SAMENVATTING OUDERENZORG
1. Preventie van functieverlies
Hoe kan je als verpleegkundige ingrijpen op het proces van kwetsbaarheid?
- Door een proactieve houding. Het vroegtijdig vaststellen van mogelijke geriatrische problemen op
lichamelijk, psychisch en sociaal vlak, gerichte preventieve zorg en gepaste evidence-based interventies
zijn hierbij belangrijk. Op die manier voorkom je functieverlies, onnodige ziekenhuisopname, voortijdige
verhuis naar een woonzorgcentrum en vroegtijdig overlijden.
è Preventie van functieverlies start altijd met het totaalplaatje in kaart te brengen
Hoe kan je de functionele mogelijkheden in kaart brengen?
- Mogelijkheden en beperkingen nagaan van oudere zorgontvanger bij het dagelijks functioneren:
o ADL zijn van belang voor zelfredzaamheid, bv. aan- en uitkleden, eten, naar toilet gaan,
transfers, zich wassen en incontinentie
o IADL (instrumentele ADL) zijn complexere activiteiten waarvoor ook planning en inzicht
nodig zijn, bv. boodschappen doen, koken, telefoneren, …
- Katz-schaal: bevraagt de mate waarin een persoon hulp nodig heeft bij: wassen, kleden,
verplaatsen, continentie en eten (varianten worden gebruikt voor de financiering van de
zorgkost in wzc en in de thuisverpleging – ingevuld door vpk of huisarts)
MAAR kijkt enkel naar ADL-functies en geeft zo slechts beperkte beschrijving van zorgbehoefte;
BelRAI is een beter instrument.
- MMSE: Mini Mental State Examination: oriëntatie in tijd en ruimte
- BelRAI: Belgian Resident Assessment Instrument: brengt de gezondheids- en welzijnssituatie van
kwetsbare ouderen in instellingen op een gestandaardiseerde en gestructureerde manier in
kaart en is er ook op gericht om een kwalitatieve zorgplanning en monitoring te realiseren:
cognitief functioneren, communicatievermogen, gezichtsvermogen, stemming en gedrag, …
o Enkel voor kwetsbare en/of complexe patiënten (eerst screening, maar in WZC wordt
bewoner sowieso beschouwd als kwetsbare, complexe pt.)
o Geeft een basis voor een zorgplan, maar leidt niet automatisch tot zorgplan
- De IADL-schaal van Lawton en Brody: beoordeelt de bekwaamheid om instrumentele dagelijkse
activiteiten uit te voeren en geeft ons inzicht in de functionele zorgbehoefte. Evalueert:
telefoneren, winkelen, voedselbereiding, huishouden, was, vervoer buitenshuis, medicatie- en
financieel beheer. NIET computergebruik; moet nog toegevoegd worden.
Wat is het comprehensive geriatric assessment?
- Aangestuurd door geriater: multidisciplinair:
Het CGA (globale geriatrische benadering) is een multidisciplinair onderzoek dat de multipele
problemen van een oudere zoveel mogelijk opspoort, beschrijft en verklaart en de capaciteiten
en zorgbehoeften onderzoekt om zo te komen tot een gecoördineerd en integraal zorgplan voor
het individu. Hierbij bijzondere aandacht voor de lichamelijke en psychosociale mogelijkheden.
Deze globale benadering tracht zelfredzaamheid bij dagelijks functioneren en kwaliteit van leven
zo lang mogelijk te behouden. Belangrijkste doel: opsporen van problemen die op dat punt
bedreiging vormen.
1
, - Hoe werkt het? 3 opeenvolgende stappen:
1. Opsporen
2. Evalueren -> BelRAI is een tool die hierbij helpt
3. Uitvoeren van de aanbevelingen die uit die evaluatie voortvloeien
- Voor wie?
Personen met combinatie van hoge leeftijd, lichamelijke ziekte, geriatrische syndromen,
(dreigend) functieverlies en sociale problematiek
- Voor wie NIET?
Zorgontvangers die zich nog autonoom kunnen redden, terminaal ziek zijn of lijden aan
vergevorderde dementie
è niet zinvol om bij elke oudere pt CGA af te nemen
Waarom is preventie van functieverlies tijdens een ziekenhuisopname zo belangrijk? Wat zijn hier de
belangrijkste tools voor?
ZH-opnames zijn vooral voor oudere ZV zeer bedreigend: verhoogd valrisico door bedlegerigheid,
spieratrofie, delier, …
Ingrijpen niet alleen tijdens verblijf, maar ook zeker bij ontslag! Functieverlies kan leiden tot problemen
zoals ondervoeding, vallen en delier.
Hoe te voorkomen:
- CGA (globale geriatrische benadering) en/of BelRAI
- Vorming over kwetsbare ouderen: hoe meer we erover weten, hoe beter we preventief kunnen
handelen
- Specifieke initiatieven in ziekenhuizen: intern liasonteam: geriatrische vpk, geriater kunnen
consulteren op andere diensten
- Meer geriatrische expertise, bv. ook op spoedgevallen
- Geriatrisch co-management (niet enkel behandelend arts, bv. cardioloog, maar ook geriater volgt
mee op)
- Inspraak van zorgontvangers en mantelzorger (!!!) + beter voorbereiden en informeren over
ontslag en periode erna
è Belang van ervaring, expertise, buikgevoel als verpleegkundige
Hoe draagt geriatrische kennis bij tot goede zorg?
- Vroegtijdig verhoogd risico herkennen
- Preventief werken naar functieverlies
è Onderdelen van goede zorg: risico-inschatting, vroegsignalering, probleemanalyse en passende
interventies.
2
, 4. Delier
Wat is een delier?
Delier = acute verwardheid -> in kader van deze lessen bij oudere/geriatrische zorgvragers
Volgens DSM 5 zijn er 5 factoren die je kan ontwaren:
A. Bewustzijnsstoornis met verminderde aandacht
- Verhoogd bewustzijn (hyperactief): geagiteerd
- Verlaagd bewustzijn (hypoactief): apathisch
- Verminderde aandacht: stoornis in aandacht en concentratie, snel afgeleid of erg gefixeerd,
moeilijk om vragen aan te stellen, moeilijke communicatie
B. Acuut ontstaan en fluctuerend verloop (A&B zijn het meest typisch/snel op te merken)
- Acuut: enkele uren tot enkele dagen
- Fluctuerend: verstoorde bewustzijnstoestand wordt afgewisseld met heldere momenten. ’s
Avonds en ’s nachts kunnen de symptomen verergeren
à Als vpk: alert zijn bij alarmerende signalen over cognitief functioneren
C. Verandering in cognitieve functies
- Geheugen: kortetermijngeheugen laat de persoon in de steek
- Desoriëntatie: in tijd, plaats en persoon
- Taalstoornissen: onsamenhangend, ongeorganiseerde spraak, geen goede uitleg kunnen geven
- Waarnemingsstoornissen: vooral typisch voor delier zijn hallucinaties; ook wanen
(denkstoornis), illusies (iets zien en er een andere interpretatie aan geven, bv. kapstok met
kamerjas zien als persoon) komen voor à induceert angst
D. Geen link met andere neurocognitieve stoornissen
Er is niet direct een andere aandoening waaraan de verwardheid gelinkt worden (MAAR wil niet
zeggen dat delier niet kan voorkomen bij dementie)
E. Lichamelijke stoornis
Een delier heeft altijd een lichamelijke oorzaak: los je de oorzaak op, dan verdwijnt ook het
delier
Wat zijn veelvoorkomende oorzaken van een delier bij oudere zorgvragers?
- Lichamelijke aandoening (urineweginfectie – meest typisch; pneumonie, …)
- Intoxicatie (alcohol, drugs)
- Onttrekking van een middel (alcohol)
- Gebruik van middelen (bepaalde psychofarmaca, andere medicatie, …)
- Blootstelling aan een giftige stof
- Combinatie
CAVE: Symptomen zien er anders uit bij ouderen! bv. UWI, pneumonie
è Belang van anamnese (als het van de persoon niet meer gaat, kan je hetero-anamnese doen),
onderzoek (lichamelijk, labo, …), degelijke observatie
Wat is het belang van tijdige herkenning van een delier bij de geriatrische zorgvrager?
Hoe langer het (niet erkend) duurt, hoe meer schade het kan berokkenen aan de patiënt.
Cf. lichamelijke oorzaak à moet opgelost worden!
Wat zijn de verschillende uitingsvormen en kenmerken van een delier?
3
1. Preventie van functieverlies
Hoe kan je als verpleegkundige ingrijpen op het proces van kwetsbaarheid?
- Door een proactieve houding. Het vroegtijdig vaststellen van mogelijke geriatrische problemen op
lichamelijk, psychisch en sociaal vlak, gerichte preventieve zorg en gepaste evidence-based interventies
zijn hierbij belangrijk. Op die manier voorkom je functieverlies, onnodige ziekenhuisopname, voortijdige
verhuis naar een woonzorgcentrum en vroegtijdig overlijden.
è Preventie van functieverlies start altijd met het totaalplaatje in kaart te brengen
Hoe kan je de functionele mogelijkheden in kaart brengen?
- Mogelijkheden en beperkingen nagaan van oudere zorgontvanger bij het dagelijks functioneren:
o ADL zijn van belang voor zelfredzaamheid, bv. aan- en uitkleden, eten, naar toilet gaan,
transfers, zich wassen en incontinentie
o IADL (instrumentele ADL) zijn complexere activiteiten waarvoor ook planning en inzicht
nodig zijn, bv. boodschappen doen, koken, telefoneren, …
- Katz-schaal: bevraagt de mate waarin een persoon hulp nodig heeft bij: wassen, kleden,
verplaatsen, continentie en eten (varianten worden gebruikt voor de financiering van de
zorgkost in wzc en in de thuisverpleging – ingevuld door vpk of huisarts)
MAAR kijkt enkel naar ADL-functies en geeft zo slechts beperkte beschrijving van zorgbehoefte;
BelRAI is een beter instrument.
- MMSE: Mini Mental State Examination: oriëntatie in tijd en ruimte
- BelRAI: Belgian Resident Assessment Instrument: brengt de gezondheids- en welzijnssituatie van
kwetsbare ouderen in instellingen op een gestandaardiseerde en gestructureerde manier in
kaart en is er ook op gericht om een kwalitatieve zorgplanning en monitoring te realiseren:
cognitief functioneren, communicatievermogen, gezichtsvermogen, stemming en gedrag, …
o Enkel voor kwetsbare en/of complexe patiënten (eerst screening, maar in WZC wordt
bewoner sowieso beschouwd als kwetsbare, complexe pt.)
o Geeft een basis voor een zorgplan, maar leidt niet automatisch tot zorgplan
- De IADL-schaal van Lawton en Brody: beoordeelt de bekwaamheid om instrumentele dagelijkse
activiteiten uit te voeren en geeft ons inzicht in de functionele zorgbehoefte. Evalueert:
telefoneren, winkelen, voedselbereiding, huishouden, was, vervoer buitenshuis, medicatie- en
financieel beheer. NIET computergebruik; moet nog toegevoegd worden.
Wat is het comprehensive geriatric assessment?
- Aangestuurd door geriater: multidisciplinair:
Het CGA (globale geriatrische benadering) is een multidisciplinair onderzoek dat de multipele
problemen van een oudere zoveel mogelijk opspoort, beschrijft en verklaart en de capaciteiten
en zorgbehoeften onderzoekt om zo te komen tot een gecoördineerd en integraal zorgplan voor
het individu. Hierbij bijzondere aandacht voor de lichamelijke en psychosociale mogelijkheden.
Deze globale benadering tracht zelfredzaamheid bij dagelijks functioneren en kwaliteit van leven
zo lang mogelijk te behouden. Belangrijkste doel: opsporen van problemen die op dat punt
bedreiging vormen.
1
, - Hoe werkt het? 3 opeenvolgende stappen:
1. Opsporen
2. Evalueren -> BelRAI is een tool die hierbij helpt
3. Uitvoeren van de aanbevelingen die uit die evaluatie voortvloeien
- Voor wie?
Personen met combinatie van hoge leeftijd, lichamelijke ziekte, geriatrische syndromen,
(dreigend) functieverlies en sociale problematiek
- Voor wie NIET?
Zorgontvangers die zich nog autonoom kunnen redden, terminaal ziek zijn of lijden aan
vergevorderde dementie
è niet zinvol om bij elke oudere pt CGA af te nemen
Waarom is preventie van functieverlies tijdens een ziekenhuisopname zo belangrijk? Wat zijn hier de
belangrijkste tools voor?
ZH-opnames zijn vooral voor oudere ZV zeer bedreigend: verhoogd valrisico door bedlegerigheid,
spieratrofie, delier, …
Ingrijpen niet alleen tijdens verblijf, maar ook zeker bij ontslag! Functieverlies kan leiden tot problemen
zoals ondervoeding, vallen en delier.
Hoe te voorkomen:
- CGA (globale geriatrische benadering) en/of BelRAI
- Vorming over kwetsbare ouderen: hoe meer we erover weten, hoe beter we preventief kunnen
handelen
- Specifieke initiatieven in ziekenhuizen: intern liasonteam: geriatrische vpk, geriater kunnen
consulteren op andere diensten
- Meer geriatrische expertise, bv. ook op spoedgevallen
- Geriatrisch co-management (niet enkel behandelend arts, bv. cardioloog, maar ook geriater volgt
mee op)
- Inspraak van zorgontvangers en mantelzorger (!!!) + beter voorbereiden en informeren over
ontslag en periode erna
è Belang van ervaring, expertise, buikgevoel als verpleegkundige
Hoe draagt geriatrische kennis bij tot goede zorg?
- Vroegtijdig verhoogd risico herkennen
- Preventief werken naar functieverlies
è Onderdelen van goede zorg: risico-inschatting, vroegsignalering, probleemanalyse en passende
interventies.
2
, 4. Delier
Wat is een delier?
Delier = acute verwardheid -> in kader van deze lessen bij oudere/geriatrische zorgvragers
Volgens DSM 5 zijn er 5 factoren die je kan ontwaren:
A. Bewustzijnsstoornis met verminderde aandacht
- Verhoogd bewustzijn (hyperactief): geagiteerd
- Verlaagd bewustzijn (hypoactief): apathisch
- Verminderde aandacht: stoornis in aandacht en concentratie, snel afgeleid of erg gefixeerd,
moeilijk om vragen aan te stellen, moeilijke communicatie
B. Acuut ontstaan en fluctuerend verloop (A&B zijn het meest typisch/snel op te merken)
- Acuut: enkele uren tot enkele dagen
- Fluctuerend: verstoorde bewustzijnstoestand wordt afgewisseld met heldere momenten. ’s
Avonds en ’s nachts kunnen de symptomen verergeren
à Als vpk: alert zijn bij alarmerende signalen over cognitief functioneren
C. Verandering in cognitieve functies
- Geheugen: kortetermijngeheugen laat de persoon in de steek
- Desoriëntatie: in tijd, plaats en persoon
- Taalstoornissen: onsamenhangend, ongeorganiseerde spraak, geen goede uitleg kunnen geven
- Waarnemingsstoornissen: vooral typisch voor delier zijn hallucinaties; ook wanen
(denkstoornis), illusies (iets zien en er een andere interpretatie aan geven, bv. kapstok met
kamerjas zien als persoon) komen voor à induceert angst
D. Geen link met andere neurocognitieve stoornissen
Er is niet direct een andere aandoening waaraan de verwardheid gelinkt worden (MAAR wil niet
zeggen dat delier niet kan voorkomen bij dementie)
E. Lichamelijke stoornis
Een delier heeft altijd een lichamelijke oorzaak: los je de oorzaak op, dan verdwijnt ook het
delier
Wat zijn veelvoorkomende oorzaken van een delier bij oudere zorgvragers?
- Lichamelijke aandoening (urineweginfectie – meest typisch; pneumonie, …)
- Intoxicatie (alcohol, drugs)
- Onttrekking van een middel (alcohol)
- Gebruik van middelen (bepaalde psychofarmaca, andere medicatie, …)
- Blootstelling aan een giftige stof
- Combinatie
CAVE: Symptomen zien er anders uit bij ouderen! bv. UWI, pneumonie
è Belang van anamnese (als het van de persoon niet meer gaat, kan je hetero-anamnese doen),
onderzoek (lichamelijk, labo, …), degelijke observatie
Wat is het belang van tijdige herkenning van een delier bij de geriatrische zorgvrager?
Hoe langer het (niet erkend) duurt, hoe meer schade het kan berokkenen aan de patiënt.
Cf. lichamelijke oorzaak à moet opgelost worden!
Wat zijn de verschillende uitingsvormen en kenmerken van een delier?
3
