Leeruitkomsten mens & omgeving
De student kan uitleggen wat zelfbewustzijn, zelfkennis, de
bronnen van zelfkennis en zelfwaardering zijn en kan deze
herkennen in een korte casus.
Zelfbewustzijn: is het besef van wie je bent, wat je doet, denkt, voelt of
hebt meegemaakt. Het neemt toe als je jezelf ziet (bijvoorbeeld in een
spiegel) of als je weet dat anderen je observeren. Meer zelfbewustzijn kan
ervoor zorgen dat je je normen beter naleeft, maar het kan ook negatief
werken, zoals het verstoren van routines, slechtere prestaties
(bijvoorbeeld een voetballer die mist bij een strafschop), of zelfs leiden tot
depressies en angst.
Zelfbewustzijn heeft 2 vormen:
Publiek zelfbewustzijn, je bekijkt jezelf van buitenaf, alsof je iemand
anders bent. Je bekijkt jezelf door de ogen van een denkbeeldig publiek.
Bv: je merkt dat je bloost tijdens een gesprek en bedenkt hoe anderen dat
zien. Dit kan leiden tot het spotlighteffect, het gevoel dat iedereen naar
je kijkt.
Herkennen: Als een persoon in een situatie beschrijft hoe ze zich bewust
zijn van hoe anderen hen zien. Bijvoorbeeld: "Ik voelde me ongemakkelijk
omdat ik dacht dat iedereen naar me keek toen ik bloosde."
Privé zelfbewustzijn, je richt je op je innerlijke gevoelens, gedachten en
fysieke reacties. Bv: je voelt dat je bloost tijdens een gesprek en beseft dat
dit komt door nervositeit. (waarbij je dus het blozen bekijkt door de ogen
van anderen).
Herkennen: Als iemand reflecteert op een interne ervaring, zoals: "Ik
merkte dat mijn hart sneller ging kloppen en realiseerde me dat ik nerveus
was."
De Vlekken-test van Gallup onderzoekt zelfbewustzijn bij dieren. Een
kleurloze verf wordt op een plek aangebracht die het dier alleen in een
spiegel kan zien. Als het dier de plek aanraakt of onderzoekt, toont het
besef van zichzelf in de spiegel.
Zelfkennis: is wat je over jezelf denkt en voelt: je eigenschappen, gedrag,
hoe je overkomt, en je toekomst. Dit kan bewust of onbewust zijn, kloppen
of niet. Zonder zelfkennis weet je niet wie je bent, hoe je reageert, of wat
je meningen en eigenschappen zijn.
Herkennen: Als iemand reflecteert op hun eigenschappen of gedrag,
bijvoorbeeld: "Ik weet van mezelf dat ik snel gestrest raak in drukke
situaties."
,De samenhang van zelfkennis en zelfbewustzijn: hierdoor weet je wat je
voor persoon je bent, zonder dat je het je elke dag opnieuw zal moeten
afvragen en verassen met acties en reacties.
Bronnen van zelfkennis
Introspectie > betekent dat je naar jezelf kijkt en je bewust wordt
van je eigen gedachten, gevoelens, gedrag en motieven. Het is een
manier om je eigen ervaringen te begrijpen door erover na te
denken en te beoordelen. Het is een subjectief (persoonlijk) proces,
omdat het gaat om hoe jij jezelf waarneemt. Bv. je voelt je gestrest
en je gaat nadenken over de oorzaak.
Herkennen: Een casus waarin iemand zegt: "Ik heb nagedacht over
waarom ik boos werd en realiseerde me dat het kwam door mijn
werkdruk."
Proprioceptie (embodiment) > het gevoel van je lichaam, zoals
weten waar je armen of benen zijn zonder te kijken. Het helpt je ook
voelen wanneer je lichaam verandert, zoals als je hart sneller klopt,
je begint te zweten of je spieren zich aanspannen als je bang of
gestrest bent. (subjectief)
Herkennen: Als iemand aangeeft: "Ik voelde mijn spieren
aanspannen en wist dat ik gestrest was."
Zelfperceptie (theorie van bem) naar jezelf kijken vanuit 3e
persoonsperspectief. Je ziet jezelf gedrag vertonen en op basis
daarvan trek je conclusies over je persoonseigenschappen. Je kijkt
naar jezelf alsof je kijkt naar een ander. (objectief) iets wat een
buitenstaander ook zou kunnen zien.
Herkennen: Beschrijvingen zoals: "Ik zag hoe ik reageerde in die
situatie en dacht: misschien ben ik wel echt geduldig."
Zelfwaardering is een algemene evaluatie van jezelf. Vind je jezelf leuk,
aardig? Ben je tevreden met jezelf?
Hoge zelfwaardering: tevreden zijn met jezelf en goed voor jezelf
zorgen (jezelf aardig vinden).
Herkennen: Te herkennen aan uitspraken zoals: "Ik ben blij met wat ik
heb bereikt en ben trots op mezelf."
Lage zelfwaardering: twijfels over je capaciteiten, je zorgen maken of je
goed genoeg bent. Dit kan zichtbaar zijn in gespannen lichaamstaal,
wegkijken of weinig praten. Herkennen: Casussen waarin iemand twijfelt
aan zichzelf, zoals: "Ik weet niet of ik het wel goed doe en maak me
zorgen over wat anderen denken."
,Expliciete zelfwaardering: wat je meet wanneer je aan mensen vraagt
hoe ze over zichzelf denken. Wat je dus bewust over jezelf denkt en
verteld tegen anderen. Herkennen: Wanneer een persoon bewust
uitspreekt: "Ik voel me tevreden met wie ik ben."
Impliciete zelfwaarding: dit is de waardering die je intern ervaart.
Onbewuste aspecten of aspecten die mensen liever niet toegeven. ‘ik ben
toch eigenlijk niet zo’n sociaal persoon, omdat ik weinig vrienden heb.´
het onbewuste ontdek je via tests zoals de naamletter-voorkeur (voorkeur
voor letters uit je eigen naam) of de Impliciete Associatie Test (IAT) (Hoe
snel associeer je positieve woorden met jezelf?) een lage impliciete
zelfwaardering gaat vaak samen met een lage zelfwaardering.
Herkennen: Bijvoorbeeld impliciete tests of indirect gedrag, zoals: "Ik
merk dat ik vaak negatieve gedachten over mezelf heb, zonder duidelijke
reden."
Stabiele zelfwaardering: Als je nu meet hoe iemand op dit moment over
zichzelf denkt en je doet dat een paar weken later weer, zie je weinig
schommelingen, bij een instabiele zelfwaardering zijn er wel
schommelingen.
Herkennen: "Mijn zelfbeeld blijft meestal hetzelfde, ongeacht de situatie."
Contingentie van zelfwaardering betekent hoe sterk je zelfwaardering
afhangt van dingen zoals prestaties, sociale goedkeuring of uiterlijk. Bij
een hoge contingentie voel je je goed over jezelf bij succes, zoals een
goed cijfer, maar slecht bij afwijzing, zoals niet uitgenodigd worden voor
een feestje. Je hebt een hoge consistentie als je voldoet aan de prestaties.
Herkennen: Als iemand afhankelijk is van externe factoren, bijvoorbeeld:
"Ik voel me alleen goed over mezelf als ik een compliment krijg of iets
goed doe."
De student kan de vier zelfevaluatiemotieven uitleggen en
herkennen in een korte casus.
1. Het zelfverheffingsmotief betekent dat je de neiging hebt om
jezelf beter te zien dan je misschien bent (door een roze bril kijken).
Je zoekt bewijs voor je eigen kwaliteiten of successen om je
zelfvertrouwen te vergroten. Soms houd je jezelf voor de gek door
alleen de positieve dingen te zien en de negatieve te negeren. Dit
gebeurt meestal automatisch en zonder dat je het doorhebt.
Herkennen: als iemand zichzelf beter ziet dan anderen of alleen
positieve dingen over zichzelf benadrukt, bijvoorbeeld: “Ik ben altijd
beter in groepsprojecten dan de rest.”
Above rage effect = de illusie dat je beter bent dan anderen.
Herkennen: “Ik rijd echt beter dan de meeste mensen.”
, Spirituele superioriteit = men voelt zich ‘verlicht’ en verheven
boven anderen voor verworven spirituele inzichten en technieken.
Herkennen: “Mijn manier van mediteren is zoveel dieper en
effectiever dan die van anderen.”
Zelfverheffing heeft sociale gevolgen. ze zijn vaak populair
maar worden negatiever beoordeeld.
Interpersoonlijk = dat je je eigen verzinsels gelooft.
Herkennen: Zoals: “Ik ben nooit boos, ik ben gewoon altijd in
controle.”
Intrapersoonlijk = je beschermt jezelf tegen pijnlijk en
beangstigende waarheden.
Herkennen: Bijvoorbeeld: “Die kritiek klopt niet, ze snappen mij
gewoon niet.”
2. Het consistentiemotief: We vinden het fijn om een stabiel,
samenhangend zelfbeeld te hebben. We krijgen bij voorkeur
informatie die past bij het beeld wat we al van onszelf hebben. Dit
model helpt om een samenhangen beeld van jezelf en de wereld te
creëren. Graag informatie verkrijgen van het beeld wat mensen al
weten van zichzelf, of in elk geval wat ze niet sterk tegenspreekt.
Herkennen: Als iemand alleen informatie accepteert die past bij het
beeld dat ze al van zichzelf hebben, bijvoorbeeld: “Ik weet dat ik een
rustig persoon ben, dus dat kan nooit mijn schuld zijn geweest.”
3. Accuraatheid motief: Je wilt eerlijke info over jezelf als persoon
ontvangen op een realistische manier. Een zelfbeeld hebben dat
overeenkomt met de werkelijkheid en hoe we ‘echt’ zijn. mensen
hebben nooit een volledig accuraat zelfbeeld. Belangrijk wanneer je
voor moeilijke beslissingen staat, helpt vermijden om dingen te doen
die je niet leuk vindt of niet kunt.
Herkennen: Te zien als iemand actief eerlijke feedback wil,
bijvoorbeeld: “Kun je me vertellen wat ik echt beter kan doen in mijn
werk?” Of als iemand een realistisch beeld van zichzelf nastreeft: “Ik
ben goed in plannen, maar minder sterk in improviseren.”
4. Zelfverbetering motief: We streven ernaar om onszelf te
ontwikkelen en te verbeteren.
Herkennen: “Ik weet dat ik beter kan worden in presenteren, dus ik
blijf oefenen.”
Etniciteitstheorie: persoonseigenschappen zijn vastliggende
etniciteit die niet veranderbaar zijn.
Herkennen: “Ik ben nu eenmaal introvert, dat zal nooit
veranderen.”
De student kan uitleggen wat zelfbewustzijn, zelfkennis, de
bronnen van zelfkennis en zelfwaardering zijn en kan deze
herkennen in een korte casus.
Zelfbewustzijn: is het besef van wie je bent, wat je doet, denkt, voelt of
hebt meegemaakt. Het neemt toe als je jezelf ziet (bijvoorbeeld in een
spiegel) of als je weet dat anderen je observeren. Meer zelfbewustzijn kan
ervoor zorgen dat je je normen beter naleeft, maar het kan ook negatief
werken, zoals het verstoren van routines, slechtere prestaties
(bijvoorbeeld een voetballer die mist bij een strafschop), of zelfs leiden tot
depressies en angst.
Zelfbewustzijn heeft 2 vormen:
Publiek zelfbewustzijn, je bekijkt jezelf van buitenaf, alsof je iemand
anders bent. Je bekijkt jezelf door de ogen van een denkbeeldig publiek.
Bv: je merkt dat je bloost tijdens een gesprek en bedenkt hoe anderen dat
zien. Dit kan leiden tot het spotlighteffect, het gevoel dat iedereen naar
je kijkt.
Herkennen: Als een persoon in een situatie beschrijft hoe ze zich bewust
zijn van hoe anderen hen zien. Bijvoorbeeld: "Ik voelde me ongemakkelijk
omdat ik dacht dat iedereen naar me keek toen ik bloosde."
Privé zelfbewustzijn, je richt je op je innerlijke gevoelens, gedachten en
fysieke reacties. Bv: je voelt dat je bloost tijdens een gesprek en beseft dat
dit komt door nervositeit. (waarbij je dus het blozen bekijkt door de ogen
van anderen).
Herkennen: Als iemand reflecteert op een interne ervaring, zoals: "Ik
merkte dat mijn hart sneller ging kloppen en realiseerde me dat ik nerveus
was."
De Vlekken-test van Gallup onderzoekt zelfbewustzijn bij dieren. Een
kleurloze verf wordt op een plek aangebracht die het dier alleen in een
spiegel kan zien. Als het dier de plek aanraakt of onderzoekt, toont het
besef van zichzelf in de spiegel.
Zelfkennis: is wat je over jezelf denkt en voelt: je eigenschappen, gedrag,
hoe je overkomt, en je toekomst. Dit kan bewust of onbewust zijn, kloppen
of niet. Zonder zelfkennis weet je niet wie je bent, hoe je reageert, of wat
je meningen en eigenschappen zijn.
Herkennen: Als iemand reflecteert op hun eigenschappen of gedrag,
bijvoorbeeld: "Ik weet van mezelf dat ik snel gestrest raak in drukke
situaties."
,De samenhang van zelfkennis en zelfbewustzijn: hierdoor weet je wat je
voor persoon je bent, zonder dat je het je elke dag opnieuw zal moeten
afvragen en verassen met acties en reacties.
Bronnen van zelfkennis
Introspectie > betekent dat je naar jezelf kijkt en je bewust wordt
van je eigen gedachten, gevoelens, gedrag en motieven. Het is een
manier om je eigen ervaringen te begrijpen door erover na te
denken en te beoordelen. Het is een subjectief (persoonlijk) proces,
omdat het gaat om hoe jij jezelf waarneemt. Bv. je voelt je gestrest
en je gaat nadenken over de oorzaak.
Herkennen: Een casus waarin iemand zegt: "Ik heb nagedacht over
waarom ik boos werd en realiseerde me dat het kwam door mijn
werkdruk."
Proprioceptie (embodiment) > het gevoel van je lichaam, zoals
weten waar je armen of benen zijn zonder te kijken. Het helpt je ook
voelen wanneer je lichaam verandert, zoals als je hart sneller klopt,
je begint te zweten of je spieren zich aanspannen als je bang of
gestrest bent. (subjectief)
Herkennen: Als iemand aangeeft: "Ik voelde mijn spieren
aanspannen en wist dat ik gestrest was."
Zelfperceptie (theorie van bem) naar jezelf kijken vanuit 3e
persoonsperspectief. Je ziet jezelf gedrag vertonen en op basis
daarvan trek je conclusies over je persoonseigenschappen. Je kijkt
naar jezelf alsof je kijkt naar een ander. (objectief) iets wat een
buitenstaander ook zou kunnen zien.
Herkennen: Beschrijvingen zoals: "Ik zag hoe ik reageerde in die
situatie en dacht: misschien ben ik wel echt geduldig."
Zelfwaardering is een algemene evaluatie van jezelf. Vind je jezelf leuk,
aardig? Ben je tevreden met jezelf?
Hoge zelfwaardering: tevreden zijn met jezelf en goed voor jezelf
zorgen (jezelf aardig vinden).
Herkennen: Te herkennen aan uitspraken zoals: "Ik ben blij met wat ik
heb bereikt en ben trots op mezelf."
Lage zelfwaardering: twijfels over je capaciteiten, je zorgen maken of je
goed genoeg bent. Dit kan zichtbaar zijn in gespannen lichaamstaal,
wegkijken of weinig praten. Herkennen: Casussen waarin iemand twijfelt
aan zichzelf, zoals: "Ik weet niet of ik het wel goed doe en maak me
zorgen over wat anderen denken."
,Expliciete zelfwaardering: wat je meet wanneer je aan mensen vraagt
hoe ze over zichzelf denken. Wat je dus bewust over jezelf denkt en
verteld tegen anderen. Herkennen: Wanneer een persoon bewust
uitspreekt: "Ik voel me tevreden met wie ik ben."
Impliciete zelfwaarding: dit is de waardering die je intern ervaart.
Onbewuste aspecten of aspecten die mensen liever niet toegeven. ‘ik ben
toch eigenlijk niet zo’n sociaal persoon, omdat ik weinig vrienden heb.´
het onbewuste ontdek je via tests zoals de naamletter-voorkeur (voorkeur
voor letters uit je eigen naam) of de Impliciete Associatie Test (IAT) (Hoe
snel associeer je positieve woorden met jezelf?) een lage impliciete
zelfwaardering gaat vaak samen met een lage zelfwaardering.
Herkennen: Bijvoorbeeld impliciete tests of indirect gedrag, zoals: "Ik
merk dat ik vaak negatieve gedachten over mezelf heb, zonder duidelijke
reden."
Stabiele zelfwaardering: Als je nu meet hoe iemand op dit moment over
zichzelf denkt en je doet dat een paar weken later weer, zie je weinig
schommelingen, bij een instabiele zelfwaardering zijn er wel
schommelingen.
Herkennen: "Mijn zelfbeeld blijft meestal hetzelfde, ongeacht de situatie."
Contingentie van zelfwaardering betekent hoe sterk je zelfwaardering
afhangt van dingen zoals prestaties, sociale goedkeuring of uiterlijk. Bij
een hoge contingentie voel je je goed over jezelf bij succes, zoals een
goed cijfer, maar slecht bij afwijzing, zoals niet uitgenodigd worden voor
een feestje. Je hebt een hoge consistentie als je voldoet aan de prestaties.
Herkennen: Als iemand afhankelijk is van externe factoren, bijvoorbeeld:
"Ik voel me alleen goed over mezelf als ik een compliment krijg of iets
goed doe."
De student kan de vier zelfevaluatiemotieven uitleggen en
herkennen in een korte casus.
1. Het zelfverheffingsmotief betekent dat je de neiging hebt om
jezelf beter te zien dan je misschien bent (door een roze bril kijken).
Je zoekt bewijs voor je eigen kwaliteiten of successen om je
zelfvertrouwen te vergroten. Soms houd je jezelf voor de gek door
alleen de positieve dingen te zien en de negatieve te negeren. Dit
gebeurt meestal automatisch en zonder dat je het doorhebt.
Herkennen: als iemand zichzelf beter ziet dan anderen of alleen
positieve dingen over zichzelf benadrukt, bijvoorbeeld: “Ik ben altijd
beter in groepsprojecten dan de rest.”
Above rage effect = de illusie dat je beter bent dan anderen.
Herkennen: “Ik rijd echt beter dan de meeste mensen.”
, Spirituele superioriteit = men voelt zich ‘verlicht’ en verheven
boven anderen voor verworven spirituele inzichten en technieken.
Herkennen: “Mijn manier van mediteren is zoveel dieper en
effectiever dan die van anderen.”
Zelfverheffing heeft sociale gevolgen. ze zijn vaak populair
maar worden negatiever beoordeeld.
Interpersoonlijk = dat je je eigen verzinsels gelooft.
Herkennen: Zoals: “Ik ben nooit boos, ik ben gewoon altijd in
controle.”
Intrapersoonlijk = je beschermt jezelf tegen pijnlijk en
beangstigende waarheden.
Herkennen: Bijvoorbeeld: “Die kritiek klopt niet, ze snappen mij
gewoon niet.”
2. Het consistentiemotief: We vinden het fijn om een stabiel,
samenhangend zelfbeeld te hebben. We krijgen bij voorkeur
informatie die past bij het beeld wat we al van onszelf hebben. Dit
model helpt om een samenhangen beeld van jezelf en de wereld te
creëren. Graag informatie verkrijgen van het beeld wat mensen al
weten van zichzelf, of in elk geval wat ze niet sterk tegenspreekt.
Herkennen: Als iemand alleen informatie accepteert die past bij het
beeld dat ze al van zichzelf hebben, bijvoorbeeld: “Ik weet dat ik een
rustig persoon ben, dus dat kan nooit mijn schuld zijn geweest.”
3. Accuraatheid motief: Je wilt eerlijke info over jezelf als persoon
ontvangen op een realistische manier. Een zelfbeeld hebben dat
overeenkomt met de werkelijkheid en hoe we ‘echt’ zijn. mensen
hebben nooit een volledig accuraat zelfbeeld. Belangrijk wanneer je
voor moeilijke beslissingen staat, helpt vermijden om dingen te doen
die je niet leuk vindt of niet kunt.
Herkennen: Te zien als iemand actief eerlijke feedback wil,
bijvoorbeeld: “Kun je me vertellen wat ik echt beter kan doen in mijn
werk?” Of als iemand een realistisch beeld van zichzelf nastreeft: “Ik
ben goed in plannen, maar minder sterk in improviseren.”
4. Zelfverbetering motief: We streven ernaar om onszelf te
ontwikkelen en te verbeteren.
Herkennen: “Ik weet dat ik beter kan worden in presenteren, dus ik
blijf oefenen.”
Etniciteitstheorie: persoonseigenschappen zijn vastliggende
etniciteit die niet veranderbaar zijn.
Herkennen: “Ik ben nu eenmaal introvert, dat zal nooit
veranderen.”
