Samenvatting Aard, Omvang en Schade
Probleem 1 – Het is maar wanneer en wat je
bekijkt
Leerdoelen:
1. Wat zijn de lange- en korte termijn ontwikkelingen in criminaliteit?
2. Hoe is de lange termijn daling in dodelijk geweld te verklaren?
3. Welke methodologische beperkingen kennen de gebruikte bronnen om de lange termijn ontwikkeling
in dodelijk geweld inzichtelijk te maken?
Leerdoel 1: Wat zijn de lange en korte termijn ontwikkelingen in
criminaliteit?
Cooney, M. (2003). The privatization of violence. Criminology, 41(4), 1377-1406
Geweld is van de premoderne naar de moderne samenleving veranderd. Sinds 1200 zien we een
daling in de homicidecijfers (cijfers met korrel zout nemen; metingen over jaren heen niet altijd
nauwkeurig en gelijk natuurlijk) (homicide=dodelijk geweld, zowel moord als doodslag). Ook is het
non-politieke geweld is geprivatiseerd (Met "geprivatiseerd" bedoelen ze dat geweld in de moderne
samenleving steeds meer een persoonlijke, individuele aangelegenheid is geworden, in plaats van
collectief of georganiseerd. Het betekent dat geweld vaak tussen individuen plaatsvindt, vaak binnen
persoonlijke of intieme kringen, en minder door groepen of de staat wordt gereguleerd of
uitgevoerd) (privatization of violence). Hierin zien we 2 veranderingen:
1. Individualisering geweld wordt steeds vaker individueel gepleegd dan in groepen
a. Ten tijde van de premoderne samenleving was het typisch collectief. Het leven werd
toen gedomineerd door groepen met veel groepssolidariteit.
b. In de moderniserende samenleving kwam geweld, ondanks een zichtbare afname in
de collectiviteit van geweld, nog steeds veel voor.
c. In de moderne samenleving neemt het aantal personen per geweldsdelict af. Dader
handelt vaak alleen en slachtoffers zijn vaak eenzaam
Met de toenemende moderne ontwikkeling van de samenleving zien we dus een
afname in de collectiviteit van geweld
2. Intimisering geweld vindt steeds vaker voornamelijk plaats onder bekenden (intiemen)
dan tegen vreemden
a. Ten tijde van de premoderne samenleving was er weinig geweld tussen intimi
(intiemen) met name tussen vreemden. Ook was er weinig staatsbemoeienis.
Wanneer iemand uit de intieme cirkel toch “om moest komen”, werd hier iemand
voor ingehuurd. geweld typisch collectief, omdat leven toen gedomineerd werd door
groepen. Sprake van collectieve aansprakelijkheid, waarbij alle leden van de groep
verantwoordelijk kunnen worden gehouden voor een fout begaan door 1 van hen.
b. In de moderniserende samenleving bleef een groot deel slachtoffers niet-intiem. De
slachtoffers kunnen onderschat worden door cijfers omdat wel-intiem niet vaak
gemeld/aangegeven werd. Er vond in deze tijd een toename van wel-intiem plaats.
geweld blijft collectief. Slachtoffers nog steeds met meerdere anderen gedood en
homicides door meerdere daders gepleegd. Wel minder dan in premodern.
c. In de moderne samenleving is de dader steeds vaker bekend bij het slachtoffer. Er
vindt ook een afname mannelijk geweld plaats. samenleving in modernste vorm
aantal personen per geweldsdelict neemt af. Meerderheid geweld is 1-op-1
confrontatie en niet collectief meer. Dader handelt vaak alleen en slachtoffers zijn
vaak ‘eenzaam’.
, Premodern naar modern heeft geleid tot toename in geweld tussen intimi. Dus,
geweld is meer collectief wanneer de samenleving minder modern ontwikkeld is
Leerdoel 2: Hoe is de lange termijn daling in dodelijk geweld te
verklaren?
Cooney, M. (2003). The privatization of violence. Criminology, 41(4), 1377-1406
Er zijn voor de daling verschillende redenen:
- Individualisering door de toegenomen individualisering van de samenleving is er minder
plaats voor groepsconflicten en neemt het aantal participanten aan gewelddadige conflicten
dus ook af.
- Modernisering van de staat wanneer samenlevingen zich ontwikkelingen richting
moderne staten, worden familie- of groepsbanden zwakker en raken er minder mensen
betrokken bij een conflict. Waar men voorheen als collectief betrokken was of bestraft kon
worden, is dat tegenwoordig niet meer aan de orde.
- Intimiteit/ betrokkenheid in premoderne samenlevingen vinden de meeste conflicten
buiten de familiesfeer plaats. Echter, na de Tweede Wereldoorlog neemt het aantal moorden
binnen de intieme sfeer juist toe, zoals huiselijk geweld. Daders zijn steeds vaker ‘bekend’ bij
het slachtoffer.
Dodelijk geweld is over eeuwen van premoderne naar moderne samenlevingen aanzienlijk
veranderd, enerzijds door ander soort geweld, maar ook is in de Westerse samenleving een daling
waar te nemen. Cooney maakt voor zijn verklaringen gebruik van 2 theoretische kaders:
- Civilisatieproces van Norbert Elias belangrijkste factoren: beschavingsproces en groei van
de staat
- Conflict management van Donald Black belangrijkste factoren: verzwakking van sociale
banden en versterking van de staat
Civilization process (beschavingsproces) – Elias
Volgens deze theorie maken trends in geweld deel uit van een grotere reeks trends/ontwikkelingen
in menselijk gedrag, namelijk het beschavingsproces (toenemende mate waarin mensen hun
natuurlijke verlangens en impulsen beheersen). Dit leidt tot een afname in fysiek geweld. Met de
toename van impulscontrole werd geweld steeds minder een genot en steeds meer iets dat af en toe
noodzakelijk was, totdat het uiteindelijk iets van schaamte is geworden.
De belangrijkste verandering was de groei van de staat. Koninklijk gezag oefende meer
monopolistische controle uit over gebruiken van geweld. Het gedrag werd meer verfijnd en sociale
omgang werd voorspelbaarder. Er ontwikkelde een nieuw soort persoonlijkheid in de samenleving
die minder impulsief en meer terughoudend was dan hun voorgangers over een breed scala aan
menselijk gedrag, inclusief het gebruik van geweld.
Beperkingen van dit perspectief
- Het kan niet voorspellen onder welke omstandigheden geweld voor zal komen. Mensen
zouden altijd ongeciviliseerd zijn, maar niet continu delinquentie plegen. Wat veroorzaakt
dat?
- Theorie is niet getoetst aan premoderne samenlevingen en dit is ook moeilijk te doen
vanwege gebrekkig bewijs over impulscontrole
Conflictmanagement (management of conflict)– Black
2
,Deze theorie stelt dat geweld ontstaat door conflicterende handelingen (ruzies, onenigheid) en dat
mensen hierbij betrokken zijn. Hierin focust Black zich op ‘sociale controles’, die optreden om
conflicten te beheersen en te reguleren gedurende het conflict.
De vorm van conflictmanagement is afhankelijk van de sociale structuur van het conflict. Bij een
gewelddadige structuur zullen ook gewelddadige handelingen worden gepleegd.
Privatisering wordt verklaard Black vanuit 3 theorieën:
- Theory of partisanship (partijdigheid)
individualisering gaat samen met een afname
van de hoeveelheid partijdigheid in een
samenleving. Conflicten zullen langer bestaan
als er een partijdigheid is. Er is sprake van
partijdigheid als derden een van de twee
individuen in het geschil kennen. Als derden
beide partijen niet kent of beide wel, dan is hij
neutraal en kan hij het geschil oplossen (als hij
ze kent) of buiten het geschil blijven (als hij ze
niet kent).
Dus doordat familie en gemeenschapsbanden
zijn verzwakt is de sociale afstand groter
geworden, waardoor er minder partijdigheid
is en dus ook minder collectief geweld.
o Sterke banden bij: intimiteit, dezelfde
cultuur, afhankelijkheid van elkaar,
geworteld zijn in dezelfde plaats en bij
dezelfde groep horen.
o Zwakke banden bij: vreemden,
verschillende culturen,
onafhankelijkheid van elkaar,
mobiliteit en niet bij dezelfde groep
horen
- Theory of law omgekeerde relatie tussen recht en informele sociale controle. Bij sterke
sociale banden zijn wetten minder van belang, bij zwakke sociale banden neemt het belang
van wetten juist toe.
- Theory of self-help (eigenrichting) het kiezen van eigenrichting (betekent dat iemand het
recht in eigen hand neemt en zelf een conflict oplost zonder tussenkomst van de wet)
wanneer de wet niet beschikbaar is. Wanneer wetten afwezig zijn wordt de kans op geweld
verhoogd (Hobbes, natuurtoestand). Er zijn verschillende vormen:
o Toename wetten toename sociale afstand vermindering eerconflicten omdat
de wet het nu oplost
o Toename wetten veiliger gevoel minder noodzakelijk om dicht bij familie te
blijven voor bescherming meer vrijheid
o Verzwakking sociale banden vervanging informele sociale controle door de wet
Figuur 2 stelt voor dat de historische verzwakking van de sociale banden, partijdigheid verminderen,
wat betekent dat wanneer geweld plaatsvind, dit meer geïndividualiseerd is; Daarbij komend, de
verzwakking van sociale banden ondermijnt de autoriteit van trouwe, locale groepen, wat ervoor
3
, zorgt dat het recht meer betrokken raakt bij de conflicten ipv de groepen, wat er weer voor zorgt dat
het aantal conflicten mbt. eer en, daarmee, de hoeveelheid geweld tussen ongerelateerde mannen
verminderd.
Eisner, M. (2014). From swords to words: Does macro-level change in self-control predict long-term
variation in levels of homicide? Crime and Justice, 43(1), 65-134.
Er vinden twee hoofdtrends plaats rondom ‘European Homicide from 1200-2011’:
1. 1200-1450 (om en nabij): gemiddelde geschatte homicide-cijfers (homicide=dodelijk geweld,
moord of doodslag) zat voor zo goed als elke regio zo tussen de 15 en 60 per 100.000
inwoners. Weinig bewijs van een systematische trend naar beneden of boven. Er was wel
variatie op niveau van steden en kleinere gebieden.
2. Eerste helft vijftiende eeuw tot vroege 21ste eeuw (zo goed als onafgebroken): data
suggereren een lange afnemende trend.
De algehele dominante trend in Europa is een afname, maar er zijn ook regionale verschillen tijdens
de vroegmoderne periode. In de westerse wereld is een algemene lange termijn beweging van
toenemende homicide te zien tussen 1965 en 1992, en een gedeelde afnemende trend vanaf 1992.
Er is waarschijnlijk redelijk bewijs voor een toename in de Europese trend tijdens het laatste
decennium van de zestiende en het begin van de zeventiende eeuw, een gestage (langzaam maar
zeker, geleidelijk) afname van ca. 1620 tot 1700.
Ook vonden twee perioden van toenemende homicide plaats rond 1780-1840 en tussen 1960 en
1990.
Verklaringen lange termijn afname homicides
Manifestation of cultural change van Gurr
Bij het bestuderen van de afname van moorden in Engeland kwam Gurr tot de conclusie dat door
grote veranderingen (bv industrialisatie) in een cultuur er desorganisatie en normloosheid ontstaat
Dit leidt tot pieken van geweldpleging.
Gorski: theorie van disciplineren van revoluties
Met het disciplineren van revoluties bedoelt Gorski de introductie en verspreiding van een reeks
disciplinaire technieken en strategieën die de relatie tussen het individu, de gemeenschap en de
staat opnieuw ordenen. Er zijn 4 soorten discipline: zelfdiscipline (individueel en normatief),
correctionele discipline, gerechtelijke discipline en institutionele discipline
Disciplinaire revoluties zijn dus pakketten van disciplinaire technieken die strategieën vormen voor
het organiseren van sociale controle door de zelfcontrole van individuen te vergroten
Concept van sociale discipline Oestreich
Sociale discipline = strategieën waarmee vroegmoderne staat probeerde te disciplineren,
rationaliseren en gedrag te reguleren voor een 'overzichtelijke’ regering en een sterk leger. Toename
sociale controle gericht op discipline = meer zelfbeheersing = minder individueel geweld.
De civilisatietheorie van Elias is de meest invloedrijke theorie (hier gaat het vooral over) om de
daling van het aantal homicide te verklaren. Deze linkt het opkomen van geciviliseerd gedrag aan het
opkomen van staten en de veranderende structuur van sociale relaties. De kernhypothese is dat
Europese samenlevingen door de eeuwen heen een dynamiek hebben doorgemaakt waarin
gemiddelde niveaus van zelfcontrole, standaarden van fatsoen en afschuw voor publieke vertoningen
4
Probleem 1 – Het is maar wanneer en wat je
bekijkt
Leerdoelen:
1. Wat zijn de lange- en korte termijn ontwikkelingen in criminaliteit?
2. Hoe is de lange termijn daling in dodelijk geweld te verklaren?
3. Welke methodologische beperkingen kennen de gebruikte bronnen om de lange termijn ontwikkeling
in dodelijk geweld inzichtelijk te maken?
Leerdoel 1: Wat zijn de lange en korte termijn ontwikkelingen in
criminaliteit?
Cooney, M. (2003). The privatization of violence. Criminology, 41(4), 1377-1406
Geweld is van de premoderne naar de moderne samenleving veranderd. Sinds 1200 zien we een
daling in de homicidecijfers (cijfers met korrel zout nemen; metingen over jaren heen niet altijd
nauwkeurig en gelijk natuurlijk) (homicide=dodelijk geweld, zowel moord als doodslag). Ook is het
non-politieke geweld is geprivatiseerd (Met "geprivatiseerd" bedoelen ze dat geweld in de moderne
samenleving steeds meer een persoonlijke, individuele aangelegenheid is geworden, in plaats van
collectief of georganiseerd. Het betekent dat geweld vaak tussen individuen plaatsvindt, vaak binnen
persoonlijke of intieme kringen, en minder door groepen of de staat wordt gereguleerd of
uitgevoerd) (privatization of violence). Hierin zien we 2 veranderingen:
1. Individualisering geweld wordt steeds vaker individueel gepleegd dan in groepen
a. Ten tijde van de premoderne samenleving was het typisch collectief. Het leven werd
toen gedomineerd door groepen met veel groepssolidariteit.
b. In de moderniserende samenleving kwam geweld, ondanks een zichtbare afname in
de collectiviteit van geweld, nog steeds veel voor.
c. In de moderne samenleving neemt het aantal personen per geweldsdelict af. Dader
handelt vaak alleen en slachtoffers zijn vaak eenzaam
Met de toenemende moderne ontwikkeling van de samenleving zien we dus een
afname in de collectiviteit van geweld
2. Intimisering geweld vindt steeds vaker voornamelijk plaats onder bekenden (intiemen)
dan tegen vreemden
a. Ten tijde van de premoderne samenleving was er weinig geweld tussen intimi
(intiemen) met name tussen vreemden. Ook was er weinig staatsbemoeienis.
Wanneer iemand uit de intieme cirkel toch “om moest komen”, werd hier iemand
voor ingehuurd. geweld typisch collectief, omdat leven toen gedomineerd werd door
groepen. Sprake van collectieve aansprakelijkheid, waarbij alle leden van de groep
verantwoordelijk kunnen worden gehouden voor een fout begaan door 1 van hen.
b. In de moderniserende samenleving bleef een groot deel slachtoffers niet-intiem. De
slachtoffers kunnen onderschat worden door cijfers omdat wel-intiem niet vaak
gemeld/aangegeven werd. Er vond in deze tijd een toename van wel-intiem plaats.
geweld blijft collectief. Slachtoffers nog steeds met meerdere anderen gedood en
homicides door meerdere daders gepleegd. Wel minder dan in premodern.
c. In de moderne samenleving is de dader steeds vaker bekend bij het slachtoffer. Er
vindt ook een afname mannelijk geweld plaats. samenleving in modernste vorm
aantal personen per geweldsdelict neemt af. Meerderheid geweld is 1-op-1
confrontatie en niet collectief meer. Dader handelt vaak alleen en slachtoffers zijn
vaak ‘eenzaam’.
, Premodern naar modern heeft geleid tot toename in geweld tussen intimi. Dus,
geweld is meer collectief wanneer de samenleving minder modern ontwikkeld is
Leerdoel 2: Hoe is de lange termijn daling in dodelijk geweld te
verklaren?
Cooney, M. (2003). The privatization of violence. Criminology, 41(4), 1377-1406
Er zijn voor de daling verschillende redenen:
- Individualisering door de toegenomen individualisering van de samenleving is er minder
plaats voor groepsconflicten en neemt het aantal participanten aan gewelddadige conflicten
dus ook af.
- Modernisering van de staat wanneer samenlevingen zich ontwikkelingen richting
moderne staten, worden familie- of groepsbanden zwakker en raken er minder mensen
betrokken bij een conflict. Waar men voorheen als collectief betrokken was of bestraft kon
worden, is dat tegenwoordig niet meer aan de orde.
- Intimiteit/ betrokkenheid in premoderne samenlevingen vinden de meeste conflicten
buiten de familiesfeer plaats. Echter, na de Tweede Wereldoorlog neemt het aantal moorden
binnen de intieme sfeer juist toe, zoals huiselijk geweld. Daders zijn steeds vaker ‘bekend’ bij
het slachtoffer.
Dodelijk geweld is over eeuwen van premoderne naar moderne samenlevingen aanzienlijk
veranderd, enerzijds door ander soort geweld, maar ook is in de Westerse samenleving een daling
waar te nemen. Cooney maakt voor zijn verklaringen gebruik van 2 theoretische kaders:
- Civilisatieproces van Norbert Elias belangrijkste factoren: beschavingsproces en groei van
de staat
- Conflict management van Donald Black belangrijkste factoren: verzwakking van sociale
banden en versterking van de staat
Civilization process (beschavingsproces) – Elias
Volgens deze theorie maken trends in geweld deel uit van een grotere reeks trends/ontwikkelingen
in menselijk gedrag, namelijk het beschavingsproces (toenemende mate waarin mensen hun
natuurlijke verlangens en impulsen beheersen). Dit leidt tot een afname in fysiek geweld. Met de
toename van impulscontrole werd geweld steeds minder een genot en steeds meer iets dat af en toe
noodzakelijk was, totdat het uiteindelijk iets van schaamte is geworden.
De belangrijkste verandering was de groei van de staat. Koninklijk gezag oefende meer
monopolistische controle uit over gebruiken van geweld. Het gedrag werd meer verfijnd en sociale
omgang werd voorspelbaarder. Er ontwikkelde een nieuw soort persoonlijkheid in de samenleving
die minder impulsief en meer terughoudend was dan hun voorgangers over een breed scala aan
menselijk gedrag, inclusief het gebruik van geweld.
Beperkingen van dit perspectief
- Het kan niet voorspellen onder welke omstandigheden geweld voor zal komen. Mensen
zouden altijd ongeciviliseerd zijn, maar niet continu delinquentie plegen. Wat veroorzaakt
dat?
- Theorie is niet getoetst aan premoderne samenlevingen en dit is ook moeilijk te doen
vanwege gebrekkig bewijs over impulscontrole
Conflictmanagement (management of conflict)– Black
2
,Deze theorie stelt dat geweld ontstaat door conflicterende handelingen (ruzies, onenigheid) en dat
mensen hierbij betrokken zijn. Hierin focust Black zich op ‘sociale controles’, die optreden om
conflicten te beheersen en te reguleren gedurende het conflict.
De vorm van conflictmanagement is afhankelijk van de sociale structuur van het conflict. Bij een
gewelddadige structuur zullen ook gewelddadige handelingen worden gepleegd.
Privatisering wordt verklaard Black vanuit 3 theorieën:
- Theory of partisanship (partijdigheid)
individualisering gaat samen met een afname
van de hoeveelheid partijdigheid in een
samenleving. Conflicten zullen langer bestaan
als er een partijdigheid is. Er is sprake van
partijdigheid als derden een van de twee
individuen in het geschil kennen. Als derden
beide partijen niet kent of beide wel, dan is hij
neutraal en kan hij het geschil oplossen (als hij
ze kent) of buiten het geschil blijven (als hij ze
niet kent).
Dus doordat familie en gemeenschapsbanden
zijn verzwakt is de sociale afstand groter
geworden, waardoor er minder partijdigheid
is en dus ook minder collectief geweld.
o Sterke banden bij: intimiteit, dezelfde
cultuur, afhankelijkheid van elkaar,
geworteld zijn in dezelfde plaats en bij
dezelfde groep horen.
o Zwakke banden bij: vreemden,
verschillende culturen,
onafhankelijkheid van elkaar,
mobiliteit en niet bij dezelfde groep
horen
- Theory of law omgekeerde relatie tussen recht en informele sociale controle. Bij sterke
sociale banden zijn wetten minder van belang, bij zwakke sociale banden neemt het belang
van wetten juist toe.
- Theory of self-help (eigenrichting) het kiezen van eigenrichting (betekent dat iemand het
recht in eigen hand neemt en zelf een conflict oplost zonder tussenkomst van de wet)
wanneer de wet niet beschikbaar is. Wanneer wetten afwezig zijn wordt de kans op geweld
verhoogd (Hobbes, natuurtoestand). Er zijn verschillende vormen:
o Toename wetten toename sociale afstand vermindering eerconflicten omdat
de wet het nu oplost
o Toename wetten veiliger gevoel minder noodzakelijk om dicht bij familie te
blijven voor bescherming meer vrijheid
o Verzwakking sociale banden vervanging informele sociale controle door de wet
Figuur 2 stelt voor dat de historische verzwakking van de sociale banden, partijdigheid verminderen,
wat betekent dat wanneer geweld plaatsvind, dit meer geïndividualiseerd is; Daarbij komend, de
verzwakking van sociale banden ondermijnt de autoriteit van trouwe, locale groepen, wat ervoor
3
, zorgt dat het recht meer betrokken raakt bij de conflicten ipv de groepen, wat er weer voor zorgt dat
het aantal conflicten mbt. eer en, daarmee, de hoeveelheid geweld tussen ongerelateerde mannen
verminderd.
Eisner, M. (2014). From swords to words: Does macro-level change in self-control predict long-term
variation in levels of homicide? Crime and Justice, 43(1), 65-134.
Er vinden twee hoofdtrends plaats rondom ‘European Homicide from 1200-2011’:
1. 1200-1450 (om en nabij): gemiddelde geschatte homicide-cijfers (homicide=dodelijk geweld,
moord of doodslag) zat voor zo goed als elke regio zo tussen de 15 en 60 per 100.000
inwoners. Weinig bewijs van een systematische trend naar beneden of boven. Er was wel
variatie op niveau van steden en kleinere gebieden.
2. Eerste helft vijftiende eeuw tot vroege 21ste eeuw (zo goed als onafgebroken): data
suggereren een lange afnemende trend.
De algehele dominante trend in Europa is een afname, maar er zijn ook regionale verschillen tijdens
de vroegmoderne periode. In de westerse wereld is een algemene lange termijn beweging van
toenemende homicide te zien tussen 1965 en 1992, en een gedeelde afnemende trend vanaf 1992.
Er is waarschijnlijk redelijk bewijs voor een toename in de Europese trend tijdens het laatste
decennium van de zestiende en het begin van de zeventiende eeuw, een gestage (langzaam maar
zeker, geleidelijk) afname van ca. 1620 tot 1700.
Ook vonden twee perioden van toenemende homicide plaats rond 1780-1840 en tussen 1960 en
1990.
Verklaringen lange termijn afname homicides
Manifestation of cultural change van Gurr
Bij het bestuderen van de afname van moorden in Engeland kwam Gurr tot de conclusie dat door
grote veranderingen (bv industrialisatie) in een cultuur er desorganisatie en normloosheid ontstaat
Dit leidt tot pieken van geweldpleging.
Gorski: theorie van disciplineren van revoluties
Met het disciplineren van revoluties bedoelt Gorski de introductie en verspreiding van een reeks
disciplinaire technieken en strategieën die de relatie tussen het individu, de gemeenschap en de
staat opnieuw ordenen. Er zijn 4 soorten discipline: zelfdiscipline (individueel en normatief),
correctionele discipline, gerechtelijke discipline en institutionele discipline
Disciplinaire revoluties zijn dus pakketten van disciplinaire technieken die strategieën vormen voor
het organiseren van sociale controle door de zelfcontrole van individuen te vergroten
Concept van sociale discipline Oestreich
Sociale discipline = strategieën waarmee vroegmoderne staat probeerde te disciplineren,
rationaliseren en gedrag te reguleren voor een 'overzichtelijke’ regering en een sterk leger. Toename
sociale controle gericht op discipline = meer zelfbeheersing = minder individueel geweld.
De civilisatietheorie van Elias is de meest invloedrijke theorie (hier gaat het vooral over) om de
daling van het aantal homicide te verklaren. Deze linkt het opkomen van geciviliseerd gedrag aan het
opkomen van staten en de veranderende structuur van sociale relaties. De kernhypothese is dat
Europese samenlevingen door de eeuwen heen een dynamiek hebben doorgemaakt waarin
gemiddelde niveaus van zelfcontrole, standaarden van fatsoen en afschuw voor publieke vertoningen
4
