VERBINTENISSENRECHT
Prof. Stijns
2024-2025
,Inhoudsopgave
DEEL I. CONTRACTEN (BOEK 1) ...................................................................................................... 1
Inleiding: de (vermogensrechtelijke) verbintenis..................................................................................... 1
§1. Definitie en analyse ....................................................................................................................... 1
§2. Kenmerken ..................................................................................................................................... 2
Hoofdstuk 1. Begrip en soorten contracten .............................................................................................. 8
1.1. Begripsbepaling ...................................................................................................................... 8
1.2. Soorten contracten .................................................................................................................. 9
1.2.1. Vermogensrechtelijke en andere contracten....................................................................... 9
1.2.2. Soorten vermogensrechtelijke contracten ........................................................................ 10
1.2.2.1. Consensuele, vormelijke en zakelijke contracten .......................................................... 10
1.2.2.2. Wederkerige en eenzijdige contracten ............................................................................ 11
1.2.2.3. Contracten onder bezwarende en ten kosteloze titel (= ‘om niet’) ............................. 12
1.2.2.4. Vergeldende en kanscontracten ........................................................................................ 13
1.2.2.5. Contracten intuiti personae ............................................................................................... 13
1.2.2.6. Benoemde, onbenoemde en gemengde contracten........................................................ 14
1.2.2.7. Contracten van bepaalde of onbepaalde duur + raamcontract ..................................... 14
1.2.2.8. Onderhandelde contracten, toetredingscontracten en het gebruik van algemene
voorwaarden ........................................................................................................................................... 16
1.2.2.9. Contracten met een consument (B2C)............................................................................. 17
1.2.2.10. Contracten tussen ondernemingen (B2B) ....................................................................... 17
Hoofdstuk 2. Basisbeginselen van het contractenrecht .......................................................................... 19
2.1. Historisch uitgangspunt: de wilsautonomie .......................................................................... 19
2.1.1. De contractvrijheid ........................................................................................................... 20
2.1.2. De bindende kracht........................................................................................................... 20
2.1.3. Het consensualisme .......................................................................................................... 21
2.2. De wilsautonomie gecorrigeerd (in 20e + 21e eeuw) ............................................................ 21
2.2.1. Contractsvrijheid kritisch herbekeken .............................................................................. 21
2.2.2. De bindende kracht gecorrigeerd ..................................................................................... 23
2.2.3. Het consensualisme versus beschermend formalisme...................................................... 24
2.3. De centrale rol van de rechter in het contractueel mechanisme ........................................... 25
2.3.1. Interpretatie van het contract ............................................................................................ 25
2.3.2. Aanvulling van het contract ............................................................................................. 27
2.3.3. Matiging van de uitoefening van contractuele rechten .................................................... 28
Hoofdstuk 3. Totstandkoming van het contract ..................................................................................... 30
3.1. Totstandkoming dynamisch bekeken ................................................................................... 30
3.1.1. De onderhandelingsfase ................................................................................................... 30
3.1.2. Aanbod en aanvaarding .................................................................................................... 31
3.1.2.1. Aanbod ................................................................................................................................. 32
3.1.2.2. Aanvaarding ........................................................................................................................ 32
, 3.1.2.3. Algemene voorwaarden ..................................................................................................... 33
3.1.3. Contracten met vertegenwoordiging ................................................................................ 34
3.2. Totstandkoming statisch bekeken: de geldigheidsvereisten ................................................. 36
3.2.1. Wilsovereenstemming ...................................................................................................... 36
3.2.1.1. Kenmerken en draagwijdte ............................................................................................... 36
3.2.1.2. Problemen rond wilsovereenstemming: algemeen ........................................................ 37
3.2.1.3. Wilsgebreken....................................................................................................................... 38
3.2.1.4. Benadeling: geen algemeen wilsgebrek .......................................................................... 42
3.2.2. Handelingsbekwaamheid.................................................................................................. 42
3.2.3. Voorwerp .......................................................................................................................... 42
3.2.3.1. Definities .............................................................................................................................. 42
3.2.3.2. Geldigheidsvoorwaarden ................................................................................................... 43
3.2.3.3. Gevolgen .............................................................................................................................. 45
3.2.4. Oorzaak ............................................................................................................................ 45
3.2.4.1. Begrip ................................................................................................................................... 45
3.2.4.2. Geldigheidsvoorwaarden ................................................................................................... 46
3.2.4.3. De abstracte verbintenis .................................................................................................... 47
3.3. De nieuwe nietigheidsleer..................................................................................................... 48
3.3.1. De nietigheid in Boek 5 .................................................................................................... 48
3.3.1.1. Begrip ................................................................................................................................... 48
3.3.1.2. Absolute en relatieve nietigheid: punten van onderscheid ........................................... 48
3.3.1.3. Inwerkingstelling ................................................................................................................ 49
3.3.1.4. Gevolgen van de nietigverklaring .................................................................................... 50
3.3.2. Modulering van de nietigheidssanctie .............................................................................. 50
3.3.2.1. Modulering van de radicale nietigheidssanctie .............................................................. 50
3.3.2.2. Beperking van de restitutieplichten ................................................................................. 52
Hoofdstuk 4. Gevolgen van het contract tussen partijen........................................................................ 53
4.1. Contractuele aansprakelijkheid: uitgangspunten .................................................................. 53
4.1.1. Nakoming en niet-nakoming ............................................................................................ 53
4.1.1.1. Nakomen .............................................................................................................................. 53
4.1.1.2. Niet-nakomen en toerekenbaarheid ................................................................................. 53
4.1.2. De toerekenbare niet-nakoming ....................................................................................... 54
4.1.2.1. De persoonlijke toerekenbare niet-nakoming ................................................................ 55
4.1.2.2. Personen voor wie de SA instaat ...................................................................................... 55
4.1.2.3. Gebrekkige hulpgoederen die de SA gebruikt ............................................................... 56
4.2. De ontoerekenbare niet-nakoming ........................................................................................ 57
4.2.1. Overmacht ........................................................................................................................ 57
4.2.1.1. Begrip ................................................................................................................................... 57
4.2.1.2. Toepassingsvoorwaarden .................................................................................................. 58
4.2.1.3. Gevolgen (en risicoleer in contracten) ............................................................................ 59
4.2.2. Imprevisie of verandering van omstandigheden .............................................................. 60
4.2.2.1. Begrip ................................................................................................................................... 60
4.2.2.2. Erkenning in Boek 5 en toepassingsvoorwaarden ......................................................... 60
4.2.2.3. Imprevisiebedingen ............................................................................................................ 61
4.2.3. Bevrijdingsbedingen en andere contractuele afwijkingen................................................ 62
, 4.2.3.1. Bevrijdings- of exoneratiebedingen ................................................................................. 62
4.3. Toerekenbare niet-nakoming en sancties.............................................................................. 65
4.3.1. Overzicht van de sancties en gemeenschappelijke hoofdregels ....................................... 65
4.3.2. De voorafgaande ingebrekestelling .................................................................................. 66
4.3.3. De sancties........................................................................................................................ 67
4.3.3.1. Uitvoering in natura ........................................................................................................... 67
4.3.3.2. Herstel van de schade......................................................................................................... 70
4.3.3.3. Ontbinding van het contract .............................................................................................. 74
4.3.3.4. Prijsvermindering ............................................................................................................... 78
4.3.3.5. De exceptie van niet-uitvoering ....................................................................................... 79
Hoofdstuk 5. De gevolgen van het contract jegens derden .................................................................... 82
5.1. Beginselen............................................................................................................................. 82
5.1.1. Twee basisprincipes: relativiteit en tegenwerpelijkheid van contracten .......................... 82
5.1.2. Het principe van de relativiteit ......................................................................................... 82
5.1.2.1. De relativiteit van de interne gevolgen: twee facetten .................................................. 82
5.1.2.2. De relativiteit gerelativeerd............................................................................................... 82
5.1.3. Het principe van de tegenwerpelijkheid ........................................................................... 84
5.1.3.1. Tegenwerpelijkheid van de externe gevolgen: twee facetten ...................................... 84
5.1.3.2. Uitzonderingen: niet-tegenwerpelijkheid van een contract .......................................... 84
5.1.3.3. Voorwaarden voor tegenwerpelijkheid ........................................................................... 84
5.1.4. Partijen en derden ............................................................................................................. 85
5.1.4.1. Wie geen partij is, is derde ................................................................................................ 85
5.1.4.2. Wie is partij? ....................................................................................................................... 85
5.1.4.3. Wie is derde? ....................................................................................................................... 87
5.2. Tegenwerpelijkheid van contracten ...................................................................................... 87
5.2.1. Derde-medeplichtigheid aan contractbreuk...................................................................... 88
5.2.2. Uitzondering: de pauliaanse vordering............................................................................. 89
5.3. De relativiteit van de interne gevolgen ................................................................................. 90
5.3.1. Derdenbinding .................................................................................................................. 90
5.3.1.1. Uitgangspunt: verbod op derdenbinding ......................................................................... 90
5.3.1.2. Onrechtstreekse vormen van derdenbinding .................................................................. 91
5.3.2. Derdenbegunstiging.......................................................................................................... 93
5.3.2.1. Het derdenbeding................................................................................................................ 93
5.3.2.2. De rechtstreekse vordering................................................................................................ 96
DEEL II. BUITENCONTRACTUELE AANSPRAKELIJKHEID (BOEK 1BIS) .............................. 98
Hoofdstuk 1. De gronden van aansprakelijkheid: feiten die tot aansprakelijkheid leiden ..................... 98
1.1. Inleidende begrippen ............................................................................................................ 98
1.1.1. Foutaansprakelijkheid, foutloze aansprakelijkheid, alternatieve vergoedingssystemen .. 98
1.1.2. Persoonlijke en kwalitatieve aansprakelijkheid ............................................................... 98
1.2. Persoonlijke aansprakelijkheid voor eigen daad................................................................... 99
1.2.1. Beginsel ............................................................................................................................ 99
1.2.2. Definitie van de fout ......................................................................................................... 99
1.2.2.1. Vooraf................................................................................................................................... 99
Prof. Stijns
2024-2025
,Inhoudsopgave
DEEL I. CONTRACTEN (BOEK 1) ...................................................................................................... 1
Inleiding: de (vermogensrechtelijke) verbintenis..................................................................................... 1
§1. Definitie en analyse ....................................................................................................................... 1
§2. Kenmerken ..................................................................................................................................... 2
Hoofdstuk 1. Begrip en soorten contracten .............................................................................................. 8
1.1. Begripsbepaling ...................................................................................................................... 8
1.2. Soorten contracten .................................................................................................................. 9
1.2.1. Vermogensrechtelijke en andere contracten....................................................................... 9
1.2.2. Soorten vermogensrechtelijke contracten ........................................................................ 10
1.2.2.1. Consensuele, vormelijke en zakelijke contracten .......................................................... 10
1.2.2.2. Wederkerige en eenzijdige contracten ............................................................................ 11
1.2.2.3. Contracten onder bezwarende en ten kosteloze titel (= ‘om niet’) ............................. 12
1.2.2.4. Vergeldende en kanscontracten ........................................................................................ 13
1.2.2.5. Contracten intuiti personae ............................................................................................... 13
1.2.2.6. Benoemde, onbenoemde en gemengde contracten........................................................ 14
1.2.2.7. Contracten van bepaalde of onbepaalde duur + raamcontract ..................................... 14
1.2.2.8. Onderhandelde contracten, toetredingscontracten en het gebruik van algemene
voorwaarden ........................................................................................................................................... 16
1.2.2.9. Contracten met een consument (B2C)............................................................................. 17
1.2.2.10. Contracten tussen ondernemingen (B2B) ....................................................................... 17
Hoofdstuk 2. Basisbeginselen van het contractenrecht .......................................................................... 19
2.1. Historisch uitgangspunt: de wilsautonomie .......................................................................... 19
2.1.1. De contractvrijheid ........................................................................................................... 20
2.1.2. De bindende kracht........................................................................................................... 20
2.1.3. Het consensualisme .......................................................................................................... 21
2.2. De wilsautonomie gecorrigeerd (in 20e + 21e eeuw) ............................................................ 21
2.2.1. Contractsvrijheid kritisch herbekeken .............................................................................. 21
2.2.2. De bindende kracht gecorrigeerd ..................................................................................... 23
2.2.3. Het consensualisme versus beschermend formalisme...................................................... 24
2.3. De centrale rol van de rechter in het contractueel mechanisme ........................................... 25
2.3.1. Interpretatie van het contract ............................................................................................ 25
2.3.2. Aanvulling van het contract ............................................................................................. 27
2.3.3. Matiging van de uitoefening van contractuele rechten .................................................... 28
Hoofdstuk 3. Totstandkoming van het contract ..................................................................................... 30
3.1. Totstandkoming dynamisch bekeken ................................................................................... 30
3.1.1. De onderhandelingsfase ................................................................................................... 30
3.1.2. Aanbod en aanvaarding .................................................................................................... 31
3.1.2.1. Aanbod ................................................................................................................................. 32
3.1.2.2. Aanvaarding ........................................................................................................................ 32
, 3.1.2.3. Algemene voorwaarden ..................................................................................................... 33
3.1.3. Contracten met vertegenwoordiging ................................................................................ 34
3.2. Totstandkoming statisch bekeken: de geldigheidsvereisten ................................................. 36
3.2.1. Wilsovereenstemming ...................................................................................................... 36
3.2.1.1. Kenmerken en draagwijdte ............................................................................................... 36
3.2.1.2. Problemen rond wilsovereenstemming: algemeen ........................................................ 37
3.2.1.3. Wilsgebreken....................................................................................................................... 38
3.2.1.4. Benadeling: geen algemeen wilsgebrek .......................................................................... 42
3.2.2. Handelingsbekwaamheid.................................................................................................. 42
3.2.3. Voorwerp .......................................................................................................................... 42
3.2.3.1. Definities .............................................................................................................................. 42
3.2.3.2. Geldigheidsvoorwaarden ................................................................................................... 43
3.2.3.3. Gevolgen .............................................................................................................................. 45
3.2.4. Oorzaak ............................................................................................................................ 45
3.2.4.1. Begrip ................................................................................................................................... 45
3.2.4.2. Geldigheidsvoorwaarden ................................................................................................... 46
3.2.4.3. De abstracte verbintenis .................................................................................................... 47
3.3. De nieuwe nietigheidsleer..................................................................................................... 48
3.3.1. De nietigheid in Boek 5 .................................................................................................... 48
3.3.1.1. Begrip ................................................................................................................................... 48
3.3.1.2. Absolute en relatieve nietigheid: punten van onderscheid ........................................... 48
3.3.1.3. Inwerkingstelling ................................................................................................................ 49
3.3.1.4. Gevolgen van de nietigverklaring .................................................................................... 50
3.3.2. Modulering van de nietigheidssanctie .............................................................................. 50
3.3.2.1. Modulering van de radicale nietigheidssanctie .............................................................. 50
3.3.2.2. Beperking van de restitutieplichten ................................................................................. 52
Hoofdstuk 4. Gevolgen van het contract tussen partijen........................................................................ 53
4.1. Contractuele aansprakelijkheid: uitgangspunten .................................................................. 53
4.1.1. Nakoming en niet-nakoming ............................................................................................ 53
4.1.1.1. Nakomen .............................................................................................................................. 53
4.1.1.2. Niet-nakomen en toerekenbaarheid ................................................................................. 53
4.1.2. De toerekenbare niet-nakoming ....................................................................................... 54
4.1.2.1. De persoonlijke toerekenbare niet-nakoming ................................................................ 55
4.1.2.2. Personen voor wie de SA instaat ...................................................................................... 55
4.1.2.3. Gebrekkige hulpgoederen die de SA gebruikt ............................................................... 56
4.2. De ontoerekenbare niet-nakoming ........................................................................................ 57
4.2.1. Overmacht ........................................................................................................................ 57
4.2.1.1. Begrip ................................................................................................................................... 57
4.2.1.2. Toepassingsvoorwaarden .................................................................................................. 58
4.2.1.3. Gevolgen (en risicoleer in contracten) ............................................................................ 59
4.2.2. Imprevisie of verandering van omstandigheden .............................................................. 60
4.2.2.1. Begrip ................................................................................................................................... 60
4.2.2.2. Erkenning in Boek 5 en toepassingsvoorwaarden ......................................................... 60
4.2.2.3. Imprevisiebedingen ............................................................................................................ 61
4.2.3. Bevrijdingsbedingen en andere contractuele afwijkingen................................................ 62
, 4.2.3.1. Bevrijdings- of exoneratiebedingen ................................................................................. 62
4.3. Toerekenbare niet-nakoming en sancties.............................................................................. 65
4.3.1. Overzicht van de sancties en gemeenschappelijke hoofdregels ....................................... 65
4.3.2. De voorafgaande ingebrekestelling .................................................................................. 66
4.3.3. De sancties........................................................................................................................ 67
4.3.3.1. Uitvoering in natura ........................................................................................................... 67
4.3.3.2. Herstel van de schade......................................................................................................... 70
4.3.3.3. Ontbinding van het contract .............................................................................................. 74
4.3.3.4. Prijsvermindering ............................................................................................................... 78
4.3.3.5. De exceptie van niet-uitvoering ....................................................................................... 79
Hoofdstuk 5. De gevolgen van het contract jegens derden .................................................................... 82
5.1. Beginselen............................................................................................................................. 82
5.1.1. Twee basisprincipes: relativiteit en tegenwerpelijkheid van contracten .......................... 82
5.1.2. Het principe van de relativiteit ......................................................................................... 82
5.1.2.1. De relativiteit van de interne gevolgen: twee facetten .................................................. 82
5.1.2.2. De relativiteit gerelativeerd............................................................................................... 82
5.1.3. Het principe van de tegenwerpelijkheid ........................................................................... 84
5.1.3.1. Tegenwerpelijkheid van de externe gevolgen: twee facetten ...................................... 84
5.1.3.2. Uitzonderingen: niet-tegenwerpelijkheid van een contract .......................................... 84
5.1.3.3. Voorwaarden voor tegenwerpelijkheid ........................................................................... 84
5.1.4. Partijen en derden ............................................................................................................. 85
5.1.4.1. Wie geen partij is, is derde ................................................................................................ 85
5.1.4.2. Wie is partij? ....................................................................................................................... 85
5.1.4.3. Wie is derde? ....................................................................................................................... 87
5.2. Tegenwerpelijkheid van contracten ...................................................................................... 87
5.2.1. Derde-medeplichtigheid aan contractbreuk...................................................................... 88
5.2.2. Uitzondering: de pauliaanse vordering............................................................................. 89
5.3. De relativiteit van de interne gevolgen ................................................................................. 90
5.3.1. Derdenbinding .................................................................................................................. 90
5.3.1.1. Uitgangspunt: verbod op derdenbinding ......................................................................... 90
5.3.1.2. Onrechtstreekse vormen van derdenbinding .................................................................. 91
5.3.2. Derdenbegunstiging.......................................................................................................... 93
5.3.2.1. Het derdenbeding................................................................................................................ 93
5.3.2.2. De rechtstreekse vordering................................................................................................ 96
DEEL II. BUITENCONTRACTUELE AANSPRAKELIJKHEID (BOEK 1BIS) .............................. 98
Hoofdstuk 1. De gronden van aansprakelijkheid: feiten die tot aansprakelijkheid leiden ..................... 98
1.1. Inleidende begrippen ............................................................................................................ 98
1.1.1. Foutaansprakelijkheid, foutloze aansprakelijkheid, alternatieve vergoedingssystemen .. 98
1.1.2. Persoonlijke en kwalitatieve aansprakelijkheid ............................................................... 98
1.2. Persoonlijke aansprakelijkheid voor eigen daad................................................................... 99
1.2.1. Beginsel ............................................................................................................................ 99
1.2.2. Definitie van de fout ......................................................................................................... 99
1.2.2.1. Vooraf................................................................................................................................... 99
