psychoanalyse als methode in de kunstgeschiedenis............................................19
2. Freud en zijn invloed op kunstinterpretatie...........................................................19
Belangrijke Freudiaanse concepten:......................................................................19
3. Jacques Lacan: taal, het subject en het Spiegelstadium........................................19
In de kunstgeschiedenis:.......................................................................................19
1
Esmée van Mameren
,Jaar II Benaderingen Periode V
4. De ‘gaze’ en feministische psychoanalyse...........................................................20
5. Kritiek op psychoanalyse in de kunstgeschiedenis................................................20
6. Voorbeeldanalyses................................................................................................ 20
Conclusie................................................................................................................... 20
Hoofdstuk 10 – Semiotics.......................................................................................... 21
Inleiding tot semiotiek in de kunstgeschiedenis........................................................21
Belangrijke theorieën en theoretici...........................................................................21
1. Ferdinand de Saussure (taalkundige benadering).............................................21
2. Charles Sanders Peirce (filosofische benadering)..............................................21
3. Roland Barthes.................................................................................................. 21
Semiotische analyse van beeldende kunst................................................................21
Voorbeeldanalyses.................................................................................................... 21
Kritiek en beperkingen.............................................................................................. 22
Belang voor de kunstgeschiedenis............................................................................22
Conclusie................................................................................................................... 22
Hoofdstuk 11 – Postcolonialism.................................................................................23
Inleiding................................................................................................................. 23
Wat is postkolonialisme?........................................................................................... 23
Kunst en koloniale representatie...............................................................................23
Methodologie en kritiek............................................................................................. 23
Postkoloniale kunstpraktijken....................................................................................23
Musea en restitutie.................................................................................................... 24
Kritische reflecties..................................................................................................... 24
Conclusie................................................................................................................... 24
Literatuur voor college – 7 april – Hanneke Grootenboer..............................................25
7 april : Wat is een benadering? – Hanneke Grootenboer.............................................26
Literatuur voor college – 9 april – Arjan de Koomen......................................................34
1. Doel van de inleiding............................................................................................. 35
2. Vasari als grondlegger van de kunstgeschiedenis.................................................35
3. De structuur van Vasari’s verhaal: een driedeling.................................................35
4. Vasari’s ideologie: Florence als centrum van de kunst..........................................35
5. Vasari’s bronnen en werkwijze..............................................................................36
6. Kritiek en invloed................................................................................................... 36
7. Relevantie voor de moderne lezer.........................................................................36
Kernpunten samengevat...............................................................................................36
9 april : Kunst & kunstenaar – Arjan de Koomen...........................................................38
Literatuur voor college – 14 april – Arjan de Koomen....................................................45
1. Inleiding en doel van het werk..............................................................................46
2. Kunstgeschiedenis als wetenschap van het zien...................................................46
3. De vijf stijltegenstellingen.....................................................................................46
1. Lineair vs. Picturaal........................................................................................... 46
2. Vlak vs. Dieptewerking......................................................................................46
3. Gesloten compositie vs. Open compositie.........................................................46
4. Veelheid vs. Eenheid......................................................................................... 46
5. Duidelijkheid vs. Bewegelijkheid (of: Absolute vorm vs. Relatieve vorm)..........46
4. Toepassing op renaissancistische en barokke kunst.............................................47
5. Methodologische vernieuwing...............................................................................47
6. Beperkingen en kritiek.......................................................................................... 47
7. Invloed op de kunstgeschiedenis...........................................................................47
Samenvattend in kernpunten.......................................................................................47
14 april : Kunst & stijl – Arjan de Koomen.....................................................................49
Literatuur voor college – 16 april – Arjan de Koomen....................................................58
16 april : Kunst & idee – Arjan de Koomen....................................................................62
Literatuur voor college – 22 april – Arjan de Koomen....................................................67
2
Esmée van Mameren
,Jaar II Benaderingen Periode V
22 april : Kunst & onderbewuste – Arjan de Koomen....................................................69
Literatuur voor college – 23 april – Arjan de Koomen....................................................70
1. Inleiding: Wat is technische kunstgeschiedenis?...................................................70
2. Historische ontwikkeling en methodologie............................................................71
3. Authenticiteit en de levensloop van het kunstwerk...............................................71
4. Interdisciplinariteit en samenwerking....................................................................71
5. Toekomstperspectieven en uitdagingen................................................................71
23 april : Kunst & materiaal – Arjan de Koomen............................................................74
Literatuur voor college – 6 mei – Anja Novak................................................................76
6 mei : De blik – Anja Novak.........................................................................................80
Literatuur voor college – 7 mei – Docent.......................................................................88
7 mei : Semiotiek – Anja Novak.....................................................................................91
Literatuur voor college – 14 mei – Anja Novak..............................................................95
14 mei 1.0 : Gender – Anja Novak.................................................................................98
Literatuur voor college – 14 mei – Hanneke Grootenboer...........................................102
14 mei 2.0 : Dekoloniale/postkoloniale kritiek............................................................105
Literatuur voor college – 19 mei – Noortje de Leij.......................................................107
19 mei : Marxisme & soc. benadering – Noortje de Leij..............................................109
Literatuur voor college – 21 mei – Docent...................................................................115
1. Doel van het hoofdstuk.......................................................................................117
2. Agency: meer dan menselijke wil........................................................................117
3. Belichaamde ervaring en performativiteit...........................................................117
4. Agency als relationeel: tussen subject en object.................................................117
5. Voorbeelden van levende aanwezigheid.............................................................118
6. Het “excessieve object”......................................................................................118
7. Kritiek op moderne afstandelijkheid....................................................................118
Conclusie: Agency herdenken via affect, ritueel en relatie.........................................118
Samenvatting in kernpunten......................................................................................118
21 mei : Agency & Affect – Docent.............................................................................120
Oefentoets.................................................................................................................. 121
📘 OEFENTOETS — KORTE VRAGEN (50x)...............................................................121
📝 ESSAYVRAGEN (10x).......................................................................................... 123
Lees voor elk college de toelichting met inhoudelijke toelichting, leesinstructie en enkele
vragen over de literatuur.
Deze cursus geeft een overzicht van benaderingswijzen waarbij uit wordt gegaan van
een problematiek en een set van vragen. Per benadering worden de belangrijkste
vertegenwoordigers (bv. Panofsky of Mulvey) en het begrippenapparaat (bv. symboliek
of de blik) besproken. Deze begrippen zijn essentieel om kunst te analyseren, en moeten
gezien worden als gereedschap om kunst mee te ontleden. Je leert deze begrippen
hanteren en een benadering hands-on toepassen via de groepsopdracht.
Kunstgeschiedenis bedrijven en kunstwerken interpreteren is iets wat we “doen.” In
deze cursus leer je niet alleen over kunstgeschiedenis, maar je leert het ook in praktijk.
3
Esmée van Mameren
, Jaar II Benaderingen Periode V
Toetsing
Tentamen: (85%)
Er is een computergestuurd tentamen (85% van het cijfer) en een groepsopdracht
(15%).
Tentamen maandag 26 mei, 17:00-19:00, tentamenzaal USC Sporthal 1,
Sciencepark.
Hertentamen woensdag 25 juni, 15:00-17:00, World Fashion Center Oost
(hal).
Voor het tentamen moet minimaal een 5.5 worden behaald. Het tentamen zal bestaan uit
3 essayvragen en korte vragen. Het eindcijfer mag niet lager zijn dan een 5.5.
Het tentamen kan worden herkanst. Dat geldt niet voor de presentatie. Een eventuele
onvoldoende voor de presentatie moet door het schriftelijk tentamen worden
gecompenseerd.
Groepsopdracht: (15%)
Elke week maakt één groep gezamenlijk een analyse van een kunstwerk op basis van de
benadering die die week centraal staat (1 pagina/500 woorden). Ook maakt de groep
een powerpoint (max. 5 slides) waarbij de benadering voor die week wordt uitgelegd
aan de hand van een opgegeven kunstwerk. Elk college begint met een korte presentatie
(10 minuten) door één of twee woordvoerders uit de groep. De geselecteerde
kunstwerken zijn allemaal zogenaamde “theoretische objecten” waarover veel is
gepubliceerd en die iconisch zijn voor een methode. De powerpoint file met
afbeeldingen staat op Canvas onder Modules.
Groep 1 | Kunstenaarsbiografie | Michelangelo, Florentijnse Pietà, 1547-55
Groep 2 | Kennerschap | Rembrandt, De Poolse ruiter, 1655
Groep 3 | Iconografie | Botticelli, La Primavera, 1482
Groep 4 | Psychoanalyse | Louis Bourgeois, Destruction of the Father, 1974
Groep 5 | Technische kunstgeschiedenis | Han van Meegeren, Emmausgangers, 1937
Groep 6 | De blik | Rembrandt, Susannah en de ouderlingen, 1647
Groep 7 | Semiotiek | Pablo Picasso, Guitar and Wine Glass, 1912
Groep 8 | Gender | Judy Chicago, The Dinner Party, 1974-79
Groep 9 | Postkoloniale & dekoloniale kritiek | patricia kaerssenhout, Guess Who’s
Coming to Dinner Too?, 2021
Groep 10 | Marxisme |
Groep 11 | Agency & Affect | Cornelius Gijsbrechts, Trompe l’Oeil Altelier met Vanitas
Stilleven, 1668.
4
Esmée van Mameren
