Aantekeningen ontwikkelingsstoornissen
College 1
- de slides en online uitleg zijn belangrijk voor het tentamen
- elke week een opdracht
- voor elk college 1 open vraag op tentamen
- de vragen zijn gericht op het toepassen van de kennis
Ontwikkelingsstoornissen
- Stoornissen bij kinderen
- Externaliserend (Gedragsproblemen)
- Internaliserend (Angst, depressie)
- Ontwikkelingsstoornissen
- (DSM-5: Neurobiologische ontwikkelingsstoornissen)
- Kenmerk van ontwikkelingsstoornissen
- Diagnose op jonge leeftijd -> je gaat ervan uit dat het het hele leven al aanwezig is
- Belemmering voor de ontwikkeling
- Vaak slechte prognose
- Vormen
- Autisme (Autisme spectrumstoornis)
- Verstandelijke beperking (VB, Dsm5: verstandelijke ontw. stoornis)
- ADHD
- externaliserende en internaliserende stoornissen ontstaan vaak tijdens het leven en zijn vaak een
interactie met de context
- er wordt vaak gesproken van autisme en ADHD ipv. een stoornis omdat het soms beladen is om het
over een stoornis te hebben
Cursus ontwikkelingsstoornissen
- Centrale vragen:
- Hoe ziet de ontwikkeling over verschillende domeinen er uit voor deze drie groepen?
- Kunnen we met die kennis gedrag voorspellen en verklaren?
- Koppeling wetenschappelijke theorie en klinische praktijk
- je moet voorbeelden uit de klinische praktijk koppelen met de wetenschappelijke
theorie (of andersom) -> dit kan je verwachten op het tentamen
Comorbiditeit
- in de helft van de gevallen bij een psychisch probleem is er sprake van nog een probleem
- de comorbiditeit bij ontwikkelingsstoornissen is zelfs nog hoger
Leerdoelen college 1
- Kritisch kunnen reflecteren over het begrip comorbiditeit
1
, - Artefact van diagnostisch systeem of niet?
- Inzicht in recente prevalentie comorbiditeit van ASD, ADHD en VB
- hoe vaak komt het ongeveer voor?
- In staat zijn om empirische onderbouwing uit artikelen te vinden voor standpunt tav comorbiditeit
(zowel theoretisch als klinisch)
- je moet kunnen zeggen wat bewijs is voor een standpunt over comorbiditeit bijvoorbeeld
op basis van het artikel van Gilberg
- vb. tentamenvraag: wat denk je dat Gilberg vindt van dit en dat …
- Up to date kennis van huidige literatuur over comorbiditeit mbt Autisme, ADHD en VB
- het is soms lastig om onderscheid te maken tussen ADHD, Autisme en VB
- een specifiek label is soms moeilijk
- vooral als een kind jonger is dan 5 jaar heeft het geen zin -> er kan nog veel gebeuren en de
betrouwbaarheid is vaak laag
- je kan dan beter zeggen er is sprake van een ontwikkelingsstoornis maar je moet
dan verder naar het specifieke kind kijken voor wat nodig is maar een label is dan
niet mogelijk
- ESSENCE
Neurobiologische ontwikkelingsstoornissen
- ADHD - Autisme – VB
- Start vroeg in de ontwikkeling
- Neurobiologische oorsprong -> in de ontwikkelingen van de hersenen ontstaat iets atypisch
- Betreft leren, executief functioneren, sociale vaardigheden, cognitief -> minder
- leidend tot veelvoudige beperkingen sociaal, school, werk en persoonlijkheid
- Contrasteer met internaliserende of externaliserende stoornissen
Comorbiditeit: definities en issues
- Letterlijk: ‘Een ziekte erbij’
- Geneeskunde: duidelijk omschreven stoornissen, waarvan de etiologie bekend is
- ≠ Differentiaal diagnose
- overwegen van verschillende stoornissen
- dus niet tegelijk voorkomend
je gaat dus niet uit van comorbiditeit
- Comorbide symptomen versus comorbide stoornissen
- je kan comorbiditeit op beide niveaus hebben
- vb. Slaapproblemen bij angst en bij depressie
- binnen de psychologie weten we eigenlijk van geen enkele stoornis wat precies de oorzaak is
- dit maakt het lastig om te zeggen of er comorbiditeit is
Is het comorbiditeit?
- Of is er sprake van eenzelfde onderliggend syndroom?
- heeft iemand ADHD of autisme, of zijn ze beide onderliggend aan hetzelfde syndroom?
- Terugkerende vraag in college en werkgroep
- Wat zijn de cijfers?
- Prevalentie: aantal bestaande gevallen op bepaald moment
- Incidentie: aantal nieuwe gevallen binnen een periode
2
,Comorbiditeit: prevalentie
- afhankelijke van hoe je verstandelijke beperking definieert, krijg je een andere prevalentie
- autisme komt ongeveer 1% voor; 4x meer bij jongens
- ongeveer 45% met autisme heeft ADS en VB
- ongeveer 30% met VB heeft ASD en VB
- ongeveer 20% met ASD heeft ASD en ADHD
- ongeveer 65% met ADHD heeft ASD en ADHD
Autisme
- Gillberg:
- Comorbidity reason for diagnosis
- 70% één andere stoornis
- 40% twee of meer
- Autisme en VB
- Historisch: vaker VB
- Recent +/- 50%
- Naast ADHD mn angst, stemmingsstoornissen en ODD (Siminoff et al., 2008)
- de overlap is vaak de reden voor de diagnose
- de cijfers wisselen een beetje per land
- bij Autisme komen angst, stemmingsstoornissen en opstandig gedrag voor
ADHD
- 40% comorbiditeit
- minder dan de helft heeft comorbiditeit
Waarom is de comorbiditeit van psychische stoornissen zo hoog?
- Nederlands onderzoek (van Steensel ea., 2013)
- ASD iets meer comorbiditeit dan ADHD
- ASD meer internaliserend
- met name meer angst en depressie
- evenveel externaliserend (maar ADHD meer CD)
- Let op hoe je comorbiditeit meet: Klinische diagnose of cut off schaal (vragenlijst)
Homotypische vs. heterotypische comorbiditeit
- Homotypische comorbiditeit
- Binnen zelfde diagnostische categorie
3
, - Bv depressie en dysthyme stoornis (mild depressief)
- Heterotypische comorbiditeit
- Tussen diagnostische categorieën
- Bv depressie en conduct disorder
- Epiphenomenal comorbidity
- Vergelijkbare problemen komen vaker samen voor -> 3 geassocieerde stoornissen
- Depressie – CD
- Depressie – Angst
- Angst – CD: omdat je bij CD ook vaker depressie hebt
ESSENCE
- ESSENCE: Early Symptomatic Syndromes Eliciting Neurodevelopmental Clinical Examinations
- ontwikkelingsproblemen
- Uitgangspunt: comorbiditeit is de norm
- En vaak de reden van aanmelding
- Breed domein:
- Ontwikkeling, Communicatie/taal, Sociale interactie en relaties, Motorische coördinatie,
Aandacht, Activiteit, Gedrag, Stemming, Slaap
- Prevalentie 10%, meer jongens
- Patroon meisjes: minder probleemgedrag en motorisch actief, meer sociaal
- Komt vaak bij 1 discipline/specialist terecht
- Stabiliteit van diagnoses beperkt -> het ontwikkelt zich in andere problemen
- Bv. Spraak/taalproblemen bij 2,5 jaar
- 70% heeft bij 7 jaar ASD, ADHD, VB of leerstoornis
- Autisme bij 3 jaar
- 20 jaar later: 25% andere stoornis (mn ADHD en taal problemen)
- Gillberg: comorbiditeit is meestal overlap, associatie
- Arbitraire cutoff van continuüm
- Multiproblem requires multidiscipline approach -> er zijn verschillende problemen aan de hand bij
de kinderen en die hebben een verschillende benadering nodig
Autisme en ADHD: algemene overlap
- Kenmerken
- Sociale vaardigheden, Taal achterstand, Zintuigelijke overgevoeligheid,
Aandachtsproblemen, Oppositioneel gedrag
- Genetische factoren
- Cognitieve factoren
- Executief functioneren, zintuigelijke verwerking, motoriek, centrale coherentie
- Klinische presentatie sterk afhankelijk van leeftijd
Artikel Rommelse
- ASS-ADHD co-morbide en vergelijkbare aandoeningen
- Geen test om aandoeningen te onderscheiden
- ADHD en ASS diagnose?
- Rommelse: alleen als dit samenhangt met beperkingen en specifieke interventie nodig is
- Dan nog vaag ADHD of ASS perspectief
4
College 1
- de slides en online uitleg zijn belangrijk voor het tentamen
- elke week een opdracht
- voor elk college 1 open vraag op tentamen
- de vragen zijn gericht op het toepassen van de kennis
Ontwikkelingsstoornissen
- Stoornissen bij kinderen
- Externaliserend (Gedragsproblemen)
- Internaliserend (Angst, depressie)
- Ontwikkelingsstoornissen
- (DSM-5: Neurobiologische ontwikkelingsstoornissen)
- Kenmerk van ontwikkelingsstoornissen
- Diagnose op jonge leeftijd -> je gaat ervan uit dat het het hele leven al aanwezig is
- Belemmering voor de ontwikkeling
- Vaak slechte prognose
- Vormen
- Autisme (Autisme spectrumstoornis)
- Verstandelijke beperking (VB, Dsm5: verstandelijke ontw. stoornis)
- ADHD
- externaliserende en internaliserende stoornissen ontstaan vaak tijdens het leven en zijn vaak een
interactie met de context
- er wordt vaak gesproken van autisme en ADHD ipv. een stoornis omdat het soms beladen is om het
over een stoornis te hebben
Cursus ontwikkelingsstoornissen
- Centrale vragen:
- Hoe ziet de ontwikkeling over verschillende domeinen er uit voor deze drie groepen?
- Kunnen we met die kennis gedrag voorspellen en verklaren?
- Koppeling wetenschappelijke theorie en klinische praktijk
- je moet voorbeelden uit de klinische praktijk koppelen met de wetenschappelijke
theorie (of andersom) -> dit kan je verwachten op het tentamen
Comorbiditeit
- in de helft van de gevallen bij een psychisch probleem is er sprake van nog een probleem
- de comorbiditeit bij ontwikkelingsstoornissen is zelfs nog hoger
Leerdoelen college 1
- Kritisch kunnen reflecteren over het begrip comorbiditeit
1
, - Artefact van diagnostisch systeem of niet?
- Inzicht in recente prevalentie comorbiditeit van ASD, ADHD en VB
- hoe vaak komt het ongeveer voor?
- In staat zijn om empirische onderbouwing uit artikelen te vinden voor standpunt tav comorbiditeit
(zowel theoretisch als klinisch)
- je moet kunnen zeggen wat bewijs is voor een standpunt over comorbiditeit bijvoorbeeld
op basis van het artikel van Gilberg
- vb. tentamenvraag: wat denk je dat Gilberg vindt van dit en dat …
- Up to date kennis van huidige literatuur over comorbiditeit mbt Autisme, ADHD en VB
- het is soms lastig om onderscheid te maken tussen ADHD, Autisme en VB
- een specifiek label is soms moeilijk
- vooral als een kind jonger is dan 5 jaar heeft het geen zin -> er kan nog veel gebeuren en de
betrouwbaarheid is vaak laag
- je kan dan beter zeggen er is sprake van een ontwikkelingsstoornis maar je moet
dan verder naar het specifieke kind kijken voor wat nodig is maar een label is dan
niet mogelijk
- ESSENCE
Neurobiologische ontwikkelingsstoornissen
- ADHD - Autisme – VB
- Start vroeg in de ontwikkeling
- Neurobiologische oorsprong -> in de ontwikkelingen van de hersenen ontstaat iets atypisch
- Betreft leren, executief functioneren, sociale vaardigheden, cognitief -> minder
- leidend tot veelvoudige beperkingen sociaal, school, werk en persoonlijkheid
- Contrasteer met internaliserende of externaliserende stoornissen
Comorbiditeit: definities en issues
- Letterlijk: ‘Een ziekte erbij’
- Geneeskunde: duidelijk omschreven stoornissen, waarvan de etiologie bekend is
- ≠ Differentiaal diagnose
- overwegen van verschillende stoornissen
- dus niet tegelijk voorkomend
je gaat dus niet uit van comorbiditeit
- Comorbide symptomen versus comorbide stoornissen
- je kan comorbiditeit op beide niveaus hebben
- vb. Slaapproblemen bij angst en bij depressie
- binnen de psychologie weten we eigenlijk van geen enkele stoornis wat precies de oorzaak is
- dit maakt het lastig om te zeggen of er comorbiditeit is
Is het comorbiditeit?
- Of is er sprake van eenzelfde onderliggend syndroom?
- heeft iemand ADHD of autisme, of zijn ze beide onderliggend aan hetzelfde syndroom?
- Terugkerende vraag in college en werkgroep
- Wat zijn de cijfers?
- Prevalentie: aantal bestaande gevallen op bepaald moment
- Incidentie: aantal nieuwe gevallen binnen een periode
2
,Comorbiditeit: prevalentie
- afhankelijke van hoe je verstandelijke beperking definieert, krijg je een andere prevalentie
- autisme komt ongeveer 1% voor; 4x meer bij jongens
- ongeveer 45% met autisme heeft ADS en VB
- ongeveer 30% met VB heeft ASD en VB
- ongeveer 20% met ASD heeft ASD en ADHD
- ongeveer 65% met ADHD heeft ASD en ADHD
Autisme
- Gillberg:
- Comorbidity reason for diagnosis
- 70% één andere stoornis
- 40% twee of meer
- Autisme en VB
- Historisch: vaker VB
- Recent +/- 50%
- Naast ADHD mn angst, stemmingsstoornissen en ODD (Siminoff et al., 2008)
- de overlap is vaak de reden voor de diagnose
- de cijfers wisselen een beetje per land
- bij Autisme komen angst, stemmingsstoornissen en opstandig gedrag voor
ADHD
- 40% comorbiditeit
- minder dan de helft heeft comorbiditeit
Waarom is de comorbiditeit van psychische stoornissen zo hoog?
- Nederlands onderzoek (van Steensel ea., 2013)
- ASD iets meer comorbiditeit dan ADHD
- ASD meer internaliserend
- met name meer angst en depressie
- evenveel externaliserend (maar ADHD meer CD)
- Let op hoe je comorbiditeit meet: Klinische diagnose of cut off schaal (vragenlijst)
Homotypische vs. heterotypische comorbiditeit
- Homotypische comorbiditeit
- Binnen zelfde diagnostische categorie
3
, - Bv depressie en dysthyme stoornis (mild depressief)
- Heterotypische comorbiditeit
- Tussen diagnostische categorieën
- Bv depressie en conduct disorder
- Epiphenomenal comorbidity
- Vergelijkbare problemen komen vaker samen voor -> 3 geassocieerde stoornissen
- Depressie – CD
- Depressie – Angst
- Angst – CD: omdat je bij CD ook vaker depressie hebt
ESSENCE
- ESSENCE: Early Symptomatic Syndromes Eliciting Neurodevelopmental Clinical Examinations
- ontwikkelingsproblemen
- Uitgangspunt: comorbiditeit is de norm
- En vaak de reden van aanmelding
- Breed domein:
- Ontwikkeling, Communicatie/taal, Sociale interactie en relaties, Motorische coördinatie,
Aandacht, Activiteit, Gedrag, Stemming, Slaap
- Prevalentie 10%, meer jongens
- Patroon meisjes: minder probleemgedrag en motorisch actief, meer sociaal
- Komt vaak bij 1 discipline/specialist terecht
- Stabiliteit van diagnoses beperkt -> het ontwikkelt zich in andere problemen
- Bv. Spraak/taalproblemen bij 2,5 jaar
- 70% heeft bij 7 jaar ASD, ADHD, VB of leerstoornis
- Autisme bij 3 jaar
- 20 jaar later: 25% andere stoornis (mn ADHD en taal problemen)
- Gillberg: comorbiditeit is meestal overlap, associatie
- Arbitraire cutoff van continuüm
- Multiproblem requires multidiscipline approach -> er zijn verschillende problemen aan de hand bij
de kinderen en die hebben een verschillende benadering nodig
Autisme en ADHD: algemene overlap
- Kenmerken
- Sociale vaardigheden, Taal achterstand, Zintuigelijke overgevoeligheid,
Aandachtsproblemen, Oppositioneel gedrag
- Genetische factoren
- Cognitieve factoren
- Executief functioneren, zintuigelijke verwerking, motoriek, centrale coherentie
- Klinische presentatie sterk afhankelijk van leeftijd
Artikel Rommelse
- ASS-ADHD co-morbide en vergelijkbare aandoeningen
- Geen test om aandoeningen te onderscheiden
- ADHD en ASS diagnose?
- Rommelse: alleen als dit samenhangt met beperkingen en specifieke interventie nodig is
- Dan nog vaag ADHD of ASS perspectief
4
