Samenvatting Digestie 2
Elise van Gool | Diergeneeskunde UU | sem. 1 jaar 2
1 INHOUD
2 Vertering ..........................................................................................................................2
3 De lever ...........................................................................................................................8
4 Farmaca ........................................................................................................................ 19
5 Fermentatie ................................................................................................................... 23
6 Infectie en afweer .......................................................................................................... 28
7 Dilatatie en liggingsveranderingen .................................................................................. 43
8 Pathologie...................................................................................................................... 51
Versie 2.0
, Elise van Gool [2025]
2 VERTERING
2.1 SECRETIE
Secretie is de productie van vloeistoffen. Secreties worden geproduceerd door organen zoals
speekselklieren, maag, darmen, pancreas en lever. Secreet bestaat voor het grootste deel uit
water en mucines, en verder uit stoffen zoals HCO3 - , H+, Cl- , K+, Na+ en enzymen.
Er zijn 3 fases van speekselsecretie:
• Cephale fase > Secreet wordt geproduceerd om te voorbereiden op voedsel dat gaat komen
(zicht, geur, etc..)
• Gastrische fase > Secreet wordt geproduceerd als voedsel zich in de maag bevindt.
• Intestinale fase > Secreet wordt geproduceerd als voedsel zich in de darmen bevindt.
2.1.1 Speeksel
De samenstelling van speeksel:
• Water
• Mucines > voor het zacht maken van voedsel
• Enzymen > lysozyme; amylase (alleen bij mens en varken)
• Ionen > diersoortafhankelijk, herkauwers hebben veel bicarbonaat, honden
minder.
Productie van speeksel vindt plaats in de acini van de speekselklieren. In eerste instantie
is het een isotone vloeistof waar bicarbonaat en kalium aan toe wordt gevoegd; en
natrium en chloride uit wordt gehaald. De drijvende kracht hierachter is de Na+/K+-
ATPase. De regulatie van speekselproductie wordt door het autonome zenuwstelsel
bewerkstelligd.
2.1.2 Maagsap
Samenstelling van maagsap:
• Water
• HCl > bestaat uit H+ en Cl-; wordt geproduceerd in de pariëtale cellen; heeft als functie het
denatureren van eiwitten (nodig voor goede werking van pepsine) en het onschadelijk maken van
micro-organismen.
• Pepsinogeen > is een inactief pro-enzym dat in de zure maag wordt omgezet naar pepsine; heeft
als functie de afbraak van eiwitten.
• Alkalisch slijm > bestaat uit mucus en HCO3-; heeft als functie het beschermen van de
maagwand tegen lage pH in het lumen. Het klierloze deel van de maag, waar dus geen mucus
wordt geproduceerd, is minder goed beschermd tegen het zure maagsap (risico maagzweren bij
paarden en varkens).
• Ionen > natrium en kalium; zijn betrokken bij transporters.
De regulatie van de maagsapsecretie en productie van hormonen door de maag verloopt neuraal:
Autonome zenuwstelsel (parasympaticus: vago-vagale reflex > via n. vagus); Enterische
zenuwstelsel (mechano- en rekreceptoren). Naast productie van maagsap produceren de
maagwandcellen ook hormonen: endocrien gastrine en paracrien histamine en somatostatine.
Pagina 2 van 63
, Elise van Gool [2025]
Maagsapsecretie – cephale fase: stimuli zijn denken aan/zien, ruiken, proeven van
voedsel. N. vagus innerveert direct de pariëtale cellen en G-cellen. De G-cellen
produceren vervolgens gastrine, dit gaat via de bloedbaan om de pariëtale cellen te
stimuleren om HCl te gaan maken; en ECL cellen om histamine te gaan maken.
Maagsapsecretie – gastrische fase: stimulus is rek van de maagwand door
voedsel wat binnen komt. De vago-vagale reflex en het enterische zenuwstelsel
zorgen voor directe innervatie van de pariëtale cellen (maken HCl) en G-cellen
(maken gastrine). Vervolgens zullen er aminozuren en peptiden in de maag zijn door
eiwitsplitsing dankzij pepsine, dit zijn ook stimuli. Het stimuleert de G-cellen om
gastrine te maken, wat vervolgens de pariëtale cellen weer aanzet tot HCl productie.
Ook zal er een feedforward reflex zijn waarbij de ECL-cellen histamine produceren,
wat de pariëtale cellen aanzet tot HCl productie.
Maagsapsecretie – intestinale fase: stimuli voor deze fase zijn aminozuren en
peptiden in de chymus in de dunne darm. Dit stimuleert de I-cellen in de darm,
waardoor CCK naar het bloed gaat, wat de HCl productie door de pariëtale cellen
in de maag remt.
De gastro-duodenale overgang is gevoelig voor maagzuur. De gastro-duodenale
coördinatie is dus uiterst belangrijk in het voorkomen van maag- en
duodenumzweren. De innervatie verloopt via het enterische zenuwstelsel en
enterogastronen.
Enterogastronen zijn een groep hormonen die in de dunne darm worden geproduceerd. Deze
hormonen spelen een rol in de regulatie van de spijsvertering. Ze worden vrijgegeven als reactie
op de aanwezigheid van voedingsstoffen in de dunne darm.
• Secretine > endocrien, geproduceerd door S-cellen in duodenum, worden geproduceerd als
reactie op lage pH; functie is het remmen van de maagzuursecretie en lediging van de maag +
stimuleren HCO3- secretie door ductuscellen pancreas en galgangepitheel, hierbij gaat H+ het
bloed in en daalt de pH van het bloed lokaal een beetje.
• Gastric inhibitory peptide (GIP) > endocrien, geproduceerd door K-cellen in duodenum en
jejunum als reactie op koolhydraten en vetzuren; functie is het remmen van zuursecretie en
lediging van de maag.
• Cholecystokinine (CCK) > endocrien, geproduceerd door I-cellen in duodenum en jejunum als
reactie op vetten en eiwitten; functie is remmen van zuursecretie en lediging van de maag +
stimuleren acinaire cel pancreas (pro-enzymen) en galblaascontractie.
De pariëtale cel wordt dus op veel manieren geïnnerveerd:
• N. vagus – Acetylcholine = stimulatie
• G-cellen maag – gastrine = stimulatie
• ECL-cellen – histamine = stimulatie
• I-cellen duodenum – CCK > remmer van pariëtale cellen, G-cellen en stimuleert D-cellen. Ook
maagmotiliteit wordt geremd voor langzamere lediging.
• D-cellen (gastric pits maag) – Somatostatine > remmer van de pariëtale cellen, G-cellen, ECL cellen
• K-cellen duodenum – GIP > remmer van G-cellen en pariëtale cellen. Vertragen maaglediging.
Pagina 3 van 63
, Elise van Gool [2025]
2.1.3 Pancreas
De pancreas bestaat uit een endocrien en exocrien deel. Het endocriene deel bestaat uit de
Eilandjes van Langerhans = ca. 2% van de pancreas > -cellen (glucagon); -cellen (insuline); -
cellen (somatostatine). Het exocriene deel (ca. 85% van de pancreas) bestaat uit > acinaire
cellen, die produceren zymogenen = pro-enzymen (ter voorkoming van autodigestie), en deze
hebben als functie afbraak van eiwitten (proteasen), koolhydraten (amylase) en vetten (lipase);
afvoergangen/ductuscellen (die produceren bicarbonaat en water > buffer om te beschermen
tegen lage pH maagzuur).
De regulatie van de pancreas verloopt hormonaal (endocrien via secretine en
CCK) en neuraal (parasympaticus via n. vagus; ENS).
Zure maaginhoud komt in het duodenum, dit zet de S-cellen aan om secretine te
produceren, dit gaat via het bloed naar de ductuscellen van de pancreas en zo
wordt er meer bicarbonaat (en water) geproduceerd. Daarnaast krijg je reactie op
het zuur via n. vagus, dit stimuleert ook de ductus cellen via de vago-vagale reflex.
Eiwitten en eiwitonderdelen (aminozuren en peptiden) zijn een stimulus voor de I-
cellen, dit zorgt voor productie van CCK en dat zal de acinaire pancreas cellen
aanzetten tot productie van enzymen (proteases, lipases, amylases).
Pancreasinsufficiëntie
Pancreasinsufficiëntie, ook wel exocriene pancreasinsufficiëntie (EPI) genoemd, is een
aandoening waarbij er door de pancreas onvoldoende verteringsenzymen worden afgegeven aan
het darmlumen. Hierdoor vindt sterk verminderde afbraak van vetten, zetmeel en eiwitten plaats,
waardoor osmotische diarree optreedt. Symptomen zijn sterk vermageren (ondanks goede
eetlust), soms buikkrampen (door fermentatie), veel ontlasting, polyfagie en diarree. Therapie is
supplementen met enzymen voeren.
Pancreatitis
Pancreatitis is een ontsteking van de alvleesklier. Dit kan acuut (plotselinge, ernstige ontsteking)
of chronisch (langdurige, herhaalde ontsteking) zijn. Pancreatitis leidt vaak tot autodigestie,
waarbij de pancreas zichzelf beschadigt doordat de geproduceerde enzymen voortijdig actief
worden. Symptomen zijn buikpijn, braken en anorexie (en daardoor vermagering). De kans op
diabetes mellitus is aanwezig, omdat ook het endocriene gedeelte beschadigd kan raken.
Therapie is vooral symptomatisch.
2.1.4 Lever en galwegen
De lever heeft veel functies, de centrale rollen in het metabolisme zijn koolhydraatmetabolisme
(glycogenese, glycogenolyse, gluconeogenese, etc.); vetzuurmetabolisme (lipogenese, beta-
oxidatie, ketogenese, cholesterol, lipoproteïnen); eiwitmetabolisme (deaminatie, ureumcyclus,
albumine, stollingsfactoren); detoxificatie; galproductie, etc.
De belangrijkste rol in digestie is de galsecretie. Galzuren worden geproduceerd uit cholesterol
en worden uitgescheiden als natrium galzouten, ze hebben als belangrijke functie het emulgeren
van vetten, zodat lipases makkelijker kunnen aanhechten.
Gal wordt geproduceerd in de lever en komt uiteindelijk via de ductus
choledochus in het duodenum terecht. Uiteindelijk wordt gal weer
opgenomen in het ileum en via de vena porta wordt het teruggebracht naar de
lever voor hergebruik, dit is de enterohepatische kringloop.
Pagina 4 van 63
Elise van Gool | Diergeneeskunde UU | sem. 1 jaar 2
1 INHOUD
2 Vertering ..........................................................................................................................2
3 De lever ...........................................................................................................................8
4 Farmaca ........................................................................................................................ 19
5 Fermentatie ................................................................................................................... 23
6 Infectie en afweer .......................................................................................................... 28
7 Dilatatie en liggingsveranderingen .................................................................................. 43
8 Pathologie...................................................................................................................... 51
Versie 2.0
, Elise van Gool [2025]
2 VERTERING
2.1 SECRETIE
Secretie is de productie van vloeistoffen. Secreties worden geproduceerd door organen zoals
speekselklieren, maag, darmen, pancreas en lever. Secreet bestaat voor het grootste deel uit
water en mucines, en verder uit stoffen zoals HCO3 - , H+, Cl- , K+, Na+ en enzymen.
Er zijn 3 fases van speekselsecretie:
• Cephale fase > Secreet wordt geproduceerd om te voorbereiden op voedsel dat gaat komen
(zicht, geur, etc..)
• Gastrische fase > Secreet wordt geproduceerd als voedsel zich in de maag bevindt.
• Intestinale fase > Secreet wordt geproduceerd als voedsel zich in de darmen bevindt.
2.1.1 Speeksel
De samenstelling van speeksel:
• Water
• Mucines > voor het zacht maken van voedsel
• Enzymen > lysozyme; amylase (alleen bij mens en varken)
• Ionen > diersoortafhankelijk, herkauwers hebben veel bicarbonaat, honden
minder.
Productie van speeksel vindt plaats in de acini van de speekselklieren. In eerste instantie
is het een isotone vloeistof waar bicarbonaat en kalium aan toe wordt gevoegd; en
natrium en chloride uit wordt gehaald. De drijvende kracht hierachter is de Na+/K+-
ATPase. De regulatie van speekselproductie wordt door het autonome zenuwstelsel
bewerkstelligd.
2.1.2 Maagsap
Samenstelling van maagsap:
• Water
• HCl > bestaat uit H+ en Cl-; wordt geproduceerd in de pariëtale cellen; heeft als functie het
denatureren van eiwitten (nodig voor goede werking van pepsine) en het onschadelijk maken van
micro-organismen.
• Pepsinogeen > is een inactief pro-enzym dat in de zure maag wordt omgezet naar pepsine; heeft
als functie de afbraak van eiwitten.
• Alkalisch slijm > bestaat uit mucus en HCO3-; heeft als functie het beschermen van de
maagwand tegen lage pH in het lumen. Het klierloze deel van de maag, waar dus geen mucus
wordt geproduceerd, is minder goed beschermd tegen het zure maagsap (risico maagzweren bij
paarden en varkens).
• Ionen > natrium en kalium; zijn betrokken bij transporters.
De regulatie van de maagsapsecretie en productie van hormonen door de maag verloopt neuraal:
Autonome zenuwstelsel (parasympaticus: vago-vagale reflex > via n. vagus); Enterische
zenuwstelsel (mechano- en rekreceptoren). Naast productie van maagsap produceren de
maagwandcellen ook hormonen: endocrien gastrine en paracrien histamine en somatostatine.
Pagina 2 van 63
, Elise van Gool [2025]
Maagsapsecretie – cephale fase: stimuli zijn denken aan/zien, ruiken, proeven van
voedsel. N. vagus innerveert direct de pariëtale cellen en G-cellen. De G-cellen
produceren vervolgens gastrine, dit gaat via de bloedbaan om de pariëtale cellen te
stimuleren om HCl te gaan maken; en ECL cellen om histamine te gaan maken.
Maagsapsecretie – gastrische fase: stimulus is rek van de maagwand door
voedsel wat binnen komt. De vago-vagale reflex en het enterische zenuwstelsel
zorgen voor directe innervatie van de pariëtale cellen (maken HCl) en G-cellen
(maken gastrine). Vervolgens zullen er aminozuren en peptiden in de maag zijn door
eiwitsplitsing dankzij pepsine, dit zijn ook stimuli. Het stimuleert de G-cellen om
gastrine te maken, wat vervolgens de pariëtale cellen weer aanzet tot HCl productie.
Ook zal er een feedforward reflex zijn waarbij de ECL-cellen histamine produceren,
wat de pariëtale cellen aanzet tot HCl productie.
Maagsapsecretie – intestinale fase: stimuli voor deze fase zijn aminozuren en
peptiden in de chymus in de dunne darm. Dit stimuleert de I-cellen in de darm,
waardoor CCK naar het bloed gaat, wat de HCl productie door de pariëtale cellen
in de maag remt.
De gastro-duodenale overgang is gevoelig voor maagzuur. De gastro-duodenale
coördinatie is dus uiterst belangrijk in het voorkomen van maag- en
duodenumzweren. De innervatie verloopt via het enterische zenuwstelsel en
enterogastronen.
Enterogastronen zijn een groep hormonen die in de dunne darm worden geproduceerd. Deze
hormonen spelen een rol in de regulatie van de spijsvertering. Ze worden vrijgegeven als reactie
op de aanwezigheid van voedingsstoffen in de dunne darm.
• Secretine > endocrien, geproduceerd door S-cellen in duodenum, worden geproduceerd als
reactie op lage pH; functie is het remmen van de maagzuursecretie en lediging van de maag +
stimuleren HCO3- secretie door ductuscellen pancreas en galgangepitheel, hierbij gaat H+ het
bloed in en daalt de pH van het bloed lokaal een beetje.
• Gastric inhibitory peptide (GIP) > endocrien, geproduceerd door K-cellen in duodenum en
jejunum als reactie op koolhydraten en vetzuren; functie is het remmen van zuursecretie en
lediging van de maag.
• Cholecystokinine (CCK) > endocrien, geproduceerd door I-cellen in duodenum en jejunum als
reactie op vetten en eiwitten; functie is remmen van zuursecretie en lediging van de maag +
stimuleren acinaire cel pancreas (pro-enzymen) en galblaascontractie.
De pariëtale cel wordt dus op veel manieren geïnnerveerd:
• N. vagus – Acetylcholine = stimulatie
• G-cellen maag – gastrine = stimulatie
• ECL-cellen – histamine = stimulatie
• I-cellen duodenum – CCK > remmer van pariëtale cellen, G-cellen en stimuleert D-cellen. Ook
maagmotiliteit wordt geremd voor langzamere lediging.
• D-cellen (gastric pits maag) – Somatostatine > remmer van de pariëtale cellen, G-cellen, ECL cellen
• K-cellen duodenum – GIP > remmer van G-cellen en pariëtale cellen. Vertragen maaglediging.
Pagina 3 van 63
, Elise van Gool [2025]
2.1.3 Pancreas
De pancreas bestaat uit een endocrien en exocrien deel. Het endocriene deel bestaat uit de
Eilandjes van Langerhans = ca. 2% van de pancreas > -cellen (glucagon); -cellen (insuline); -
cellen (somatostatine). Het exocriene deel (ca. 85% van de pancreas) bestaat uit > acinaire
cellen, die produceren zymogenen = pro-enzymen (ter voorkoming van autodigestie), en deze
hebben als functie afbraak van eiwitten (proteasen), koolhydraten (amylase) en vetten (lipase);
afvoergangen/ductuscellen (die produceren bicarbonaat en water > buffer om te beschermen
tegen lage pH maagzuur).
De regulatie van de pancreas verloopt hormonaal (endocrien via secretine en
CCK) en neuraal (parasympaticus via n. vagus; ENS).
Zure maaginhoud komt in het duodenum, dit zet de S-cellen aan om secretine te
produceren, dit gaat via het bloed naar de ductuscellen van de pancreas en zo
wordt er meer bicarbonaat (en water) geproduceerd. Daarnaast krijg je reactie op
het zuur via n. vagus, dit stimuleert ook de ductus cellen via de vago-vagale reflex.
Eiwitten en eiwitonderdelen (aminozuren en peptiden) zijn een stimulus voor de I-
cellen, dit zorgt voor productie van CCK en dat zal de acinaire pancreas cellen
aanzetten tot productie van enzymen (proteases, lipases, amylases).
Pancreasinsufficiëntie
Pancreasinsufficiëntie, ook wel exocriene pancreasinsufficiëntie (EPI) genoemd, is een
aandoening waarbij er door de pancreas onvoldoende verteringsenzymen worden afgegeven aan
het darmlumen. Hierdoor vindt sterk verminderde afbraak van vetten, zetmeel en eiwitten plaats,
waardoor osmotische diarree optreedt. Symptomen zijn sterk vermageren (ondanks goede
eetlust), soms buikkrampen (door fermentatie), veel ontlasting, polyfagie en diarree. Therapie is
supplementen met enzymen voeren.
Pancreatitis
Pancreatitis is een ontsteking van de alvleesklier. Dit kan acuut (plotselinge, ernstige ontsteking)
of chronisch (langdurige, herhaalde ontsteking) zijn. Pancreatitis leidt vaak tot autodigestie,
waarbij de pancreas zichzelf beschadigt doordat de geproduceerde enzymen voortijdig actief
worden. Symptomen zijn buikpijn, braken en anorexie (en daardoor vermagering). De kans op
diabetes mellitus is aanwezig, omdat ook het endocriene gedeelte beschadigd kan raken.
Therapie is vooral symptomatisch.
2.1.4 Lever en galwegen
De lever heeft veel functies, de centrale rollen in het metabolisme zijn koolhydraatmetabolisme
(glycogenese, glycogenolyse, gluconeogenese, etc.); vetzuurmetabolisme (lipogenese, beta-
oxidatie, ketogenese, cholesterol, lipoproteïnen); eiwitmetabolisme (deaminatie, ureumcyclus,
albumine, stollingsfactoren); detoxificatie; galproductie, etc.
De belangrijkste rol in digestie is de galsecretie. Galzuren worden geproduceerd uit cholesterol
en worden uitgescheiden als natrium galzouten, ze hebben als belangrijke functie het emulgeren
van vetten, zodat lipases makkelijker kunnen aanhechten.
Gal wordt geproduceerd in de lever en komt uiteindelijk via de ductus
choledochus in het duodenum terecht. Uiteindelijk wordt gal weer
opgenomen in het ileum en via de vena porta wordt het teruggebracht naar de
lever voor hergebruik, dit is de enterohepatische kringloop.
Pagina 4 van 63
