Complete Lesstof Uitgewerkt
B1 - ZIN2: Filosofie in humanistiek
Week I: Introductie en niet-Westers humanisme…………………2
Week II: Aristoteles…………………………………………………..16
Week III: Augustinus…………………………………………………29
Week IV: De Renaissance…………………………………………...41
Week V: De Verlichting en het marxisme…………………………51
Week VI: Nietzsche…………………………………………………...63
Week VII: Hannah Arendt……………………………………………74
Week VIII: Hedendaagse debatten over het humanisme………83
Tentamen………………………………………………………………97
1
,Week I: Introductie en
niet-Westers humanisme
Humanisme is niet ontstaan uit de westerse filosofie. Echter,
het was ook niet vanzelfsprekend – het is een radicale
zelfreflectie die vaak wordt uitgelokt in tijden van crisis,
wanneer mensen de betekenis van alles moeten
heroverwegen: waarvoor leven we, wat is de betekenis van
politiek, van ons dagelijks streven, wat zijn de meest relevante
waarden, en hoe kunnen we onze partijdigheden en conflicten
als leden van deze of gene groep overwinnen? Door te
discussiëren over filosofieën uit het oude China en India,
zullen we deze les beginnen met een overzicht van
niet-westerse filosofieën van het humanisme die vandaag de dag nog steeds
inspirerend zijn, vooral omdat ze mensen niet zo radicaal van de natuur scheidden als
de westerse Verlichting soms wordt gezegd te hebben gedaan.
Filosofie en humanistiek....................................................................................................... 3
Context: geloof in de laatmoderne tijd........................................................................................................ 3
Definities.....................................................................................................................................................3
Filosofie en filosoferen....................................................................................................... 3
Kenmerken van het zijn.............................................................................................................................. 3
Immanuel Kant stelt dat het hele gebied van filosofie neerkomt op vier vragen:....................................... 3
Het humanisme in drie vragen........................................................................................... 4
1. Wat zijn mensen?................................................................................................................................... 4
2. Wie ben jij?............................................................................................................................................. 4
3. Hoe moeten we onszelf ontwikkelen?.................................................................................................... 4
Humanistische kernwaarden:............................................................................................. 4
Niet-westerse filosofieën van het humanisme....................................................................5
Zigong.........................................................................................................................................................5
Mengzi........................................................................................................................................................ 5
Daoïsme tegenover humanisme? ~ Xhungzi............................................................................................. 5
Vivekananda...............................................................................................................................................5
Benevolence ~ Confucius.................................................................................................. 6
Humanism in Intercultural Perspective: Experiences and Expectations ~ Rüsen &
Laass....................................................................................................................................... 7
Humanism in Indian Thought ~ Surendra Munshi..............................................................7
The Spirit of Renwen in the Traditional Culture of China ~ Yunquan Chen..................... 10
2
,Filosofie en humanistiek
Context: geloof in de laatmoderne tijd
Geloven in iets doen we om ergens op te hopen, met een oog op het hiernamaals. Er is
geen ‘absolute waarheid’. Voor een humanist is het genoeg om te zeggen ‘ik weet het niet’
en anderen laten leven volgens hun waarden.
Wanneer we Aristoteles en Kant volgen lijkt het humanisme slecht, omdat zij ook veel
nare denkbeelden hadden. Volgens een postmodernistisch perspectief zijn er spanningen en
‘dark sides’ in elke tekst, deze moeten we erkennen en bekritiseren. We hebben al veel
stappen gezet richting moderniteit zodra we filosofisch gaan denken (ook wel ‘axiale tijd’).
Definities
Filosofie en humanistiek hebben beide geen duidelijke definitie. Er zijn instituties die dit
proberen te organiseren zodat het niet verloren gaat, maar filosofie en humanistiek moeten
wel plaatsvinden in de praktijk. Er is filosofie dat niet humanistisch is, en er is humanistiek
dat niet filosofisch is. Ze zijn niet hetzelfde, maar ze overlappen wel. Filosofie kan je naar het
humanisme leiden.
Filosofie en filosoferen
Filosofie betekent liefde voor wijsdom (vragen stellen, realiseren dat je iets niet weet). Je
moet zijn als een kind: ‘ask and marvel’. Filosofie gaat over doorvragen. Een filosofische
vraag gaat over waarden en reflecteren op de antwoorden. Filosofie leidt niet tot de absolute
waarheid, omdat geen enkel antwoord definitief en volledig zeker is, en omdat er meer dan
één antwoord is op de meeste filosofische vragen.
Als je eenmaal begint met filosoferen, is er een kans dat je jezelf verliest, zoals
Nietzsche, het is namelijk oncomfortabel om alsmaar door te blijven vragen en te reflecteren.
Toch filosoferen we om duidelijk te zijn over onze diepste overtuigingen. We denken vaak
niet na over onze antwoorden, en dit realiseren we ons.
Er ontstaat een steeds diepere verdeling wanneer we filosoferen. Overal ga je die
tegenkomen. Volgens Wittgenstein moet je eerst oefenen voordat je tot het antwoord komt.
Als je filosofie wilt veranderen, verander je ook de praktijk.
Kenmerken van het zijn
- Het ‘mooie’ kunst (humanistiek)
- Het ‘goede’ moraal
- Het ‘juiste’ wetenschap
Er zijn spanningen tussen deze drie velden.
Immanuel Kant stelt dat het hele gebied van filosofie neerkomt op vier vragen:
1. Wat kan ik weten? (kennis)
2. Wat moet ik doen? (ethiek)
3. Wat mag ik hopen? (esthetiek)
4. Wat is de mensheid? (vraag 1, 2 en 3 samen)
Mens zijn betekent vragen stellen, dieren die vragen stellen.
Filosofie kan je naar het humanisme leiden:
3
, Het humanisme in drie vragen
Humanisme komt terug in drie vragen:
1. Wat zijn mensen?
Er zijn miljoenen manieren hoe we kunnen leven aan de hand van verschillende politieke
voorkeuren. Mensen hebben een natuur, maar die is onvolledig: we moeten onszelf
ontwikkelen en ons aanpassen, we hebben andere mensen nodig die voor ons zorgen.
- Externe perspectief
- Vrijheid
- Tolerantie
- Solidariteit
- Interne perspectief
- Ethische perspectief
- Groepsidentiteit weghalen
Het humanisme is gebaseerd op het interne perspectief op basis van het externe
perspectief.
2. Wie ben jij?
Zelfinterpretatie:
In de Bijbel is vrijheid misbruikt door mensen: Adam en Eva worden verbannen uit het
paradijs
Als je je zelf-identiteit vooraan zet over wie je bent, ben je niet humanistisch. Niet iedereen is
dus humanistisch.
Wanneer je de groepsidentiteit weghaalt, krijg je twee kanten:
1. De concrete kant (Ik ben Nederlands)
2. De abstracte kant (Ik ben calvanistisch)
In het humanisme komen deze twee samen
3. Hoe moeten we onszelf ontwikkelen?
Zonder vrijheid kun je jezelf gaan ontwikkelen. Dit geeft je een goed leven (het ontwikkelen
van de incompleetheid maakt je gelukkig!), het ontwikkelen zit in onze natuur.
Hoe weten we hoe we onszelf moeten ontwikkelen?
- allereerst leren over de groepsidentiteit
- daarna leren over andere manieren van leven en kijken welke jou aantrekt
Humanistische kernwaarden:
1. Gelijke vrijheid
2. Tolerantie voor culturele verschillen
3. Een focus op de individualiteit
4. De noodzaak om onszelf te ontwikkelen (flourishing)
5. De noodzaak om andere culturen te leren kennen (Bildung)
4
B1 - ZIN2: Filosofie in humanistiek
Week I: Introductie en niet-Westers humanisme…………………2
Week II: Aristoteles…………………………………………………..16
Week III: Augustinus…………………………………………………29
Week IV: De Renaissance…………………………………………...41
Week V: De Verlichting en het marxisme…………………………51
Week VI: Nietzsche…………………………………………………...63
Week VII: Hannah Arendt……………………………………………74
Week VIII: Hedendaagse debatten over het humanisme………83
Tentamen………………………………………………………………97
1
,Week I: Introductie en
niet-Westers humanisme
Humanisme is niet ontstaan uit de westerse filosofie. Echter,
het was ook niet vanzelfsprekend – het is een radicale
zelfreflectie die vaak wordt uitgelokt in tijden van crisis,
wanneer mensen de betekenis van alles moeten
heroverwegen: waarvoor leven we, wat is de betekenis van
politiek, van ons dagelijks streven, wat zijn de meest relevante
waarden, en hoe kunnen we onze partijdigheden en conflicten
als leden van deze of gene groep overwinnen? Door te
discussiëren over filosofieën uit het oude China en India,
zullen we deze les beginnen met een overzicht van
niet-westerse filosofieën van het humanisme die vandaag de dag nog steeds
inspirerend zijn, vooral omdat ze mensen niet zo radicaal van de natuur scheidden als
de westerse Verlichting soms wordt gezegd te hebben gedaan.
Filosofie en humanistiek....................................................................................................... 3
Context: geloof in de laatmoderne tijd........................................................................................................ 3
Definities.....................................................................................................................................................3
Filosofie en filosoferen....................................................................................................... 3
Kenmerken van het zijn.............................................................................................................................. 3
Immanuel Kant stelt dat het hele gebied van filosofie neerkomt op vier vragen:....................................... 3
Het humanisme in drie vragen........................................................................................... 4
1. Wat zijn mensen?................................................................................................................................... 4
2. Wie ben jij?............................................................................................................................................. 4
3. Hoe moeten we onszelf ontwikkelen?.................................................................................................... 4
Humanistische kernwaarden:............................................................................................. 4
Niet-westerse filosofieën van het humanisme....................................................................5
Zigong.........................................................................................................................................................5
Mengzi........................................................................................................................................................ 5
Daoïsme tegenover humanisme? ~ Xhungzi............................................................................................. 5
Vivekananda...............................................................................................................................................5
Benevolence ~ Confucius.................................................................................................. 6
Humanism in Intercultural Perspective: Experiences and Expectations ~ Rüsen &
Laass....................................................................................................................................... 7
Humanism in Indian Thought ~ Surendra Munshi..............................................................7
The Spirit of Renwen in the Traditional Culture of China ~ Yunquan Chen..................... 10
2
,Filosofie en humanistiek
Context: geloof in de laatmoderne tijd
Geloven in iets doen we om ergens op te hopen, met een oog op het hiernamaals. Er is
geen ‘absolute waarheid’. Voor een humanist is het genoeg om te zeggen ‘ik weet het niet’
en anderen laten leven volgens hun waarden.
Wanneer we Aristoteles en Kant volgen lijkt het humanisme slecht, omdat zij ook veel
nare denkbeelden hadden. Volgens een postmodernistisch perspectief zijn er spanningen en
‘dark sides’ in elke tekst, deze moeten we erkennen en bekritiseren. We hebben al veel
stappen gezet richting moderniteit zodra we filosofisch gaan denken (ook wel ‘axiale tijd’).
Definities
Filosofie en humanistiek hebben beide geen duidelijke definitie. Er zijn instituties die dit
proberen te organiseren zodat het niet verloren gaat, maar filosofie en humanistiek moeten
wel plaatsvinden in de praktijk. Er is filosofie dat niet humanistisch is, en er is humanistiek
dat niet filosofisch is. Ze zijn niet hetzelfde, maar ze overlappen wel. Filosofie kan je naar het
humanisme leiden.
Filosofie en filosoferen
Filosofie betekent liefde voor wijsdom (vragen stellen, realiseren dat je iets niet weet). Je
moet zijn als een kind: ‘ask and marvel’. Filosofie gaat over doorvragen. Een filosofische
vraag gaat over waarden en reflecteren op de antwoorden. Filosofie leidt niet tot de absolute
waarheid, omdat geen enkel antwoord definitief en volledig zeker is, en omdat er meer dan
één antwoord is op de meeste filosofische vragen.
Als je eenmaal begint met filosoferen, is er een kans dat je jezelf verliest, zoals
Nietzsche, het is namelijk oncomfortabel om alsmaar door te blijven vragen en te reflecteren.
Toch filosoferen we om duidelijk te zijn over onze diepste overtuigingen. We denken vaak
niet na over onze antwoorden, en dit realiseren we ons.
Er ontstaat een steeds diepere verdeling wanneer we filosoferen. Overal ga je die
tegenkomen. Volgens Wittgenstein moet je eerst oefenen voordat je tot het antwoord komt.
Als je filosofie wilt veranderen, verander je ook de praktijk.
Kenmerken van het zijn
- Het ‘mooie’ kunst (humanistiek)
- Het ‘goede’ moraal
- Het ‘juiste’ wetenschap
Er zijn spanningen tussen deze drie velden.
Immanuel Kant stelt dat het hele gebied van filosofie neerkomt op vier vragen:
1. Wat kan ik weten? (kennis)
2. Wat moet ik doen? (ethiek)
3. Wat mag ik hopen? (esthetiek)
4. Wat is de mensheid? (vraag 1, 2 en 3 samen)
Mens zijn betekent vragen stellen, dieren die vragen stellen.
Filosofie kan je naar het humanisme leiden:
3
, Het humanisme in drie vragen
Humanisme komt terug in drie vragen:
1. Wat zijn mensen?
Er zijn miljoenen manieren hoe we kunnen leven aan de hand van verschillende politieke
voorkeuren. Mensen hebben een natuur, maar die is onvolledig: we moeten onszelf
ontwikkelen en ons aanpassen, we hebben andere mensen nodig die voor ons zorgen.
- Externe perspectief
- Vrijheid
- Tolerantie
- Solidariteit
- Interne perspectief
- Ethische perspectief
- Groepsidentiteit weghalen
Het humanisme is gebaseerd op het interne perspectief op basis van het externe
perspectief.
2. Wie ben jij?
Zelfinterpretatie:
In de Bijbel is vrijheid misbruikt door mensen: Adam en Eva worden verbannen uit het
paradijs
Als je je zelf-identiteit vooraan zet over wie je bent, ben je niet humanistisch. Niet iedereen is
dus humanistisch.
Wanneer je de groepsidentiteit weghaalt, krijg je twee kanten:
1. De concrete kant (Ik ben Nederlands)
2. De abstracte kant (Ik ben calvanistisch)
In het humanisme komen deze twee samen
3. Hoe moeten we onszelf ontwikkelen?
Zonder vrijheid kun je jezelf gaan ontwikkelen. Dit geeft je een goed leven (het ontwikkelen
van de incompleetheid maakt je gelukkig!), het ontwikkelen zit in onze natuur.
Hoe weten we hoe we onszelf moeten ontwikkelen?
- allereerst leren over de groepsidentiteit
- daarna leren over andere manieren van leven en kijken welke jou aantrekt
Humanistische kernwaarden:
1. Gelijke vrijheid
2. Tolerantie voor culturele verschillen
3. Een focus op de individualiteit
4. De noodzaak om onszelf te ontwikkelen (flourishing)
5. De noodzaak om andere culturen te leren kennen (Bildung)
4
