Verbintenissenrecht Stijns (2024-2025)
Verbintenissenrecht: Inleiding: de verbintenis ___________________________ 4
H1. Kennismaking & Inleiding _____________________________________________ 4
A. Situering van het vak in de opleiding Verbintenissenrecht___________________________4
B. Wettelijk kader van het verbintenissenrecht______________________________________4
C. Opzet en gerichte aanpak ___________________________________________________ 5
H2: De (vermogensrechtelijke) verbintenis___________________________________5
1. Definitie en analyse ________________________________________________________ 5
2. Kenmerken _______________________________________________________________ 5
D1: De bronnen van verbintenissen ____________________________________ 8
H1 Begrip en soorten contracten ___________________________________________ 8
1. Begripsbepaling ___________________________________________________________ 8
2. Soorten contracten _________________________________________________________ 8
H2: basisbeginselen ven het contractenrecht _______________________________ 13
1. Historische uitgangspunt: de wilsautonomie ____________________________________ 13
2. De wilsautonomie gecorrigeerd ______________________________________________ 13
3. De centrale rol van de rechter in het contractueel mechanisme _____________________ 15
H3: Totstandkoming van het contract ______________________________________ 18
I. Totstandkoming dynamisch bekeken __________________________________________ 18
De geldigheidsvereisten________________________________________________________20
II. Totstandkoming statisch bekeken: de geldigheidsvereisten ________________________ 21
III. De nieuwe nietigheidsleer ________________________________________________ 23
H4: gevolgen van het contract tussen partijen_______________________________25
1. contract aansprakelijkheid: uitgangspunten _____________________________________ 25
2. De ontoerekenbare niet-nakoming ____________________________________________ 25
3. Toerekenbare niet-nakoming en sancties ______________________________________ 28
§2 De voorafgaande ingebrekestelling___________________________________________28
§3 De sancties _____________________________________________________________ 29
D. Prijsvermindering _____________________________________________________ 31
E. De exceptie van niet-uitvoering __________________________________________ 31
H5: De gevolgen van het contract voor derden ______________________________ 33
1. Beginselen en begrippen ___________________________________________________ 33
§1 Twee basisprincipes: relativiteit en tegenwerpelijkheid van co. _____________________ 33
§2 Het principe van de relativiteit _______________________________________________ 33
§3 Het principe van de tegenwerpelijkheid________________________________________34
§4 Partijen en derden: _______________________________________________________ 34
2. Tegenwerpelijkheid van contracten____________________________________________35
§1 Derde-medeplichtigheid aan contractbreuk_____________________________________35
§2 Uitzondering: de pauliaanse vordering ________________________________________ 35
3. De relativiteit van interne gevolgen ____________________________________________ 36
§1 Derde binding ___________________________________________________________ 36
§ 2. Derde begunstiging ______________________________________________________ 36
D2: Buiten contractuele aansprakelijkheid______________________________39
H1 De gronden van aansprakelijkheid______________________________________39
1. Inleidende begrippen ______________________________________________________ 39
§1 FoutAH, foutloze AH, alternatieve vergoedingssystemen __________________________ 39
§2 Persoonlijke en kwalitatieve aansprakelijkheid __________________________________ 39
2. Persoonlijke aansprakelijkheid voor eigen daad _________________________________ 39
1
, §1 Beginsel________________________________________________________________39
§2 Definitie van de fout_______________________________________________________40
Schending van algemene zorgvuldigheidsnorm__________________________________40
Schending van AZH _______________________________________________________ 40
§3 Gronden van uitsluiting van aansprakelijkheid voor fout ___________________________41
Overmacht ______________________________________________________________ 41
Minderjarige en geestesstoornissen___________________________________________41
§5 Gedeeltelijke immuniteiten _________________________________________________ 42
§6 Bedingen over aansprakelijkheid_____________________________________________43
3. Kwalitatieve aansprakelijkheid _______________________________________________ 43
§1AH voor andere personen/andermans daad ____________________________________ 43
A. Geen algemeen beginsel van AH voor andermans daad_______________________43
B. AH van titularissen van het gezag over persoon van minderjarigen_______________43
C. AH van personen belast met het toezicht op anderen _________________________ 44
D. AH van aanstellers ____________________________________________________ 45
E. AH van Rechtspersonen voor hun bestuursorganen en de leden ervan ___________ 46
§2 aansprakelijkheid voor zaken en dieren _______________________________________ 47
A. Aansprakelijk voor zaken _______________________________________________ 47
B. Aansprakelijkheid voor dieren____________________________________________48
H2 schade en schadeloosstelling _________________________________________ 50
Inleiding ____________________________________________________________________ 50
1. Begrip schade____________________________________________________________50
2. VOORWAARDEN_________________________________________________________50
§1 Aantasting van een belang _________________________________________________ 50
§2 rechtsmatig belang _______________________________________________________ 50
§3 schade moet zeker zijn ____________________________________________________ 50
§4 Persoonlijk belang________________________________________________________50
3. Soorten schade __________________________________________________________ 51
4. Schadeloosstelling ________________________________________________________ 51
H3 Oorzakelijk verband __________________________________________________ 52
1. Basisregels en correcties ___________________________________________________ 52
2. Pluraliteit van oorzaken ____________________________________________________ 52
3. Causale onzekerheid – proportionele AH_______________________________________52
H4 De aansprakelijkheidsregimes _________________________________________ 53
1. Begripsafbakening ________________________________________________________ 53
§1 Soorten AH _____________________________________________________________ 53
1.Strafrechtelijke AH_______________________________________________________53
2. Civielrechtelijke AH______________________________________________________53
§2 Begrippen samenloop en co-existentie ________________________________________ 53
Samenloop ______________________________________________________________ 53
Co-existentie_____________________________________________________________53
2. Samenloop van contractuele en bc. AH ________________________________________ 54
§1 Probleemstelling _________________________________________________________ 54
§2 Laatste standpunt Cass. onder OBW _________________________________________ 54
§4 Boek 6: een relatieve samenloop ____________________________________________ 54
3. Co-existentie van contractuele en bc. AH ______________________________________ 54
§1 Actieve co-existentie (i.h.v. eiser) ____________________________________________ 54
§2 Passieve co-existentie (i.h.v. aangesprokene) __________________________________ 55
D3: Algemeen regime van de verbintenis_______________________________56
Inleiding ______________________________________________________________ 56
H1 De modaliteiten van de verbintenis _____________________________________ 56
1. De voorwaardelijke verbintenis_______________________________________________56
2
, §1 Algemeen (begrippen en geldigheid)__________________________________________56
§2 De ontbindende voorwaarde ________________________________________________ 57
§3 De opschortende voorwaarde _______________________________________________ 57
Hangende voorwaarden______________________________________________________57
Niet-vervulling van de voorwaarden_____________________________________________58
2. De verbintenis met tijdsbepaling______________________________________________58
§1 Begrip – uitdovende en opschortende tijdsbepaling ______________________________ 58
§2 Gevolgen_______________________________________________________________58
Lopende tijdsbepaling________________________________________________________59
3. De verbintenis met meerdere subjecten________________________________________59
§1 Deelbaarheid als regel bij pluraliteit van subjecten _______________________________ 59
Actieve hoofdelijkheid______________________________________________________59
Passieve hoofdelijkheid ____________________________________________________ 59
§2 hoofdelijke verbintenissen__________________________________________________60
Gevolgen _______________________________________________________________ 60
Excepties _______________________________________________________________ 60
Bijkomende gevolgen ______________________________________________________ 61
§3 ondeelbare verbintenissen _________________________________________________ 61
§4 de verbintenis in solidum___________________________________________________61
H2 De overdracht van verbintenissen en van contracten ______________________ 62
1. Begripsbepaling __________________________________________________________ 62
2. Overdracht van schuldvordering of cessie ______________________________________ 62
Tegenwerpelijk aan derden ___________________________________________________ 63
Gevolgen _________________________________________________________________ 63
3. Schuldoverdracht _________________________________________________________ 63
Begrip____________________________________________________________________63
Regeling boek 5 ____________________________________________________________ 64
Verschil met delegatie _______________________________________________________ 64
4. Contractoverdracht________________________________________________________64
Begrip____________________________________________________________________64
H3 De gewone grond van uitdoving: de betaling _____________________________ 65
1. Inleidende begrippen ______________________________________________________ 65
2. De eenvoudige betaling ____________________________________________________ 65
§1 Voorwaarden voor een geldige betaling _______________________________________ 65
§2 Enkele knelpunten van de betaling (geen leerstof)____Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
3. De betaling met subrogatie__________________________________________________66
§1 Begrip en bronnen________________________________________________________66
§2 Algemene voorwaarden____________________________________________________66
§3 Conventionele subrogatie __________________________________________________ 67
§4 Wettelijke subrogatie______________________________________________________67
H4 De ongewone gronden van uitdoving ___________________________________ 67
1. Inleiding: art. 5.244 BW ____________________________________________________ 67
2. Schuldvernieuwing ________________________________________________________ 67
3. Kwijtschelding van schuld___________________________________________________68
4. Schuldvergelijking_________________________________________________________68
Verbintenissenrecht: Inleiding: de verbintenis
H1. Kennismaking & Inleiding
A. Situering van het vak in de opleiding Verbintenissenrecht
gemeen recht, in hoofdzaak voor het brede privaatrecht
3
, je kan altijd terugvallen op gemeen recht wanneer er geen bijzonder wetten zijn
toepassing op alle contracten tenzij er bijzonder recht is.
B. Wettelijk kader van het verbintenissenrecht
Vroeger: oud BW (1804, code Napoleon)
Nu: BW, vervolledigd en overzichtelijk (transparantie over schadevorderingen)
Cassatie deed veel veranderingen à het geldend recht was nergens gecodificeerd en
was enkel beschikbaar in de arresten
Koen Geens wou grote veranderingen, in Frankrijk en Nederland grote hervormingen
o Boek 1 en 5 in werking treding op 1 januari 2023
o Boek 6 op 1/1/2025, onmiddellijk
o Boek 1: belangrijke bepalingen ook voor andere takken recht
Dia 10: niet kennen
B5 niet van toepassing op oude contracten (enkel op nieuwe) tenzij afspraken door
nieuwe contracten
Imprevisie: de rechter kan wijzigen wat in het contract staat als er onverwachte
omstandigheden zijn
Cohabitation = twee systemen blijven samen van stand
Het nieuwe recht is grotendeels een codificatie van de arresten dus gold al
Hof van Cassatie baseren zich al sinds 2017 op het nieuw recht
Doelstellingen Boek 5 modernisering en herkenbaarheid - 3 krachtlijnen
1. Rechtszekerheid en herkenbaarheid geven
o Verworvenheden te verankeren in de wet - geldend recht aanvullen en
verduidelijken
o Nieuwe sancties vb. voor een niet uitvoering (enac)
o Discussies beslechten
2. Toegankelijkheid versterken: vereenvoudigen in de inhoud
o Moderne taal vb. voorzichtige huisvader naar persoon
o Hoofding
3. Nieuw evenwicht: Oog voor maatwerking, sancties op maat en proportionaliteit in
handelen schuldeiser
o Wilsautonomie versterken: zelf beslissen wat ze zelf in het contract zetten
(vooral schuldeiser, meestal beide partijen)
Vb. Boek 5 is volledig aanvullend recht
o DUS ook bescherming zwakkere partij
Vb. prijsvermindering na mankement
C. Opzet en gerichte aanpak
Tweevoudige opzet
1. Vakjargon = begrippen en concepten
2. Denkpatronen = stappenplannen à complexe gevallen (vooral buitencontractueel)
H2: De (vermogensrechtelijke) verbintenis
1. Definitie en analyse
Art 5.1 BW: Verbintenis - Art 5.2 BW: Natuurlijke verbintenis
4
, rechtsband altijd tussen twee of meer personen (SE en SA)
door de wet erkend art 5.3 BW
obligatoire kracht = verbintenis scheppende kracht (moet presteren)
menselijk handelen of eigen bepalingen uit de wet (vb. onrechtmatige daad)
à SE kan een prestatie eisen van de SA (in geld waarneembaar)
à juridisch (in recht) afdwingen bij niet nakoming (er zijn rechten die de SE zelf kan
afdwingen zonder naar de rechter te gaan)
2. Kenmerken
K1: rechtsband tussen personen
Verschillen tussen vorderings- en zakelijke rechten
Persoonlijk/vordering Zakelijk
intern De ene persoon kan beroepen op een titularis van het recht à zeggenschap
prestatie van de andere over het goed
nummerus clausus art. 3.3 BW
Persoonlijke rechten hebben ook betrekking op zakelijke
Zakelijk recht kan een rechtsband creëren
extern Aanspraken zijn relatief = inter partes, derde werking
schuldeiser kan enkel zijn erga omnes à iedereen moet dit
schuldenaar aanspreken respecteren, ten aanzien van derde
Relativiteit van de verbintenis maar
het feit dat er een contract is gesloten
moet door andere verzekerd worden
à tegenwerpelijk aan derde want geen
publicatie vereist
Vb. A = brouwerij – B = café – C = andere brouwerij
Kan C ondanks het exclusiviteitscontract een verbintenis aangaan
Stel dat B toch een contract met C afsluit
B contractuele fout
A gaat zich keren tegen B maar ook tegen C
C moest rekening houden met het contract = derde medeplichtigheid
K2: Bronnen art 5.3 BW
Contracten zijn de belangrijkste bronnen
Verbintenissen ontstaan door:
Rechtshandelingen = menselijk gedrag waaruit de bedoeling blijft rechtsgevolgen te uitlokken
twee of meerzijdige = meerdere personen hebben rechtsgevolgen
Contract, verdrag, …
Eenzijdige = enkel door u wilsuiting alleen zonder de aanvaarding van de andere
à niet alle eenzijdige rechtshandeling willen een verbintenis uitlokken
vb. afstand van recht, opzegging, ..
Vb. premies en een aanbod zijn bindend à Wat was de bedoeling van partijen
5
,Wet = een rechtsfeit (menselijke gedragingen) waaraan de wet rechtsgevolgen vastknoopt
die niet gewild zijn door de betrokkenen
Hoofdbron = onrechtmatige daad, foutief handelen à verbintenis voor de
vergoeding, schadeherstel
Verbintenis tussen dader (SA) en benadeelde (SE)
Oneigenlijke contracten: quasi contracten = situaties waarbij de wet zegt dat het
nodig is om de gevolgen toch af te dwingen (onverschuldigde betaling,
zaakwaarneming en onrechtmatige verrijking)
Er worden altijd nieuwe bronnen ven verbintenis erkent
à Vertrouwensleer: kan er een verbintenis ontstaan uit een legitiem vertrouwen bij iemand
anders wanneer je dit nadien miskent? = aanvaardt in drie partijrelaties (zie later
schijnmandaat)
Onder strikte voorwaarden accepteren
Hof van Cassatie is het (niet bron van verbintenissen) rechtsmisbruik gaan
erkennen
1. Wekken van vertrouwen in Boek 5 is niet opgenomen maar wel enkel
toepassingen (schijnvertegenwoordiger, schijnschuleiser betalen, …) à te
vroeg voor bron te erkennen à lijst is open
2. Grote overwinning = Hof van Cassatie zegt dat machtsmisbruik fout is bij het
wekken van vertrouwen (zie H2)
In afwachting pleegt hij rechtsmisbruik door het te beschadigen
K3: voorwerp van verbintenis
A: klassieke opdeling werd aanvaard
Art 5.46 BW: prestatie = garanderen, doen of niet-doen en iets geven
iets doen = facere (bv. aanneming, diensten, patiënt behandelen)
iets niet te doen = non-facere (bv. niet concurreren, niet openbaren)
iets geven = dare (eigendomsR. vestigen van specifieke zaak) (bv. koop)
iets garanderen (bv. verzekeraar of bank)
verschil tussen specifieke en generieke (soort vb. kg) zaken à eigendomsoverdracht
specifiek = consensus
generiek = bij levering (afzondering)
risico over op hetzelfde moment van eigendom art 5.80 BW
vb. wanneer je een antiek vaas koopt door consensus maar je betaalt nog niet. Ondertussen
gaat de vaas kapot, het eigendomsrecht en risico is al overgegaan. Je moet nog steeds
betalen.
à Bij contracten wijkt men hier vanaf gaat het risico pas bij de aflevering over
B: moderne opvatting
resultaatsverbintenis = SA moet bepaald resultaat bereiken
fout wordt vermoed: bewijslast bij de SA en niet SE
Vb. advocaat tekent geen hoger beroep aan, fout ligt bij advocaat
à bewijslast ligt op SA: enkel bewijs van overmacht bevrijdt hem van Ah
6
,inspanningsverbintenis = SA moet nodige inspanningen leveren
fout van SA: SE moet schuld wel bewijzen
àbewijslast op SE: onvoldoende inspanningen zijn geleverd door SA
K4: afdwingbaarheid van verbintenis (H4)
Drie stappen
1. ingebrekestelling
2. naar rechter waarbij er een bevel is (uitvoering in natura)
3. dwanguitvoering
principe: uitvoering in natura = recht op nakoming van de beloofde prestatie
tenzij dit dwang is op persoon
tenzij onmogelijk of rechtsmisbruik à ander schadeherstel = compensatie
7
, D1: De bronnen van verbintenissen
H1 Begrip en soorten contracten
1. Begripsbepaling
Art. 5.4 BW - Contract/overeenkomst = wilsovereenstemming tussen twee of meer
personen met de bedoeling rechtsgevolgen te doen ontstaan
Wilsovereenkomst = consensus, toestemming, noodzakelijk een akkoord
Nastreven een contract te sluiten, juridische verbintenissen
Verbintenissen te wijzigen of overdragen à niet altijd op doen ontstaan
Art 5.12 BW – Meerpartijencontract = meer dan twee partijen
Consortium = Verschillende geldschieters zoeken om ene crediet te geven
Samenwerkingscontract
Totstandkoming = boek 5, elk zijn wil uit tegenover alle andere op voorwaarde
dan zijn verbintenis pas tot stand komt wanneer de andere akkoord gaan
§1. Begrip contract
Vb. Huur: de partijen worden gegroepeerd als je samenwoont – maar als ze niet hetzelfde
belang hebben dan is het een meerpartijcontract art 51-52 Vlaams WHD – zie boek 2
Als je in Vlaanderen een mede huur hebt kan je elke verhuurder de prijs halen
Vb. Stel je geeft verschillende contracten aan om een huis te renoveren. Als de fundering
niet kan gelegd worden dan kan je verweermiddelen zoals de ENAC gebruiken voor de
andere contracten omdat zij niet kunnen beginnen.
Rechtsgevolgen doen ontstaan
1) Afdwingbaarheid uitsluiten, partijen beslissen dit zelf
vb. herenakkoord/gentelmen’s agreement
Uit hun aard niet bindend vb. sociale of politieke afspraken
2) Gradaties in afdwingbaarheid
Vb. letters of comfort, moedervennootschappen zullen er voor zorgen dat de
schulden van de dochterven. worden betaald
Vorm en inhoud maakt het (niet) bindend
3) Natuurlijke verbintenissen: niet afdwingbaar tenzij erkenning (zonder dwang en
vergissing) à juridische verbintenis art 2.5 BW
2. Soorten contracten
§1.Vermogensrechtelijke contacten uit privaatrecht
= contracten tussen particulieren of ondernemingen die verbintenissen of zakelijke rechten
doen ontstaan
Andere contracten
8
, Familierechtelijk: wettelijke samenwoning, huwelijk
Regelingsacte blijft onderworpen aan gemeenverbintenissenrecht tenzij het in
strijd is met de aard van de verbintenis (misbruik van omstandigheden is mogelijk
maar dwaling niet), je neemt het risico in overweging
Bewijsrechtelijk of procesrecht
àBoek 5 werkt aanvullend ook bij niet vermogensrechtelijke contracten, Art 5.13 BW –
toepassing op alle contracten
§2. Soorten vermogensrechtelijke contracten
A. Consensuele, vormelijke (plechtige) en zakelijke contracten art 5.5 BW
Consensuele = regel door de loutere wilsovereenstemming (mondeling) zonder
vormvereiste
Meestal op schift als bewijs (verplicht vanaf 3500 euro)
Vormelijke = geldigheid onderworpen aan een vormvereiste
Plechtige contracten = wanneer de vormvereiste een notariële akte is
Vb. hypotheek, schenking
Art 8 WHD = geschrift is nodig als bewijs
Zakelijke = totstandkoming bij de overhandiging van een voorwerp
Vb. In pand geven à nu consensueel behalve als de consument iets in pand geeft dan
zakelijk
Vb. Koop van een onroerend goed art 3.30 - 3.31 BW
Totstandkoming = puur mondeling
Bewijs = koopcompromis, geschrift
Tegenwerpelijk = notariële akte voor rechtszekerheid om derde te informeren
B. wederkerige en eenzijdige contracten art 5.6 BW
Wederkerig = langs beide kanten een verbintenis, ministens twee verbintenissen
Samenhangend: gevolgen zoals enac, ontbinding,…
Eenzijdig = maar één verbintenis, één partij die zich verbindt
C. Contracten onder bezwarende en ten kosteloze titel art 5.7 BW
Bezwarende titel = elke partij heeft een voordeel
Kosteloze titel = contract om niet, enkel begunstigde heeft een voordeel
Lastgeving = kosteloze titel, geen voordeel lasthebber
Testament = geen contract
D. Vergeldende en kanscontracten art 5.8 BW
Vergeldend = vanaf totstandkoming vinden de partijen dat de prestaties gelijkwaardig zijn
vb. koop, huur
Kanscontracten = gelijkwaardigheid is onzeker doordat de prestaties afhangt van een
onzekere gebeurtenis vb. verzekering, koop op lijfrente (zolang de verkoper leeft een rente
betalen) à de kans moet echt reëel zijn = alea
9
, E. Intuitu personae
= als het contract gesloten wordt omwille de persoon van het contract (kwaliteiten) die de
schuldenaar is/wenst vb. dienstencontracten
Beslissent karkater = gevolgen
Dwaling inroepen over de persoon
Contract eindigt automatisch bij het overlijden
Niet zomaar overdragen art 5.174 BW à eerder uitzondering, alle posities zijn
overdraagbaar tenzij de partijen of de wet dit beslissen
Intuitus moet altijd zelf presteren tenzij een lasthebber die mag zich laten vervangen
door een hulpersoon (onderlasthebber)
als men maar de eindverantwoordelijkheid draagt werk opvolgt
je blijft verantwoordelijk voor de fouten van andere art 5.249 BW
je kan je verzetten tegen vervanging
F. Benoemde, onbenoemde en gemengde contracten art 5.67 BW
Benoemde = contracten die een regeling in het (oud) BW of bijzondere wetgeving (WER,
WHD) krijgen à boek 5 werkt hier aanvullend
Onbenoemd/sui generis = je kunt ze nergens plaatsvinden, de praktijk ontworpen end oor
de partijen zelf aangevuld vb. leasing, factoring à boek 5 aanvullend
Gemengd = gekende contracten mengen met diverse contracten vb. sponsering
Vb. contract met immo makelaar
aanneming daden (herstelwerken) en lastgeving (mandaat om te verkopen aan
minimumprijs)
onbenoemd met consumenten KB 28/9/2023
absorptie leer = regels hoofdcomponent op alles toepassen
cumulatieve leer = elke beding apart zijn eigen regels
G. van bepaalde of onbepaalde duur Art 5.75 en 5.76 BW + I. Raamcontract art 5.9 BW
Aflopend = verloop onmiddellijk na de handeling vb. koop tijdschrift
Duurcontract = op verschillende tijdstippen
Onbepaalde duur = geen uitdovende termijn afgesprokenà nooit voor eeuwig
gebonden, iedere partij kan op elk moment opzeggen met een redelijke
opzegtermijn en kennisgeving van de andere partij
Redelijk: rekening met hoe lang de medecontractant een nieuw contract vindt
Bepaalde duur = einddatum à nooit opzeggen en duur respecteren, tenzij een wet
of het contract een opzag beding bevat vb. woninghuur
Vb. commerciële concessie voor auto’s: concessiehouder heeft het recht om van de
concessiegever BWM’s af te nemen en door te verkopen à Duurcontracten
Onbepaalde duur: nadeel dat elke partij kan opzeggen dus concessiegever
zeggen plots op à heel lange opzegperiodes en vergoedingen art X.35-40 WER
Bepaalde duur: niet op voorhand opzeggen à bij een opzeggingsbeding moet er
ook een redelijke termijn zijn
10
Verbintenissenrecht: Inleiding: de verbintenis ___________________________ 4
H1. Kennismaking & Inleiding _____________________________________________ 4
A. Situering van het vak in de opleiding Verbintenissenrecht___________________________4
B. Wettelijk kader van het verbintenissenrecht______________________________________4
C. Opzet en gerichte aanpak ___________________________________________________ 5
H2: De (vermogensrechtelijke) verbintenis___________________________________5
1. Definitie en analyse ________________________________________________________ 5
2. Kenmerken _______________________________________________________________ 5
D1: De bronnen van verbintenissen ____________________________________ 8
H1 Begrip en soorten contracten ___________________________________________ 8
1. Begripsbepaling ___________________________________________________________ 8
2. Soorten contracten _________________________________________________________ 8
H2: basisbeginselen ven het contractenrecht _______________________________ 13
1. Historische uitgangspunt: de wilsautonomie ____________________________________ 13
2. De wilsautonomie gecorrigeerd ______________________________________________ 13
3. De centrale rol van de rechter in het contractueel mechanisme _____________________ 15
H3: Totstandkoming van het contract ______________________________________ 18
I. Totstandkoming dynamisch bekeken __________________________________________ 18
De geldigheidsvereisten________________________________________________________20
II. Totstandkoming statisch bekeken: de geldigheidsvereisten ________________________ 21
III. De nieuwe nietigheidsleer ________________________________________________ 23
H4: gevolgen van het contract tussen partijen_______________________________25
1. contract aansprakelijkheid: uitgangspunten _____________________________________ 25
2. De ontoerekenbare niet-nakoming ____________________________________________ 25
3. Toerekenbare niet-nakoming en sancties ______________________________________ 28
§2 De voorafgaande ingebrekestelling___________________________________________28
§3 De sancties _____________________________________________________________ 29
D. Prijsvermindering _____________________________________________________ 31
E. De exceptie van niet-uitvoering __________________________________________ 31
H5: De gevolgen van het contract voor derden ______________________________ 33
1. Beginselen en begrippen ___________________________________________________ 33
§1 Twee basisprincipes: relativiteit en tegenwerpelijkheid van co. _____________________ 33
§2 Het principe van de relativiteit _______________________________________________ 33
§3 Het principe van de tegenwerpelijkheid________________________________________34
§4 Partijen en derden: _______________________________________________________ 34
2. Tegenwerpelijkheid van contracten____________________________________________35
§1 Derde-medeplichtigheid aan contractbreuk_____________________________________35
§2 Uitzondering: de pauliaanse vordering ________________________________________ 35
3. De relativiteit van interne gevolgen ____________________________________________ 36
§1 Derde binding ___________________________________________________________ 36
§ 2. Derde begunstiging ______________________________________________________ 36
D2: Buiten contractuele aansprakelijkheid______________________________39
H1 De gronden van aansprakelijkheid______________________________________39
1. Inleidende begrippen ______________________________________________________ 39
§1 FoutAH, foutloze AH, alternatieve vergoedingssystemen __________________________ 39
§2 Persoonlijke en kwalitatieve aansprakelijkheid __________________________________ 39
2. Persoonlijke aansprakelijkheid voor eigen daad _________________________________ 39
1
, §1 Beginsel________________________________________________________________39
§2 Definitie van de fout_______________________________________________________40
Schending van algemene zorgvuldigheidsnorm__________________________________40
Schending van AZH _______________________________________________________ 40
§3 Gronden van uitsluiting van aansprakelijkheid voor fout ___________________________41
Overmacht ______________________________________________________________ 41
Minderjarige en geestesstoornissen___________________________________________41
§5 Gedeeltelijke immuniteiten _________________________________________________ 42
§6 Bedingen over aansprakelijkheid_____________________________________________43
3. Kwalitatieve aansprakelijkheid _______________________________________________ 43
§1AH voor andere personen/andermans daad ____________________________________ 43
A. Geen algemeen beginsel van AH voor andermans daad_______________________43
B. AH van titularissen van het gezag over persoon van minderjarigen_______________43
C. AH van personen belast met het toezicht op anderen _________________________ 44
D. AH van aanstellers ____________________________________________________ 45
E. AH van Rechtspersonen voor hun bestuursorganen en de leden ervan ___________ 46
§2 aansprakelijkheid voor zaken en dieren _______________________________________ 47
A. Aansprakelijk voor zaken _______________________________________________ 47
B. Aansprakelijkheid voor dieren____________________________________________48
H2 schade en schadeloosstelling _________________________________________ 50
Inleiding ____________________________________________________________________ 50
1. Begrip schade____________________________________________________________50
2. VOORWAARDEN_________________________________________________________50
§1 Aantasting van een belang _________________________________________________ 50
§2 rechtsmatig belang _______________________________________________________ 50
§3 schade moet zeker zijn ____________________________________________________ 50
§4 Persoonlijk belang________________________________________________________50
3. Soorten schade __________________________________________________________ 51
4. Schadeloosstelling ________________________________________________________ 51
H3 Oorzakelijk verband __________________________________________________ 52
1. Basisregels en correcties ___________________________________________________ 52
2. Pluraliteit van oorzaken ____________________________________________________ 52
3. Causale onzekerheid – proportionele AH_______________________________________52
H4 De aansprakelijkheidsregimes _________________________________________ 53
1. Begripsafbakening ________________________________________________________ 53
§1 Soorten AH _____________________________________________________________ 53
1.Strafrechtelijke AH_______________________________________________________53
2. Civielrechtelijke AH______________________________________________________53
§2 Begrippen samenloop en co-existentie ________________________________________ 53
Samenloop ______________________________________________________________ 53
Co-existentie_____________________________________________________________53
2. Samenloop van contractuele en bc. AH ________________________________________ 54
§1 Probleemstelling _________________________________________________________ 54
§2 Laatste standpunt Cass. onder OBW _________________________________________ 54
§4 Boek 6: een relatieve samenloop ____________________________________________ 54
3. Co-existentie van contractuele en bc. AH ______________________________________ 54
§1 Actieve co-existentie (i.h.v. eiser) ____________________________________________ 54
§2 Passieve co-existentie (i.h.v. aangesprokene) __________________________________ 55
D3: Algemeen regime van de verbintenis_______________________________56
Inleiding ______________________________________________________________ 56
H1 De modaliteiten van de verbintenis _____________________________________ 56
1. De voorwaardelijke verbintenis_______________________________________________56
2
, §1 Algemeen (begrippen en geldigheid)__________________________________________56
§2 De ontbindende voorwaarde ________________________________________________ 57
§3 De opschortende voorwaarde _______________________________________________ 57
Hangende voorwaarden______________________________________________________57
Niet-vervulling van de voorwaarden_____________________________________________58
2. De verbintenis met tijdsbepaling______________________________________________58
§1 Begrip – uitdovende en opschortende tijdsbepaling ______________________________ 58
§2 Gevolgen_______________________________________________________________58
Lopende tijdsbepaling________________________________________________________59
3. De verbintenis met meerdere subjecten________________________________________59
§1 Deelbaarheid als regel bij pluraliteit van subjecten _______________________________ 59
Actieve hoofdelijkheid______________________________________________________59
Passieve hoofdelijkheid ____________________________________________________ 59
§2 hoofdelijke verbintenissen__________________________________________________60
Gevolgen _______________________________________________________________ 60
Excepties _______________________________________________________________ 60
Bijkomende gevolgen ______________________________________________________ 61
§3 ondeelbare verbintenissen _________________________________________________ 61
§4 de verbintenis in solidum___________________________________________________61
H2 De overdracht van verbintenissen en van contracten ______________________ 62
1. Begripsbepaling __________________________________________________________ 62
2. Overdracht van schuldvordering of cessie ______________________________________ 62
Tegenwerpelijk aan derden ___________________________________________________ 63
Gevolgen _________________________________________________________________ 63
3. Schuldoverdracht _________________________________________________________ 63
Begrip____________________________________________________________________63
Regeling boek 5 ____________________________________________________________ 64
Verschil met delegatie _______________________________________________________ 64
4. Contractoverdracht________________________________________________________64
Begrip____________________________________________________________________64
H3 De gewone grond van uitdoving: de betaling _____________________________ 65
1. Inleidende begrippen ______________________________________________________ 65
2. De eenvoudige betaling ____________________________________________________ 65
§1 Voorwaarden voor een geldige betaling _______________________________________ 65
§2 Enkele knelpunten van de betaling (geen leerstof)____Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
3. De betaling met subrogatie__________________________________________________66
§1 Begrip en bronnen________________________________________________________66
§2 Algemene voorwaarden____________________________________________________66
§3 Conventionele subrogatie __________________________________________________ 67
§4 Wettelijke subrogatie______________________________________________________67
H4 De ongewone gronden van uitdoving ___________________________________ 67
1. Inleiding: art. 5.244 BW ____________________________________________________ 67
2. Schuldvernieuwing ________________________________________________________ 67
3. Kwijtschelding van schuld___________________________________________________68
4. Schuldvergelijking_________________________________________________________68
Verbintenissenrecht: Inleiding: de verbintenis
H1. Kennismaking & Inleiding
A. Situering van het vak in de opleiding Verbintenissenrecht
gemeen recht, in hoofdzaak voor het brede privaatrecht
3
, je kan altijd terugvallen op gemeen recht wanneer er geen bijzonder wetten zijn
toepassing op alle contracten tenzij er bijzonder recht is.
B. Wettelijk kader van het verbintenissenrecht
Vroeger: oud BW (1804, code Napoleon)
Nu: BW, vervolledigd en overzichtelijk (transparantie over schadevorderingen)
Cassatie deed veel veranderingen à het geldend recht was nergens gecodificeerd en
was enkel beschikbaar in de arresten
Koen Geens wou grote veranderingen, in Frankrijk en Nederland grote hervormingen
o Boek 1 en 5 in werking treding op 1 januari 2023
o Boek 6 op 1/1/2025, onmiddellijk
o Boek 1: belangrijke bepalingen ook voor andere takken recht
Dia 10: niet kennen
B5 niet van toepassing op oude contracten (enkel op nieuwe) tenzij afspraken door
nieuwe contracten
Imprevisie: de rechter kan wijzigen wat in het contract staat als er onverwachte
omstandigheden zijn
Cohabitation = twee systemen blijven samen van stand
Het nieuwe recht is grotendeels een codificatie van de arresten dus gold al
Hof van Cassatie baseren zich al sinds 2017 op het nieuw recht
Doelstellingen Boek 5 modernisering en herkenbaarheid - 3 krachtlijnen
1. Rechtszekerheid en herkenbaarheid geven
o Verworvenheden te verankeren in de wet - geldend recht aanvullen en
verduidelijken
o Nieuwe sancties vb. voor een niet uitvoering (enac)
o Discussies beslechten
2. Toegankelijkheid versterken: vereenvoudigen in de inhoud
o Moderne taal vb. voorzichtige huisvader naar persoon
o Hoofding
3. Nieuw evenwicht: Oog voor maatwerking, sancties op maat en proportionaliteit in
handelen schuldeiser
o Wilsautonomie versterken: zelf beslissen wat ze zelf in het contract zetten
(vooral schuldeiser, meestal beide partijen)
Vb. Boek 5 is volledig aanvullend recht
o DUS ook bescherming zwakkere partij
Vb. prijsvermindering na mankement
C. Opzet en gerichte aanpak
Tweevoudige opzet
1. Vakjargon = begrippen en concepten
2. Denkpatronen = stappenplannen à complexe gevallen (vooral buitencontractueel)
H2: De (vermogensrechtelijke) verbintenis
1. Definitie en analyse
Art 5.1 BW: Verbintenis - Art 5.2 BW: Natuurlijke verbintenis
4
, rechtsband altijd tussen twee of meer personen (SE en SA)
door de wet erkend art 5.3 BW
obligatoire kracht = verbintenis scheppende kracht (moet presteren)
menselijk handelen of eigen bepalingen uit de wet (vb. onrechtmatige daad)
à SE kan een prestatie eisen van de SA (in geld waarneembaar)
à juridisch (in recht) afdwingen bij niet nakoming (er zijn rechten die de SE zelf kan
afdwingen zonder naar de rechter te gaan)
2. Kenmerken
K1: rechtsband tussen personen
Verschillen tussen vorderings- en zakelijke rechten
Persoonlijk/vordering Zakelijk
intern De ene persoon kan beroepen op een titularis van het recht à zeggenschap
prestatie van de andere over het goed
nummerus clausus art. 3.3 BW
Persoonlijke rechten hebben ook betrekking op zakelijke
Zakelijk recht kan een rechtsband creëren
extern Aanspraken zijn relatief = inter partes, derde werking
schuldeiser kan enkel zijn erga omnes à iedereen moet dit
schuldenaar aanspreken respecteren, ten aanzien van derde
Relativiteit van de verbintenis maar
het feit dat er een contract is gesloten
moet door andere verzekerd worden
à tegenwerpelijk aan derde want geen
publicatie vereist
Vb. A = brouwerij – B = café – C = andere brouwerij
Kan C ondanks het exclusiviteitscontract een verbintenis aangaan
Stel dat B toch een contract met C afsluit
B contractuele fout
A gaat zich keren tegen B maar ook tegen C
C moest rekening houden met het contract = derde medeplichtigheid
K2: Bronnen art 5.3 BW
Contracten zijn de belangrijkste bronnen
Verbintenissen ontstaan door:
Rechtshandelingen = menselijk gedrag waaruit de bedoeling blijft rechtsgevolgen te uitlokken
twee of meerzijdige = meerdere personen hebben rechtsgevolgen
Contract, verdrag, …
Eenzijdige = enkel door u wilsuiting alleen zonder de aanvaarding van de andere
à niet alle eenzijdige rechtshandeling willen een verbintenis uitlokken
vb. afstand van recht, opzegging, ..
Vb. premies en een aanbod zijn bindend à Wat was de bedoeling van partijen
5
,Wet = een rechtsfeit (menselijke gedragingen) waaraan de wet rechtsgevolgen vastknoopt
die niet gewild zijn door de betrokkenen
Hoofdbron = onrechtmatige daad, foutief handelen à verbintenis voor de
vergoeding, schadeherstel
Verbintenis tussen dader (SA) en benadeelde (SE)
Oneigenlijke contracten: quasi contracten = situaties waarbij de wet zegt dat het
nodig is om de gevolgen toch af te dwingen (onverschuldigde betaling,
zaakwaarneming en onrechtmatige verrijking)
Er worden altijd nieuwe bronnen ven verbintenis erkent
à Vertrouwensleer: kan er een verbintenis ontstaan uit een legitiem vertrouwen bij iemand
anders wanneer je dit nadien miskent? = aanvaardt in drie partijrelaties (zie later
schijnmandaat)
Onder strikte voorwaarden accepteren
Hof van Cassatie is het (niet bron van verbintenissen) rechtsmisbruik gaan
erkennen
1. Wekken van vertrouwen in Boek 5 is niet opgenomen maar wel enkel
toepassingen (schijnvertegenwoordiger, schijnschuleiser betalen, …) à te
vroeg voor bron te erkennen à lijst is open
2. Grote overwinning = Hof van Cassatie zegt dat machtsmisbruik fout is bij het
wekken van vertrouwen (zie H2)
In afwachting pleegt hij rechtsmisbruik door het te beschadigen
K3: voorwerp van verbintenis
A: klassieke opdeling werd aanvaard
Art 5.46 BW: prestatie = garanderen, doen of niet-doen en iets geven
iets doen = facere (bv. aanneming, diensten, patiënt behandelen)
iets niet te doen = non-facere (bv. niet concurreren, niet openbaren)
iets geven = dare (eigendomsR. vestigen van specifieke zaak) (bv. koop)
iets garanderen (bv. verzekeraar of bank)
verschil tussen specifieke en generieke (soort vb. kg) zaken à eigendomsoverdracht
specifiek = consensus
generiek = bij levering (afzondering)
risico over op hetzelfde moment van eigendom art 5.80 BW
vb. wanneer je een antiek vaas koopt door consensus maar je betaalt nog niet. Ondertussen
gaat de vaas kapot, het eigendomsrecht en risico is al overgegaan. Je moet nog steeds
betalen.
à Bij contracten wijkt men hier vanaf gaat het risico pas bij de aflevering over
B: moderne opvatting
resultaatsverbintenis = SA moet bepaald resultaat bereiken
fout wordt vermoed: bewijslast bij de SA en niet SE
Vb. advocaat tekent geen hoger beroep aan, fout ligt bij advocaat
à bewijslast ligt op SA: enkel bewijs van overmacht bevrijdt hem van Ah
6
,inspanningsverbintenis = SA moet nodige inspanningen leveren
fout van SA: SE moet schuld wel bewijzen
àbewijslast op SE: onvoldoende inspanningen zijn geleverd door SA
K4: afdwingbaarheid van verbintenis (H4)
Drie stappen
1. ingebrekestelling
2. naar rechter waarbij er een bevel is (uitvoering in natura)
3. dwanguitvoering
principe: uitvoering in natura = recht op nakoming van de beloofde prestatie
tenzij dit dwang is op persoon
tenzij onmogelijk of rechtsmisbruik à ander schadeherstel = compensatie
7
, D1: De bronnen van verbintenissen
H1 Begrip en soorten contracten
1. Begripsbepaling
Art. 5.4 BW - Contract/overeenkomst = wilsovereenstemming tussen twee of meer
personen met de bedoeling rechtsgevolgen te doen ontstaan
Wilsovereenkomst = consensus, toestemming, noodzakelijk een akkoord
Nastreven een contract te sluiten, juridische verbintenissen
Verbintenissen te wijzigen of overdragen à niet altijd op doen ontstaan
Art 5.12 BW – Meerpartijencontract = meer dan twee partijen
Consortium = Verschillende geldschieters zoeken om ene crediet te geven
Samenwerkingscontract
Totstandkoming = boek 5, elk zijn wil uit tegenover alle andere op voorwaarde
dan zijn verbintenis pas tot stand komt wanneer de andere akkoord gaan
§1. Begrip contract
Vb. Huur: de partijen worden gegroepeerd als je samenwoont – maar als ze niet hetzelfde
belang hebben dan is het een meerpartijcontract art 51-52 Vlaams WHD – zie boek 2
Als je in Vlaanderen een mede huur hebt kan je elke verhuurder de prijs halen
Vb. Stel je geeft verschillende contracten aan om een huis te renoveren. Als de fundering
niet kan gelegd worden dan kan je verweermiddelen zoals de ENAC gebruiken voor de
andere contracten omdat zij niet kunnen beginnen.
Rechtsgevolgen doen ontstaan
1) Afdwingbaarheid uitsluiten, partijen beslissen dit zelf
vb. herenakkoord/gentelmen’s agreement
Uit hun aard niet bindend vb. sociale of politieke afspraken
2) Gradaties in afdwingbaarheid
Vb. letters of comfort, moedervennootschappen zullen er voor zorgen dat de
schulden van de dochterven. worden betaald
Vorm en inhoud maakt het (niet) bindend
3) Natuurlijke verbintenissen: niet afdwingbaar tenzij erkenning (zonder dwang en
vergissing) à juridische verbintenis art 2.5 BW
2. Soorten contracten
§1.Vermogensrechtelijke contacten uit privaatrecht
= contracten tussen particulieren of ondernemingen die verbintenissen of zakelijke rechten
doen ontstaan
Andere contracten
8
, Familierechtelijk: wettelijke samenwoning, huwelijk
Regelingsacte blijft onderworpen aan gemeenverbintenissenrecht tenzij het in
strijd is met de aard van de verbintenis (misbruik van omstandigheden is mogelijk
maar dwaling niet), je neemt het risico in overweging
Bewijsrechtelijk of procesrecht
àBoek 5 werkt aanvullend ook bij niet vermogensrechtelijke contracten, Art 5.13 BW –
toepassing op alle contracten
§2. Soorten vermogensrechtelijke contracten
A. Consensuele, vormelijke (plechtige) en zakelijke contracten art 5.5 BW
Consensuele = regel door de loutere wilsovereenstemming (mondeling) zonder
vormvereiste
Meestal op schift als bewijs (verplicht vanaf 3500 euro)
Vormelijke = geldigheid onderworpen aan een vormvereiste
Plechtige contracten = wanneer de vormvereiste een notariële akte is
Vb. hypotheek, schenking
Art 8 WHD = geschrift is nodig als bewijs
Zakelijke = totstandkoming bij de overhandiging van een voorwerp
Vb. In pand geven à nu consensueel behalve als de consument iets in pand geeft dan
zakelijk
Vb. Koop van een onroerend goed art 3.30 - 3.31 BW
Totstandkoming = puur mondeling
Bewijs = koopcompromis, geschrift
Tegenwerpelijk = notariële akte voor rechtszekerheid om derde te informeren
B. wederkerige en eenzijdige contracten art 5.6 BW
Wederkerig = langs beide kanten een verbintenis, ministens twee verbintenissen
Samenhangend: gevolgen zoals enac, ontbinding,…
Eenzijdig = maar één verbintenis, één partij die zich verbindt
C. Contracten onder bezwarende en ten kosteloze titel art 5.7 BW
Bezwarende titel = elke partij heeft een voordeel
Kosteloze titel = contract om niet, enkel begunstigde heeft een voordeel
Lastgeving = kosteloze titel, geen voordeel lasthebber
Testament = geen contract
D. Vergeldende en kanscontracten art 5.8 BW
Vergeldend = vanaf totstandkoming vinden de partijen dat de prestaties gelijkwaardig zijn
vb. koop, huur
Kanscontracten = gelijkwaardigheid is onzeker doordat de prestaties afhangt van een
onzekere gebeurtenis vb. verzekering, koop op lijfrente (zolang de verkoper leeft een rente
betalen) à de kans moet echt reëel zijn = alea
9
, E. Intuitu personae
= als het contract gesloten wordt omwille de persoon van het contract (kwaliteiten) die de
schuldenaar is/wenst vb. dienstencontracten
Beslissent karkater = gevolgen
Dwaling inroepen over de persoon
Contract eindigt automatisch bij het overlijden
Niet zomaar overdragen art 5.174 BW à eerder uitzondering, alle posities zijn
overdraagbaar tenzij de partijen of de wet dit beslissen
Intuitus moet altijd zelf presteren tenzij een lasthebber die mag zich laten vervangen
door een hulpersoon (onderlasthebber)
als men maar de eindverantwoordelijkheid draagt werk opvolgt
je blijft verantwoordelijk voor de fouten van andere art 5.249 BW
je kan je verzetten tegen vervanging
F. Benoemde, onbenoemde en gemengde contracten art 5.67 BW
Benoemde = contracten die een regeling in het (oud) BW of bijzondere wetgeving (WER,
WHD) krijgen à boek 5 werkt hier aanvullend
Onbenoemd/sui generis = je kunt ze nergens plaatsvinden, de praktijk ontworpen end oor
de partijen zelf aangevuld vb. leasing, factoring à boek 5 aanvullend
Gemengd = gekende contracten mengen met diverse contracten vb. sponsering
Vb. contract met immo makelaar
aanneming daden (herstelwerken) en lastgeving (mandaat om te verkopen aan
minimumprijs)
onbenoemd met consumenten KB 28/9/2023
absorptie leer = regels hoofdcomponent op alles toepassen
cumulatieve leer = elke beding apart zijn eigen regels
G. van bepaalde of onbepaalde duur Art 5.75 en 5.76 BW + I. Raamcontract art 5.9 BW
Aflopend = verloop onmiddellijk na de handeling vb. koop tijdschrift
Duurcontract = op verschillende tijdstippen
Onbepaalde duur = geen uitdovende termijn afgesprokenà nooit voor eeuwig
gebonden, iedere partij kan op elk moment opzeggen met een redelijke
opzegtermijn en kennisgeving van de andere partij
Redelijk: rekening met hoe lang de medecontractant een nieuw contract vindt
Bepaalde duur = einddatum à nooit opzeggen en duur respecteren, tenzij een wet
of het contract een opzag beding bevat vb. woninghuur
Vb. commerciële concessie voor auto’s: concessiehouder heeft het recht om van de
concessiegever BWM’s af te nemen en door te verkopen à Duurcontracten
Onbepaalde duur: nadeel dat elke partij kan opzeggen dus concessiegever
zeggen plots op à heel lange opzegperiodes en vergoedingen art X.35-40 WER
Bepaalde duur: niet op voorhand opzeggen à bij een opzeggingsbeding moet er
ook een redelijke termijn zijn
10
