Samenvatting criminologie H1 t/m H9
Hoofdstuk 1: Criminologie: een terreinverkenning
Men voelt zich emotioneel betrokken bij misdaad en straf, omdat zij bij ernstige misdrijven zich al
snel identificeert met het slachtoffer en identificatie met het slachtoffer, vaak op basis van sociale
kenmerken, roept ook angst op: men heeft dus empathie met het slachtoffer, gevoelens van angst en
gevoelens van afschuw en woede. Ook de neerwaartse vergelijking: criminele verhalen niet erg, want
geeft besef dat men er zelf beter aan toe is dan het slachtoffer.
Strafmogelijkheden zijn: TBS (proberen ze te helpen), celstraf (wel/niet levenslang), vernedering of de
doodstraf. De wens dat overtreders van essentiële regels worden gestraft, ligt diep verankerd in het
rechtsgevoel van de meeste mensen -> vergeldingsbehoefte.
Durkheim (1858-1917): criminaliteit vervult juist een positieve sociale functie door het oproepen van
negatieve emoties: normbesef wordt weer bevestigt -> weten weer waar normatieve grenzen liggen
& gevoel van morele superioriteit (‘wij zouden zoiets nooit doen’) -> vergroot saamhorigheid
Informele reacties op ernstige misdrijven kunnen ontsporen -> zondebokmechanisme: gezamenlijke
agressie wordt afgereageerd op groep waartoe dader wordt gerekend -> bijv. rassenrellen. Het leggen
van een relatie tussen etnische minderheden of asielzoekers en criminaliteit kan leiden tot
vreemdelingenhaat.
- Identificatie met de dader kan schuldgevoelens oproepen -> eigen geweten staat niet toe dat
men zich bewust in positieve zin identificeert met een misdadiger
- Identificatie met de dader kan ook gevoelens van mededogen oproepen -> dader wordt als
slachtoffer gezien. Toeschouwers die zichzelf door de maatschappij tekortgedaan voelen, zien
de door de politie gearresteerde daders dan als medeslachtoffers van onrechtvaardige
maatschappelijke verhoudingen.
Tegenwoordig is er haat op de politie vanwege etnisch profileren/rassendiscriminatie-> leidt tot
aanslagen op politieagenten vanwege gevoelens van onvrede over het regeringsbeleid of over
maatschappelijke misstanden.
Om te voorkomen dat officiële reacties op crimineel gedrag al te zeer door collectieve woede, angst
of verontwaardiging worden beheerst, is in alle democratieën de berechting van misdadigers
grotendeels in handen van onafhankelijke beroepsrechters gelegd.
Criminologie probeert zo veel mogelijk zakelijke informatie te verzamelen, systematisch te ordenen
en objectief te interpreteren -> onmisbare, koele oog van de strafrechtspleging.
Taak criminoloog: legt zich toe op de bestudering van misdaad en straf, maar daarbij, net als de
rechter, te streven naar een zo hoog mogelijke mate van objectiviteit door te beschrijven, verklaren,
voorspellen en bestrijden. Hij bestudeert gedragingen die door de nationale of internationale
wetgever strafbaar zijn gesteld -> gedragingen die moreel verwerpelijk zijn (moord, verkrachting etc.)
& gedragingen die door de overheid verboden zijn op bestuurlijke gronden (verkeersovertredingen
etc.)
Betekenis criminologie: de wetenschap die zich bezighoudt met de bestudering van de aard en
achtergronden van menselijke gedragingen die door de wetgever strafbaar zijn gesteld en van de
wijze waarop de overheid en de maatschappij daarop reageert. Is een empirische/
ervaringswetenschap en multidisciplinair vakgebied.
,Er wordt niet meer over misdaad en misdadigers gesproken (klinkt hard), maar van criminelen of
delinquenten.
Relativiteit van criminaliteit: wat onder criminaliteit wordt verstaan, wordt bepaald door de
wetgever en zal dus van tijd tot tijd en van land tot land verschillen. Wat als moreel verwerpelijk
wordt gezien, is voortdurend aan verandering onderhevig. Er verdwijnen strafbepalingen, maar er
worden ook nieuwe aan het Wetboek van Strafrecht of aan bijzondere wetten toegevoegd om
bepaalde maatschappelijke bepalingen of belangen van burgers beter te beschermen. Sommige
nieuwe strafbepalingen zijn gebaseerd op internationale strafrechtelijke verdragen.
Door verschillen in wetgeving per land, is het wetenschappelijke object van de criminoloog tot op
zekere hoogte zowel tijd- als plaatsgebonden. Door de relativiteit van het criminaliteitsbegrip moet
men zowel bij historische als internationaal vergelijkende criminologische onderzoeken voorzichtig
zijn.
Criminalisering: op bepaalde gedragingen worden strafsancties opgelegd
Decriminalisering: schrappen van bestaande strafbepalingen
De geschiedenis van de criminologie
Klassieke oudheid tot de middeleeuwen: oudste bekendste geschriften zijn Codex
Hammurabi (1750 v.Chr) waarin regels over familierecht en overtredingen staan. Het straffen
was een godsdienstige rechtvaardiging. Denken over misdaad en straf is ook terug te vinden
bij de Grieken -> hebben invloed gehad op Romeinse rijk -> het huidige recht in Europese
landen is in belangrijke mate gebaseerd op het oude Romeinse recht. Zowel Romeinen als
Germanen kenden een rechtsstelsel dat vooral was gericht op het oplossen van conflicten.
Door de leenheren ontstond een verschuiving in de rechtvaardiging van het bestraffen van
misdaad, omdat leenheren criminele gedragingen gingen zien als een inbreuk op de rechten
van de leenheer en werden om die reden bestraft. Op het Europese continent verschoof het
strafproces van een accusatoir systeem (misdrijven worden beschouwd als particuliere
aangelegenheden waarvan de oplossing door overheidsbemiddeling tot stand komt) naar een
inquisitoir systeem (misdrijven worden gezien als schendingen van het vorstelijke
vredesgebod waartegen de overheid hoort op te treden).
Van de Renaissance naar de Verlichting: in renaissance ontstond ook hernieuwde
belangstelling voor misdaad en straf. Coornhert: maakte zich zorgen over hoog niveau
criminaliteit -> wilde ergere straffen.
De klassieke school: verlichte denkers zoals Beccaria waren van mening dat als het
maatschappelijk contract overtreden werd, men bestraft moest worden ->
proportionaliteitsbeginsel. Strafzekerheid was belangrijk, maar de straf moest wel op maat
zijn (gelijkheidsbeginsel), op basis van duidelijke wetten opgelegd (legaliteitsbeginsel) en niet
willekeurig toegepast.
De positivistische school: door sterke ontwikkeling van technologie en wetenschap werd
misdaad en straf sterk beïnvloed door natuurwetenschappen -> kwam deterministisch
wereldbeeld: menselijk gedrag wordt bepaald door factoren waarop die mens zelf weinig
invloed heeft (de gebeurtenis is niet willekeurig, want er is altijd een oorzaak/reden). Met
‘positivistisch’ wordt bedoelt dat men gericht is op de bestudering van waarneembare feiten
(empirisch ideaal). Het gevangenzetten van misdadigers moest gericht zijn op behandeling en
het voorkomen van herhaling.
De Italiaanse antropologieschool: deze stroming zocht oorzaken van crimineel gedrag in de
individuele mens en was sterk beïnvloed door de medische wetenschap -> zochten medische
factoren die crimineel gedrag veroorzaken. Bekendste is Lombroso (1870): ging uiterlijke
, kenmerken meten om criminelen te kunnen herkennen. Hij was geïnspireerd door Darwins
evolutietheorie -> meende dat criminaliteit zijn oorsprong vindt in het feit dat de criminele
mens berust op een terugval in het evolutieproces (atavisme) en biologisch gedetermineerd
is om delicten te plegen. Internationaal werd zijn antropologieschool bekend en gebruikt.
Ondanks dat er aan zijn theorie geen duidelijke hypothesen konden worden ontleend, wordt
hij wel beschouwd als een van de grondleggers van de criminologie. De gedachte dat
bepaalde soorten mensen crimineel gedrag vertonen, heeft geleid tot rassenideologie/de
Holocaust.
De Franse milieuschool: ontstaan door ontwikkeling van sociologie en statistiek. Er kwamen
in die tijd overheidsorganen die registraties en andere statistieken bij gingen houden.
Sociologen zoals Quetelet en Alexandre Lacassagne waren van mening dat de omgeving
bepalend is voor crimineel gedrag.
Socialistische criminologie: zochten naar oorzaken van crimineel gedrag in zowel biologische
als sociologische factoren. Criminele sociologie veranderde naar socialistische criminologie,
omdat politieke denkbeelden erbij kwamen kijken: men dacht dat door socialistische
transformatie van de samenleving de misdaad zou verdwijnen. Willem Bonger, eerste
hoogleraar criminologie, was socialist en keerde zich tegen ideeën van Lombroso.
Nieuwe Richting en kritische criminologie: hierin zijn in de criminologie opgekomen oorzaken
van criminaliteit samengevoegd. Had grote invloed -> diverse hervormingen in het strafrecht.
Er werd ook gekeken naar de omstandigheden van de daders.
Bij de kritische criminologie staan niet de misdaad en oorzaken centraal, maar juist de
problematische kanten van de strafrechtspleging als reactie op criminaliteit. Ook is het
gericht op normatieve, maatschappijkritische analyses.
Veramerikanisering van de criminologie: Amerikanen gingen zich richten op de
criminologische vraagstukken die voortkwamen uit de snelle ontwikkelingen binnen de
Amerikaanse samenleving. Werd gekeken naar de maatschappelijke omgeving en heeft dus
een sociologische oriëntatie
Nieuwe zakelijkheid: na de Tweede Wereldoorlog steeg de welvaart en daarmee ook de
gelegenheid om delicten te plegen. Nieuw speerpunt was om criminaliteit beter in kaart te
brengen d.m.v. o.a. enquêtes. Er kwam een terugkeer van de ideeën uit de klassieke school ->
rationale-keuze theorie werd populair en criminaliteitsbeleid werd gericht op het verhogen
van de pakkans en de zwaarte van de aan daders opgelegde straffen. Ook ideeën van de
Franse milieuschool, de biologische en psychologische risicofactoren en de kritische
criminologie werden weer gebruikt.
Eerst was er weinig aandacht voor de schade die door criminaliteit is aangebracht -> pas vanaf 1990
zijn de rechten van slachtoffers een serieus thema.
Aandachtsgebieden binnen de criminologie
- Beschrijvende criminologie/criminografie : bestudeert de statistische verdeling van
criminaliteit in tijd en ruimte. Het bevat de omvang, aard, spreiding en ontwikkeling van de
criminaliteit. Het is cijfermatige informatie over de praktijk van het strafrechtelijke systeem
(politie, Openbaar Ministerie etc.) waaronder mogelijke selectiviteit
- Oorzaken van crimineel gedrag en criminaliteit (etiologie): binnen etiologische criminologie
zijn twee hoofdstromingen -> biologische en psychologische & economische en sociologische
- Reacties op criminaliteit (penologie): bevat informele reacties -> reacties van (potentiële)
slachtoffers en omstanders & formele reacties -> reacties van het politiële en justitiële
apparaat (arrestatie, boetes etc.). Kijkt naar de effectiviteit van straffen en maatregelen
Hoofdstuk 1: Criminologie: een terreinverkenning
Men voelt zich emotioneel betrokken bij misdaad en straf, omdat zij bij ernstige misdrijven zich al
snel identificeert met het slachtoffer en identificatie met het slachtoffer, vaak op basis van sociale
kenmerken, roept ook angst op: men heeft dus empathie met het slachtoffer, gevoelens van angst en
gevoelens van afschuw en woede. Ook de neerwaartse vergelijking: criminele verhalen niet erg, want
geeft besef dat men er zelf beter aan toe is dan het slachtoffer.
Strafmogelijkheden zijn: TBS (proberen ze te helpen), celstraf (wel/niet levenslang), vernedering of de
doodstraf. De wens dat overtreders van essentiële regels worden gestraft, ligt diep verankerd in het
rechtsgevoel van de meeste mensen -> vergeldingsbehoefte.
Durkheim (1858-1917): criminaliteit vervult juist een positieve sociale functie door het oproepen van
negatieve emoties: normbesef wordt weer bevestigt -> weten weer waar normatieve grenzen liggen
& gevoel van morele superioriteit (‘wij zouden zoiets nooit doen’) -> vergroot saamhorigheid
Informele reacties op ernstige misdrijven kunnen ontsporen -> zondebokmechanisme: gezamenlijke
agressie wordt afgereageerd op groep waartoe dader wordt gerekend -> bijv. rassenrellen. Het leggen
van een relatie tussen etnische minderheden of asielzoekers en criminaliteit kan leiden tot
vreemdelingenhaat.
- Identificatie met de dader kan schuldgevoelens oproepen -> eigen geweten staat niet toe dat
men zich bewust in positieve zin identificeert met een misdadiger
- Identificatie met de dader kan ook gevoelens van mededogen oproepen -> dader wordt als
slachtoffer gezien. Toeschouwers die zichzelf door de maatschappij tekortgedaan voelen, zien
de door de politie gearresteerde daders dan als medeslachtoffers van onrechtvaardige
maatschappelijke verhoudingen.
Tegenwoordig is er haat op de politie vanwege etnisch profileren/rassendiscriminatie-> leidt tot
aanslagen op politieagenten vanwege gevoelens van onvrede over het regeringsbeleid of over
maatschappelijke misstanden.
Om te voorkomen dat officiële reacties op crimineel gedrag al te zeer door collectieve woede, angst
of verontwaardiging worden beheerst, is in alle democratieën de berechting van misdadigers
grotendeels in handen van onafhankelijke beroepsrechters gelegd.
Criminologie probeert zo veel mogelijk zakelijke informatie te verzamelen, systematisch te ordenen
en objectief te interpreteren -> onmisbare, koele oog van de strafrechtspleging.
Taak criminoloog: legt zich toe op de bestudering van misdaad en straf, maar daarbij, net als de
rechter, te streven naar een zo hoog mogelijke mate van objectiviteit door te beschrijven, verklaren,
voorspellen en bestrijden. Hij bestudeert gedragingen die door de nationale of internationale
wetgever strafbaar zijn gesteld -> gedragingen die moreel verwerpelijk zijn (moord, verkrachting etc.)
& gedragingen die door de overheid verboden zijn op bestuurlijke gronden (verkeersovertredingen
etc.)
Betekenis criminologie: de wetenschap die zich bezighoudt met de bestudering van de aard en
achtergronden van menselijke gedragingen die door de wetgever strafbaar zijn gesteld en van de
wijze waarop de overheid en de maatschappij daarop reageert. Is een empirische/
ervaringswetenschap en multidisciplinair vakgebied.
,Er wordt niet meer over misdaad en misdadigers gesproken (klinkt hard), maar van criminelen of
delinquenten.
Relativiteit van criminaliteit: wat onder criminaliteit wordt verstaan, wordt bepaald door de
wetgever en zal dus van tijd tot tijd en van land tot land verschillen. Wat als moreel verwerpelijk
wordt gezien, is voortdurend aan verandering onderhevig. Er verdwijnen strafbepalingen, maar er
worden ook nieuwe aan het Wetboek van Strafrecht of aan bijzondere wetten toegevoegd om
bepaalde maatschappelijke bepalingen of belangen van burgers beter te beschermen. Sommige
nieuwe strafbepalingen zijn gebaseerd op internationale strafrechtelijke verdragen.
Door verschillen in wetgeving per land, is het wetenschappelijke object van de criminoloog tot op
zekere hoogte zowel tijd- als plaatsgebonden. Door de relativiteit van het criminaliteitsbegrip moet
men zowel bij historische als internationaal vergelijkende criminologische onderzoeken voorzichtig
zijn.
Criminalisering: op bepaalde gedragingen worden strafsancties opgelegd
Decriminalisering: schrappen van bestaande strafbepalingen
De geschiedenis van de criminologie
Klassieke oudheid tot de middeleeuwen: oudste bekendste geschriften zijn Codex
Hammurabi (1750 v.Chr) waarin regels over familierecht en overtredingen staan. Het straffen
was een godsdienstige rechtvaardiging. Denken over misdaad en straf is ook terug te vinden
bij de Grieken -> hebben invloed gehad op Romeinse rijk -> het huidige recht in Europese
landen is in belangrijke mate gebaseerd op het oude Romeinse recht. Zowel Romeinen als
Germanen kenden een rechtsstelsel dat vooral was gericht op het oplossen van conflicten.
Door de leenheren ontstond een verschuiving in de rechtvaardiging van het bestraffen van
misdaad, omdat leenheren criminele gedragingen gingen zien als een inbreuk op de rechten
van de leenheer en werden om die reden bestraft. Op het Europese continent verschoof het
strafproces van een accusatoir systeem (misdrijven worden beschouwd als particuliere
aangelegenheden waarvan de oplossing door overheidsbemiddeling tot stand komt) naar een
inquisitoir systeem (misdrijven worden gezien als schendingen van het vorstelijke
vredesgebod waartegen de overheid hoort op te treden).
Van de Renaissance naar de Verlichting: in renaissance ontstond ook hernieuwde
belangstelling voor misdaad en straf. Coornhert: maakte zich zorgen over hoog niveau
criminaliteit -> wilde ergere straffen.
De klassieke school: verlichte denkers zoals Beccaria waren van mening dat als het
maatschappelijk contract overtreden werd, men bestraft moest worden ->
proportionaliteitsbeginsel. Strafzekerheid was belangrijk, maar de straf moest wel op maat
zijn (gelijkheidsbeginsel), op basis van duidelijke wetten opgelegd (legaliteitsbeginsel) en niet
willekeurig toegepast.
De positivistische school: door sterke ontwikkeling van technologie en wetenschap werd
misdaad en straf sterk beïnvloed door natuurwetenschappen -> kwam deterministisch
wereldbeeld: menselijk gedrag wordt bepaald door factoren waarop die mens zelf weinig
invloed heeft (de gebeurtenis is niet willekeurig, want er is altijd een oorzaak/reden). Met
‘positivistisch’ wordt bedoelt dat men gericht is op de bestudering van waarneembare feiten
(empirisch ideaal). Het gevangenzetten van misdadigers moest gericht zijn op behandeling en
het voorkomen van herhaling.
De Italiaanse antropologieschool: deze stroming zocht oorzaken van crimineel gedrag in de
individuele mens en was sterk beïnvloed door de medische wetenschap -> zochten medische
factoren die crimineel gedrag veroorzaken. Bekendste is Lombroso (1870): ging uiterlijke
, kenmerken meten om criminelen te kunnen herkennen. Hij was geïnspireerd door Darwins
evolutietheorie -> meende dat criminaliteit zijn oorsprong vindt in het feit dat de criminele
mens berust op een terugval in het evolutieproces (atavisme) en biologisch gedetermineerd
is om delicten te plegen. Internationaal werd zijn antropologieschool bekend en gebruikt.
Ondanks dat er aan zijn theorie geen duidelijke hypothesen konden worden ontleend, wordt
hij wel beschouwd als een van de grondleggers van de criminologie. De gedachte dat
bepaalde soorten mensen crimineel gedrag vertonen, heeft geleid tot rassenideologie/de
Holocaust.
De Franse milieuschool: ontstaan door ontwikkeling van sociologie en statistiek. Er kwamen
in die tijd overheidsorganen die registraties en andere statistieken bij gingen houden.
Sociologen zoals Quetelet en Alexandre Lacassagne waren van mening dat de omgeving
bepalend is voor crimineel gedrag.
Socialistische criminologie: zochten naar oorzaken van crimineel gedrag in zowel biologische
als sociologische factoren. Criminele sociologie veranderde naar socialistische criminologie,
omdat politieke denkbeelden erbij kwamen kijken: men dacht dat door socialistische
transformatie van de samenleving de misdaad zou verdwijnen. Willem Bonger, eerste
hoogleraar criminologie, was socialist en keerde zich tegen ideeën van Lombroso.
Nieuwe Richting en kritische criminologie: hierin zijn in de criminologie opgekomen oorzaken
van criminaliteit samengevoegd. Had grote invloed -> diverse hervormingen in het strafrecht.
Er werd ook gekeken naar de omstandigheden van de daders.
Bij de kritische criminologie staan niet de misdaad en oorzaken centraal, maar juist de
problematische kanten van de strafrechtspleging als reactie op criminaliteit. Ook is het
gericht op normatieve, maatschappijkritische analyses.
Veramerikanisering van de criminologie: Amerikanen gingen zich richten op de
criminologische vraagstukken die voortkwamen uit de snelle ontwikkelingen binnen de
Amerikaanse samenleving. Werd gekeken naar de maatschappelijke omgeving en heeft dus
een sociologische oriëntatie
Nieuwe zakelijkheid: na de Tweede Wereldoorlog steeg de welvaart en daarmee ook de
gelegenheid om delicten te plegen. Nieuw speerpunt was om criminaliteit beter in kaart te
brengen d.m.v. o.a. enquêtes. Er kwam een terugkeer van de ideeën uit de klassieke school ->
rationale-keuze theorie werd populair en criminaliteitsbeleid werd gericht op het verhogen
van de pakkans en de zwaarte van de aan daders opgelegde straffen. Ook ideeën van de
Franse milieuschool, de biologische en psychologische risicofactoren en de kritische
criminologie werden weer gebruikt.
Eerst was er weinig aandacht voor de schade die door criminaliteit is aangebracht -> pas vanaf 1990
zijn de rechten van slachtoffers een serieus thema.
Aandachtsgebieden binnen de criminologie
- Beschrijvende criminologie/criminografie : bestudeert de statistische verdeling van
criminaliteit in tijd en ruimte. Het bevat de omvang, aard, spreiding en ontwikkeling van de
criminaliteit. Het is cijfermatige informatie over de praktijk van het strafrechtelijke systeem
(politie, Openbaar Ministerie etc.) waaronder mogelijke selectiviteit
- Oorzaken van crimineel gedrag en criminaliteit (etiologie): binnen etiologische criminologie
zijn twee hoofdstromingen -> biologische en psychologische & economische en sociologische
- Reacties op criminaliteit (penologie): bevat informele reacties -> reacties van (potentiële)
slachtoffers en omstanders & formele reacties -> reacties van het politiële en justitiële
apparaat (arrestatie, boetes etc.). Kijkt naar de effectiviteit van straffen en maatregelen
