Week 1: Opzet & schuld
Opzet -> de wil om te doen en te laten die daden die bij de wet verboden of geboden zijn (MvT):
1. Bewust handelen;
2. Willens en wetens (willen en weten van het teweegbrengen van de strafbaar gestelde handeling);
3. De feitelijke strekking van de (strafbaar gestelde) gedraging (en de daarbij behorende omstandigheid)
kennen en willen;
4. Een concrete relatie tussen psyche en daad, een constatering
Vormen van opzet
- Volkomen (of vol) opzet (zuiver willen en weten)
- Voorwaardelijke opzet (niet zuiver willen, wel voorwaardelijk - voor het geval het gevolg intreedt - het
gevolg op de koop toenemen):
‘Bewust een aanmerkelijke kans aanvaarden’ (HR Aanmerkelijke kans):
1. Aanmerkelijke kans
“Er is geen grond de inhoud van het begrip “aanmerkelijke kans” afhankelijk te stellen van de aard van het
gevolg. Het zal in alle gevallen moeten gaan om een kans die naar algemene ervaringsregelen aanmerkelijk
is te achten.” (HR HIV-I)
2. Bewust
Er moet in ieder geval sprake zijn van wetenschap (van de aanmerkelijke kans), wordt uiteengezet in HR
Aanmerkelijke kans (‘algemene bekendheid’) en in HR HIV-I:
• “Uit de enkele omstandigheid dat die wetenschap bij de verdachte aanwezig is dan wel bij hem moet
worden verondersteld, kan niet zonder meer volgen dat hij de aanmerkelijke kans op het gevolg ook
bewust heeft aanvaard, omdat in geval van die wetenschap ook sprake kan zijn van bewuste schuld.
• Van degene die weet heeft van de aanmerkelijke kans op het gevolg, maar die naar het oordeel van de
rechter ervan is uitgegaan dat het gevolg niet zal intreden, kan wel worden gezegd dat hij met (grove)
onachtzaamheid heeft gehandeld”.
3. Aanvaarden
‘(...) afhangen van de feitelijke omstandigheden van het geval. Daarbij zijn de aard van de gedraging en de
omstandigheden waaronder deze is verricht, van belang. Bepaalde gedragingen kunnen naar hun uiterlijke
verschijningsvorm worden aangemerkt als zo zeer gericht op een bepaald gevolg dat het – behoudens
contra-indicaties – niet anders kan zijn dan dat de verdachte de aanmerkelijke kans op het desbetre ende
gevolg heeft aanvaard’. (HR HIV-I), zie ook HR Bumperkleven en HR Lekkanaal
Contra-indicaties:
5.3 (..) Voorts kan een zodanig geval zich voordoen indien moet worden aangenomen dat de verdachte zich
aan de aanmerkelijke kans dat andere verkeersdeelnemers door zijn gedraging het leven zullen verliezen
willens en wetens heeft blootgesteld, met dien verstande dat hij – in plaats van erop te rekenen dat e.e.a.
wel goed zal a open – de aanmerkelijke kans dat anderen door zijn gedrag het leven zullen laten desbewust
heeft aanvaard en op de koop toe genomen (HR Porsche)
-> voor het bewust aanvaarden van een aanmerkelijke kans moet sprake zijn van een cynicus (ook ten
aanzien van de eigen dood), niet van een lichtzinnige optimist
Geen sprake van bewust aanvaarden als de verdachte op het moment waarop hij zich er van bewust werd
dat het gevolg zou kunnen intreden, niet meer de mogelijkheid had om het gevolg te voorkomen (HR Opzet)
Bijzondere vormen van opzet
- Oogmerk als bestanddeel
- Bijkomend oogmerk: bijvoorbeeld art. 310 & 225 Sr -> speci eke bedoeling met de gedraging
(consecutief bestanddeel)
- Bijkomend oogmerk: bijvoorbeeld art. 288a (jo. 83 a) Sr -> strafverzwarende omstandigheid
- Voorbedachte rade
Voorbedachte rade (HR Voorbedachte rade II) = geen aparte vorm van opzet, maar strafverzwarend
Voorwaarden
- Gedurende enige tijd beraden op het te nemen of genomen besluit
- Niet gehandeld in een ogenblikkelijke gemoedsopwelling, zodat de gelegenheid heeft bestaan om na te
denken over de betekenis en de gevolgen van de voorgenomen daad en daarvan rekenschap te geven
fl fi ff
, Contra-indicaties -> extra motiveringseis (rechter)
- Besluitvorming en uitvoering vinden plaats in plotselinge hevige drift
- Korte tijdspanne tussen besluit en uitvoering
- De gelegenheid tot beraad ontstaat pas bij uitvoering van het besluit
Culpa (schuld)
Voorwaarden
Er moet sprake zijn van een verwijtbare aanmerkelijke onvoorzichtigheid:
1. Grove of aanmerkelijke geconstateerde onvoorzichtigheid (rol automobilist -> HR Overstekend kind),
onzorgvuldigheid, onnadenkendheid etc. (wederwettelijk)
2. Vermijdbaar + de garantenstellung (HR Blackout) (wederrechtelijk) = objectief
- Waarvan hij de gevolgen had kunnen en moeten voorzien
- Zorgplicht had om het gedrag achterwege te laten
3. Verwijtbaar = subjectief
- In staat was anders te handelen en dat dat van hem onder deze omstandigheden ook mag worden
verwacht (bewust of onbewust)
Vormen van schuld
- Bewuste schuld: verdachte wist van de mogelijkheid dat het gevolg zou kunnen intreden, maar is er -
achteraf ten onrechte - van uitgegaan dat dit gevolg niet zou intreden
- Onbewuste schuld: verdachte wist niet van de mogelijkheid dat het gevolg zou kunnen intreden, maar
had daar gezien de omstandigheden van het geval wel aan moeten denken
Schuld in enge zin (culpa)
- ‘Aan schuld te wijten’ (art. 307/308 Sr, 6 WVW), ‘Onachtzaamheid’ (art. 199 lid 3), ‘Gebrek aan de nodige
voorzichtigheid of voorzorg’ (art. 429 sub 3), ‘Redelijkerwijs moeten vermoeden’ (art. 417bis)
Roekeloosheid
Commune delicten (art. 307 lid 2, 308 lid 2 Sr) -> HR 28 oktober 2014, ECLI:NL:2014:3057:
- Buitengewoon onvoorzichtig handelen
- Zeer ernstig gevolg
- Waarvan de verdachte zich bewust was of had moeten zijn
Verkeer (art. 175 lid 2 jo. 6 WVW -> art. 5a WVW) = roekeloze verwijtbare aanmerkelijke onvoorzichtigheid
Hoge Raad (kat-en-muisspel; snelheidswedstrijd; politie-achtervolging; HR Filefuik t.a.v. slachto er;
verkeersruzie op snelweg)
- Een buitengewoon onvoorzichtige gedraging;
- Dat een zeer ernstig gevaar in het leven roept;
- De verdachte daarvan bewust was, althans had moeten zijn (onbewuste schuld)
- Formele voorwaarde: een nadere motivering die recht doet aan het bijzondere karakter van roekeloosheid
Wetgever (MvT): zeer gevaarlijk rijgedrag met ernstige gevolgen -> art. 175 WVW is gewijzigd, aan lid 2
onderdeel b wordt toegevoegd: van roekeloosheid is in elk geval sprake als het gedrag tevens als een
overtreding van art. 5a WVW kan worden aangemerkt, een aantal voorbeelden:
- Wanneer een verdachte tijdens het rijden zijn mobiele telefoon vasthoudt, de maximumsnelheid
aanzienlijk overschrijdt, rode lichten negeert, zich op de verkeerde weghelft begeeft, terwijl zeer goed
voorstelbaar was dat een (dodelijk) ongeval kon plaatsvinden;
- Wanneer iemand zonder rekening te houden met andere weggebruikers (veel) te hard rijdt bij gevaarlijke
kruisingen, terwijl daarvan levensgevaar of zwaar lichamelijk letsel voor een ander is te duchten;
- Wanneer een automobilist onder invloed van ruim boven de toegestane hoeveelheid alcohol slingerend
rijdt met een ruime overschrijding van de maximumsnelheid en daarbij onvoldoende rechts houdt
- Meerdere malen negeren van een rood kruis, het meerdere keren rijden door rood licht, voor een langere
periode met een hoge snelheid rijden, continu over een vluchtstrook, terwijl dat niet is toegestaan
- Een aantal van de genoemde gedragingen – overschrijden van de maximumsnelheid, zeer dicht achter
een ander voertuig rijden of het vasthouden van een mobiele telefoon – kunnen (...) niet anders dan
opzettelijk worden gepleegd
=> Nieuwe situatie roekeloosheid: buitengewoonheid niet vereist ( lefuik, kat-en-muisspel, bumperklever),
maar opzettelijk (art. 5a WVW) een aan zijn schuld te wijten verkeersongeval veroorzaakt (6 jo. 175 WVW)
!!! Artikel 175 lid 3 WVW is geen grond voor roekeloosheid, omdat daarvoor al een strafverzwaring geldt !!!
fi ff
Opzet -> de wil om te doen en te laten die daden die bij de wet verboden of geboden zijn (MvT):
1. Bewust handelen;
2. Willens en wetens (willen en weten van het teweegbrengen van de strafbaar gestelde handeling);
3. De feitelijke strekking van de (strafbaar gestelde) gedraging (en de daarbij behorende omstandigheid)
kennen en willen;
4. Een concrete relatie tussen psyche en daad, een constatering
Vormen van opzet
- Volkomen (of vol) opzet (zuiver willen en weten)
- Voorwaardelijke opzet (niet zuiver willen, wel voorwaardelijk - voor het geval het gevolg intreedt - het
gevolg op de koop toenemen):
‘Bewust een aanmerkelijke kans aanvaarden’ (HR Aanmerkelijke kans):
1. Aanmerkelijke kans
“Er is geen grond de inhoud van het begrip “aanmerkelijke kans” afhankelijk te stellen van de aard van het
gevolg. Het zal in alle gevallen moeten gaan om een kans die naar algemene ervaringsregelen aanmerkelijk
is te achten.” (HR HIV-I)
2. Bewust
Er moet in ieder geval sprake zijn van wetenschap (van de aanmerkelijke kans), wordt uiteengezet in HR
Aanmerkelijke kans (‘algemene bekendheid’) en in HR HIV-I:
• “Uit de enkele omstandigheid dat die wetenschap bij de verdachte aanwezig is dan wel bij hem moet
worden verondersteld, kan niet zonder meer volgen dat hij de aanmerkelijke kans op het gevolg ook
bewust heeft aanvaard, omdat in geval van die wetenschap ook sprake kan zijn van bewuste schuld.
• Van degene die weet heeft van de aanmerkelijke kans op het gevolg, maar die naar het oordeel van de
rechter ervan is uitgegaan dat het gevolg niet zal intreden, kan wel worden gezegd dat hij met (grove)
onachtzaamheid heeft gehandeld”.
3. Aanvaarden
‘(...) afhangen van de feitelijke omstandigheden van het geval. Daarbij zijn de aard van de gedraging en de
omstandigheden waaronder deze is verricht, van belang. Bepaalde gedragingen kunnen naar hun uiterlijke
verschijningsvorm worden aangemerkt als zo zeer gericht op een bepaald gevolg dat het – behoudens
contra-indicaties – niet anders kan zijn dan dat de verdachte de aanmerkelijke kans op het desbetre ende
gevolg heeft aanvaard’. (HR HIV-I), zie ook HR Bumperkleven en HR Lekkanaal
Contra-indicaties:
5.3 (..) Voorts kan een zodanig geval zich voordoen indien moet worden aangenomen dat de verdachte zich
aan de aanmerkelijke kans dat andere verkeersdeelnemers door zijn gedraging het leven zullen verliezen
willens en wetens heeft blootgesteld, met dien verstande dat hij – in plaats van erop te rekenen dat e.e.a.
wel goed zal a open – de aanmerkelijke kans dat anderen door zijn gedrag het leven zullen laten desbewust
heeft aanvaard en op de koop toe genomen (HR Porsche)
-> voor het bewust aanvaarden van een aanmerkelijke kans moet sprake zijn van een cynicus (ook ten
aanzien van de eigen dood), niet van een lichtzinnige optimist
Geen sprake van bewust aanvaarden als de verdachte op het moment waarop hij zich er van bewust werd
dat het gevolg zou kunnen intreden, niet meer de mogelijkheid had om het gevolg te voorkomen (HR Opzet)
Bijzondere vormen van opzet
- Oogmerk als bestanddeel
- Bijkomend oogmerk: bijvoorbeeld art. 310 & 225 Sr -> speci eke bedoeling met de gedraging
(consecutief bestanddeel)
- Bijkomend oogmerk: bijvoorbeeld art. 288a (jo. 83 a) Sr -> strafverzwarende omstandigheid
- Voorbedachte rade
Voorbedachte rade (HR Voorbedachte rade II) = geen aparte vorm van opzet, maar strafverzwarend
Voorwaarden
- Gedurende enige tijd beraden op het te nemen of genomen besluit
- Niet gehandeld in een ogenblikkelijke gemoedsopwelling, zodat de gelegenheid heeft bestaan om na te
denken over de betekenis en de gevolgen van de voorgenomen daad en daarvan rekenschap te geven
fl fi ff
, Contra-indicaties -> extra motiveringseis (rechter)
- Besluitvorming en uitvoering vinden plaats in plotselinge hevige drift
- Korte tijdspanne tussen besluit en uitvoering
- De gelegenheid tot beraad ontstaat pas bij uitvoering van het besluit
Culpa (schuld)
Voorwaarden
Er moet sprake zijn van een verwijtbare aanmerkelijke onvoorzichtigheid:
1. Grove of aanmerkelijke geconstateerde onvoorzichtigheid (rol automobilist -> HR Overstekend kind),
onzorgvuldigheid, onnadenkendheid etc. (wederwettelijk)
2. Vermijdbaar + de garantenstellung (HR Blackout) (wederrechtelijk) = objectief
- Waarvan hij de gevolgen had kunnen en moeten voorzien
- Zorgplicht had om het gedrag achterwege te laten
3. Verwijtbaar = subjectief
- In staat was anders te handelen en dat dat van hem onder deze omstandigheden ook mag worden
verwacht (bewust of onbewust)
Vormen van schuld
- Bewuste schuld: verdachte wist van de mogelijkheid dat het gevolg zou kunnen intreden, maar is er -
achteraf ten onrechte - van uitgegaan dat dit gevolg niet zou intreden
- Onbewuste schuld: verdachte wist niet van de mogelijkheid dat het gevolg zou kunnen intreden, maar
had daar gezien de omstandigheden van het geval wel aan moeten denken
Schuld in enge zin (culpa)
- ‘Aan schuld te wijten’ (art. 307/308 Sr, 6 WVW), ‘Onachtzaamheid’ (art. 199 lid 3), ‘Gebrek aan de nodige
voorzichtigheid of voorzorg’ (art. 429 sub 3), ‘Redelijkerwijs moeten vermoeden’ (art. 417bis)
Roekeloosheid
Commune delicten (art. 307 lid 2, 308 lid 2 Sr) -> HR 28 oktober 2014, ECLI:NL:2014:3057:
- Buitengewoon onvoorzichtig handelen
- Zeer ernstig gevolg
- Waarvan de verdachte zich bewust was of had moeten zijn
Verkeer (art. 175 lid 2 jo. 6 WVW -> art. 5a WVW) = roekeloze verwijtbare aanmerkelijke onvoorzichtigheid
Hoge Raad (kat-en-muisspel; snelheidswedstrijd; politie-achtervolging; HR Filefuik t.a.v. slachto er;
verkeersruzie op snelweg)
- Een buitengewoon onvoorzichtige gedraging;
- Dat een zeer ernstig gevaar in het leven roept;
- De verdachte daarvan bewust was, althans had moeten zijn (onbewuste schuld)
- Formele voorwaarde: een nadere motivering die recht doet aan het bijzondere karakter van roekeloosheid
Wetgever (MvT): zeer gevaarlijk rijgedrag met ernstige gevolgen -> art. 175 WVW is gewijzigd, aan lid 2
onderdeel b wordt toegevoegd: van roekeloosheid is in elk geval sprake als het gedrag tevens als een
overtreding van art. 5a WVW kan worden aangemerkt, een aantal voorbeelden:
- Wanneer een verdachte tijdens het rijden zijn mobiele telefoon vasthoudt, de maximumsnelheid
aanzienlijk overschrijdt, rode lichten negeert, zich op de verkeerde weghelft begeeft, terwijl zeer goed
voorstelbaar was dat een (dodelijk) ongeval kon plaatsvinden;
- Wanneer iemand zonder rekening te houden met andere weggebruikers (veel) te hard rijdt bij gevaarlijke
kruisingen, terwijl daarvan levensgevaar of zwaar lichamelijk letsel voor een ander is te duchten;
- Wanneer een automobilist onder invloed van ruim boven de toegestane hoeveelheid alcohol slingerend
rijdt met een ruime overschrijding van de maximumsnelheid en daarbij onvoldoende rechts houdt
- Meerdere malen negeren van een rood kruis, het meerdere keren rijden door rood licht, voor een langere
periode met een hoge snelheid rijden, continu over een vluchtstrook, terwijl dat niet is toegestaan
- Een aantal van de genoemde gedragingen – overschrijden van de maximumsnelheid, zeer dicht achter
een ander voertuig rijden of het vasthouden van een mobiele telefoon – kunnen (...) niet anders dan
opzettelijk worden gepleegd
=> Nieuwe situatie roekeloosheid: buitengewoonheid niet vereist ( lefuik, kat-en-muisspel, bumperklever),
maar opzettelijk (art. 5a WVW) een aan zijn schuld te wijten verkeersongeval veroorzaakt (6 jo. 175 WVW)
!!! Artikel 175 lid 3 WVW is geen grond voor roekeloosheid, omdat daarvoor al een strafverzwaring geldt !!!
fi ff
