Inhoud
Probleem 1.............................................................................................................................................3
De economische analyse van het recht – W.C.T. Weterings...............................................................3
Ex Ante and Ex Post – Ward Farnsworth............................................................................................7
Law’s Order – David Friedman............................................................................................................9
Methodology of Law and Economics – Pacces & Visscher................................................................11
Handleiding voor casus-analyse – Kerkmeester...............................................................................13
Krantenartikel: Betaal geen losgeld bij een ransomware-aanval......................................................15
Krantenartikel: Verzekeraar moet niet bijdragen aan crimineel businessmodel..............................15
Krantenartikel: Nooit losgeld betalen bij ontvoering is het best......................................................15
Filmpje: Ex ante vs. Ex Post – Prof. Ian Ayres....................................................................................15
Filmpje: Bernold Nieuwesteeg over het businessmodel van ransomeware-hackers........................15
Probleem 2...........................................................................................................................................16
Filmpje: The Tragedy of the Commons | How to avoid it?...............................................................16
Hoofdstuk 3 – Recht en Efficiëntie – Velthoven & van Wijck............................................................16
Hoofdstuk 2: Eigendomsrecht – Bouckaert......................................................................................22
Van wie is het milieu? – Nentjes.......................................................................................................27
Private versus gemene eigendom: de Tragedy of the Commons herbekeken – de Geest................29
Probleem 3...........................................................................................................................................31
Contractenrecht – van Bijnen...........................................................................................................31
Overeenkomsten – van Velthoven...................................................................................................36
De rangorde van remedies voor wanprestatie: subsidiariteit en proportionaliteit versus efficiëntie –
Louis Visscher...................................................................................................................................39
An economic theory of contract enforcement – Cooter en Ulen......................................................44
Probleem 4...........................................................................................................................................49
Hoofdstuk 7: Consumentenrecht – van den Bergh...........................................................................49
Probleem 5...........................................................................................................................................52
Louis Visscher...................................................................................................................................52
Aansprakelijkheid voor zaken in NL en BE: economische analyse – Visscher & de Mot...................64
The Learned Hand Formula: The Case of the Netherlands – Mot.....................................................68
Arrest: Kelderluik..............................................................................................................................70
Arrest: Bloedprik...............................................................................................................................70
Arrest: De Heel/ Staat.......................................................................................................................71
Probleem 6...........................................................................................................................................71
De economische rationale van het nieuwe verzekeringsrecht – Visscher........................................71
, Verzekeringen: Hoofdstuk 6 – Faure................................................................................................74
Tilkema’s duim: Hoofdstuk 8 – Kerkmeester....................................................................................76
Fault en No-fault – van Dam.............................................................................................................78
No-fault automobile insurance and accident severity: lessons still to be learned – Devlin..............84
Probleem 7...........................................................................................................................................85
Rechtshandhaving: Hoofdstuk 12 – Visscher en Weterings..............................................................85
Schadevergoeding voor slachtsoffer in het strafproces vanuit rechtseconomisch oogpunt – Visscher
..........................................................................................................................................................91
Milieubescherming door aansprakelijkheidsrecht of regulering? – Faure........................................95
Strafrecht - Faure..............................................................................................................................99
C.Cauffman, M.Faure en T. Hartlief – Harmonisatie van consumentencontractenrecht in Europa
consequenties voor Nederland.......................................................................................................103
Probleem 8.........................................................................................................................................104
Aansprakelijkheidsrecht voor morgen – Tom Hartlief....................................................................104
Een rechtseconomische evaluatie van de collectieve schadevergoedingsactie in Nederland –
Visscher..........................................................................................................................................104
Aanvulling door Visscher:...............................................................................................................108
,Probleem 1
De economische analyse van het recht – W.C.T.
Weterings
Rechtseconomie = de economische benadering van het recht. Toepassing van economische
concepten op juridische vraagstukken om het recht en haar werking te analyseren. Om:
1. De effecten van juridische regels op het gedrag van mensen te beschrijven en te voorspellen
2. Te evalueren of deze effecten maatschappelijke gezien wenselijk zijn
3. Zonodig alternatieve oplossingen te formuleren
Juridische gedachtegang: bereiken van rechtvaardigheid VS Economische benadering: bereiken van
maatschappelijke welvaart (efficiëntie). Deze maatstaf (efficiëntie), wordt behalve voor analyse van
bestaande rechtsregels, ook op alternatieve regels toegepast.
Rechtseconomie is tot ontwikkeling gekomen in de VS vanaf 1960 en tot een weterschappelijke
discipline uitgegroeid. Het werk van o.a. Coase hebben pionierswerk gevormd voor deze doorbraak.
De rechtseconomie is ook in Nederland en België een bloeiend vakgebied.
Economische analyse van het recht kent het positieve en het normatieve analyse.
a. Positieve analyse: houdt zich bezig met het recht zoals het is, dus of bestaande recht
efficiënt is.
1. verklarend positieve rechtseconomie: beoogd wordt economische antwoorden te geven
op vragen naar het ontstaan en de inhoud van rechtsregels.
2. evaluerende positieve rechtseconomie: wordt er getracht gedragseffecten van
rechtsregels te voorspellen of evalueren.
b. Normatieve analyse: aan geven hoe het recht er uit zou moeten zien, met als uitgangspunt
dat recht efficiënt behoort te zijn.
Deze gaat een stap verder dan hierboven, en doet beleidsmatige aanbevelingen. Welke
rechtsregels gehanteerd zouden moeten worden.
Kortom, rechtseconomie stelt drie fundamentele vragen:
Waarom hebben wij een rechtsregel (positieve rechtseconomie)
Wat is het effect van bepaalde rechtsregels (positieve rechtseconomie)
Welke rechtsregel is wenselijk vanuit het perspectief van efficiëntie (normatieve
rechtseconomie)
In het traditionele juridische invalshoek wordt recht met name gezien als instrument om gerezen
conflicten tussen mensen te verhelpen: ex post (achteraf).
In de rechtseconomie wordt recht beschouwd als instrument om gedrag te beïnvloeden, om
toekomstige gedrag te sturen: ex ante (vooraf), dus welke effecten rechtsregels zullen hebben.
Binnen rechtseconomie is welvaart belangrijk begrip: alles waar men waarde aan hecht. Individuele
welvaart: mate waarin de behoeften van een individu worden bevredigd VS. Maatschappelijke
welvaart: welvaart van alle individuen gezamenlijk (=nut/welzijn).
Rechtsregels geven prikkels aan mensen om bepaald gedrag te kiezen omdat zij de individuele
welvaart van mensen beïnvloeden. Welk gedrag wordt verwacht wordt aangeduid door
rechtsnormen. Daarop aansluitend wordt afwijkend gedrag gesanctioneerd (bv. diefstal) en
normconform gedrag beloond. Daardoor worden mensen gedragskeuzen ontleend en worden ze
geprikkeld om voor het gewenste gedrag (bv. niet stelen) te kiezen, indien dit voor hen hogere
welvaart oplevert dan niet-naleving. Dit aangepaste gedrag heeft op zijn beurt weer invloed op de
welvaart van andere mensen (bv. slachtoffer van diefstal). Resulteren de effecten van de rechtsregels
op het gedrag van mensen in een hogere of een lagere maatschappelijke welvaart? Beantwoorden
, hiervan is de uiteindelijke doel van rechtseconomie met maximale maatschappelijke welvaart als
streefpunt.
Het is echter niet mogelijk om alle gevolgen van een rechtsregel op de individuele en
maatschappelijke welvaart empirisch boven water te krijgen. Dit probleem wordt ondervangen door
uit te gaan van een aantal gedragsveronderstellingen: ‘mensen handelen rationeel en trachten hun
individuele welvaart te maximaliseren’.
Rationeel handelen komt erop neer dat als er verschillende keuzes zijn, mensen altijd dat alternatief
kiezen dat hun individuele welvaart maximaliseert. Door aanname van rationaliteit kan de reactie van
mensen op rechtsregels worden voorspelt. Rationele mensen zullen de baten van ongewenst,
‘wederrechtelijk’ gedrag afzetten tegen de kosten daarvan. Het verhogen van de kosten van
ongewenste activiteiten zal ertoe leiden dat rationele mensen deze activiteiten verminderen of
staken.
Let op: rationaliteit en streven naar maximalisatie van individuele welvaart moet niet worden
verward met egoïsme, maar de veronderstelling van rationeel handelen omvat ook liefdadigheid en
altruïsme.
Let op: rationeel handelen moet niet worden verward met bewust calculerend gedrag. Gedrag is
rationeel als iemand er naar neigt uit de hem ter beschikking staande alternatieven de gedragslijn te
kiezen die zijn welvaart het meeste dient, zonder dat men altijd een uitgebreide kosten-baten
analyse maakt.
Efficiëntie is sleutelbegrip binnen rechtseconomische analyse. Er wordt beoordeeld in hoeverre
rechtsregels kunnen bijdragen aan een verhoging van de maatschappelijke welvaart. Efficiëntie heeft
betrekking op de totale kosten en baten van een situatie. Naarmate de totale baten groter zijn ten
opzichte van de totale kosten, is er sprake van meer efficiëntie. Rechtsregels dragen bij aan de
maatschappelijke welvaart, wanneer door die rechtsregels het totale saldo van baten en kosten in
gunstige zin verandert. Daarbij moet volgens de rechtseconomie worden getracht om rechtsregels zo
in te richten, dat hun resultaat de welvaart van een samenleving maximaliseert. Er is sprake van een
optimale situatie (maximale efficiëntie) als een rechtsregel meebrengt dat een zo gunstig mogelijk
saldo van kosten en baten voor alle partijen gezamenlijk wordt bereikt.
Twee criteria:
1. Pareto efficiëntie
Er is sprake van een Pareto verbetering of Pareto efficiënte verandering (meer efficiëntie) als een
rechtsregel wordt ingevoerd of veranderd, en ten gevolge daarvan de welvaart van één of meer
personen toeneemt en niemand erop achteruit gaat. Er zijn geen verliezers ten gevolge van die
rechtsregel. Een rechtsregel is Pareto efficiënt of Pareto optimaal (maximale efficiëntie) als het
niet meer mogelijk is om de positie van één individu te verbeteren, zonder nadeel toe te brengen
aan de positie van een ander individu. Er zijn hier dus wel baten maar geen kosten, daarom zal
Probleem 1.............................................................................................................................................3
De economische analyse van het recht – W.C.T. Weterings...............................................................3
Ex Ante and Ex Post – Ward Farnsworth............................................................................................7
Law’s Order – David Friedman............................................................................................................9
Methodology of Law and Economics – Pacces & Visscher................................................................11
Handleiding voor casus-analyse – Kerkmeester...............................................................................13
Krantenartikel: Betaal geen losgeld bij een ransomware-aanval......................................................15
Krantenartikel: Verzekeraar moet niet bijdragen aan crimineel businessmodel..............................15
Krantenartikel: Nooit losgeld betalen bij ontvoering is het best......................................................15
Filmpje: Ex ante vs. Ex Post – Prof. Ian Ayres....................................................................................15
Filmpje: Bernold Nieuwesteeg over het businessmodel van ransomeware-hackers........................15
Probleem 2...........................................................................................................................................16
Filmpje: The Tragedy of the Commons | How to avoid it?...............................................................16
Hoofdstuk 3 – Recht en Efficiëntie – Velthoven & van Wijck............................................................16
Hoofdstuk 2: Eigendomsrecht – Bouckaert......................................................................................22
Van wie is het milieu? – Nentjes.......................................................................................................27
Private versus gemene eigendom: de Tragedy of the Commons herbekeken – de Geest................29
Probleem 3...........................................................................................................................................31
Contractenrecht – van Bijnen...........................................................................................................31
Overeenkomsten – van Velthoven...................................................................................................36
De rangorde van remedies voor wanprestatie: subsidiariteit en proportionaliteit versus efficiëntie –
Louis Visscher...................................................................................................................................39
An economic theory of contract enforcement – Cooter en Ulen......................................................44
Probleem 4...........................................................................................................................................49
Hoofdstuk 7: Consumentenrecht – van den Bergh...........................................................................49
Probleem 5...........................................................................................................................................52
Louis Visscher...................................................................................................................................52
Aansprakelijkheid voor zaken in NL en BE: economische analyse – Visscher & de Mot...................64
The Learned Hand Formula: The Case of the Netherlands – Mot.....................................................68
Arrest: Kelderluik..............................................................................................................................70
Arrest: Bloedprik...............................................................................................................................70
Arrest: De Heel/ Staat.......................................................................................................................71
Probleem 6...........................................................................................................................................71
De economische rationale van het nieuwe verzekeringsrecht – Visscher........................................71
, Verzekeringen: Hoofdstuk 6 – Faure................................................................................................74
Tilkema’s duim: Hoofdstuk 8 – Kerkmeester....................................................................................76
Fault en No-fault – van Dam.............................................................................................................78
No-fault automobile insurance and accident severity: lessons still to be learned – Devlin..............84
Probleem 7...........................................................................................................................................85
Rechtshandhaving: Hoofdstuk 12 – Visscher en Weterings..............................................................85
Schadevergoeding voor slachtsoffer in het strafproces vanuit rechtseconomisch oogpunt – Visscher
..........................................................................................................................................................91
Milieubescherming door aansprakelijkheidsrecht of regulering? – Faure........................................95
Strafrecht - Faure..............................................................................................................................99
C.Cauffman, M.Faure en T. Hartlief – Harmonisatie van consumentencontractenrecht in Europa
consequenties voor Nederland.......................................................................................................103
Probleem 8.........................................................................................................................................104
Aansprakelijkheidsrecht voor morgen – Tom Hartlief....................................................................104
Een rechtseconomische evaluatie van de collectieve schadevergoedingsactie in Nederland –
Visscher..........................................................................................................................................104
Aanvulling door Visscher:...............................................................................................................108
,Probleem 1
De economische analyse van het recht – W.C.T.
Weterings
Rechtseconomie = de economische benadering van het recht. Toepassing van economische
concepten op juridische vraagstukken om het recht en haar werking te analyseren. Om:
1. De effecten van juridische regels op het gedrag van mensen te beschrijven en te voorspellen
2. Te evalueren of deze effecten maatschappelijke gezien wenselijk zijn
3. Zonodig alternatieve oplossingen te formuleren
Juridische gedachtegang: bereiken van rechtvaardigheid VS Economische benadering: bereiken van
maatschappelijke welvaart (efficiëntie). Deze maatstaf (efficiëntie), wordt behalve voor analyse van
bestaande rechtsregels, ook op alternatieve regels toegepast.
Rechtseconomie is tot ontwikkeling gekomen in de VS vanaf 1960 en tot een weterschappelijke
discipline uitgegroeid. Het werk van o.a. Coase hebben pionierswerk gevormd voor deze doorbraak.
De rechtseconomie is ook in Nederland en België een bloeiend vakgebied.
Economische analyse van het recht kent het positieve en het normatieve analyse.
a. Positieve analyse: houdt zich bezig met het recht zoals het is, dus of bestaande recht
efficiënt is.
1. verklarend positieve rechtseconomie: beoogd wordt economische antwoorden te geven
op vragen naar het ontstaan en de inhoud van rechtsregels.
2. evaluerende positieve rechtseconomie: wordt er getracht gedragseffecten van
rechtsregels te voorspellen of evalueren.
b. Normatieve analyse: aan geven hoe het recht er uit zou moeten zien, met als uitgangspunt
dat recht efficiënt behoort te zijn.
Deze gaat een stap verder dan hierboven, en doet beleidsmatige aanbevelingen. Welke
rechtsregels gehanteerd zouden moeten worden.
Kortom, rechtseconomie stelt drie fundamentele vragen:
Waarom hebben wij een rechtsregel (positieve rechtseconomie)
Wat is het effect van bepaalde rechtsregels (positieve rechtseconomie)
Welke rechtsregel is wenselijk vanuit het perspectief van efficiëntie (normatieve
rechtseconomie)
In het traditionele juridische invalshoek wordt recht met name gezien als instrument om gerezen
conflicten tussen mensen te verhelpen: ex post (achteraf).
In de rechtseconomie wordt recht beschouwd als instrument om gedrag te beïnvloeden, om
toekomstige gedrag te sturen: ex ante (vooraf), dus welke effecten rechtsregels zullen hebben.
Binnen rechtseconomie is welvaart belangrijk begrip: alles waar men waarde aan hecht. Individuele
welvaart: mate waarin de behoeften van een individu worden bevredigd VS. Maatschappelijke
welvaart: welvaart van alle individuen gezamenlijk (=nut/welzijn).
Rechtsregels geven prikkels aan mensen om bepaald gedrag te kiezen omdat zij de individuele
welvaart van mensen beïnvloeden. Welk gedrag wordt verwacht wordt aangeduid door
rechtsnormen. Daarop aansluitend wordt afwijkend gedrag gesanctioneerd (bv. diefstal) en
normconform gedrag beloond. Daardoor worden mensen gedragskeuzen ontleend en worden ze
geprikkeld om voor het gewenste gedrag (bv. niet stelen) te kiezen, indien dit voor hen hogere
welvaart oplevert dan niet-naleving. Dit aangepaste gedrag heeft op zijn beurt weer invloed op de
welvaart van andere mensen (bv. slachtoffer van diefstal). Resulteren de effecten van de rechtsregels
op het gedrag van mensen in een hogere of een lagere maatschappelijke welvaart? Beantwoorden
, hiervan is de uiteindelijke doel van rechtseconomie met maximale maatschappelijke welvaart als
streefpunt.
Het is echter niet mogelijk om alle gevolgen van een rechtsregel op de individuele en
maatschappelijke welvaart empirisch boven water te krijgen. Dit probleem wordt ondervangen door
uit te gaan van een aantal gedragsveronderstellingen: ‘mensen handelen rationeel en trachten hun
individuele welvaart te maximaliseren’.
Rationeel handelen komt erop neer dat als er verschillende keuzes zijn, mensen altijd dat alternatief
kiezen dat hun individuele welvaart maximaliseert. Door aanname van rationaliteit kan de reactie van
mensen op rechtsregels worden voorspelt. Rationele mensen zullen de baten van ongewenst,
‘wederrechtelijk’ gedrag afzetten tegen de kosten daarvan. Het verhogen van de kosten van
ongewenste activiteiten zal ertoe leiden dat rationele mensen deze activiteiten verminderen of
staken.
Let op: rationaliteit en streven naar maximalisatie van individuele welvaart moet niet worden
verward met egoïsme, maar de veronderstelling van rationeel handelen omvat ook liefdadigheid en
altruïsme.
Let op: rationeel handelen moet niet worden verward met bewust calculerend gedrag. Gedrag is
rationeel als iemand er naar neigt uit de hem ter beschikking staande alternatieven de gedragslijn te
kiezen die zijn welvaart het meeste dient, zonder dat men altijd een uitgebreide kosten-baten
analyse maakt.
Efficiëntie is sleutelbegrip binnen rechtseconomische analyse. Er wordt beoordeeld in hoeverre
rechtsregels kunnen bijdragen aan een verhoging van de maatschappelijke welvaart. Efficiëntie heeft
betrekking op de totale kosten en baten van een situatie. Naarmate de totale baten groter zijn ten
opzichte van de totale kosten, is er sprake van meer efficiëntie. Rechtsregels dragen bij aan de
maatschappelijke welvaart, wanneer door die rechtsregels het totale saldo van baten en kosten in
gunstige zin verandert. Daarbij moet volgens de rechtseconomie worden getracht om rechtsregels zo
in te richten, dat hun resultaat de welvaart van een samenleving maximaliseert. Er is sprake van een
optimale situatie (maximale efficiëntie) als een rechtsregel meebrengt dat een zo gunstig mogelijk
saldo van kosten en baten voor alle partijen gezamenlijk wordt bereikt.
Twee criteria:
1. Pareto efficiëntie
Er is sprake van een Pareto verbetering of Pareto efficiënte verandering (meer efficiëntie) als een
rechtsregel wordt ingevoerd of veranderd, en ten gevolge daarvan de welvaart van één of meer
personen toeneemt en niemand erop achteruit gaat. Er zijn geen verliezers ten gevolge van die
rechtsregel. Een rechtsregel is Pareto efficiënt of Pareto optimaal (maximale efficiëntie) als het
niet meer mogelijk is om de positie van één individu te verbeteren, zonder nadeel toe te brengen
aan de positie van een ander individu. Er zijn hier dus wel baten maar geen kosten, daarom zal
