DEEL 1: THEORETISCHE
ACHTERGRONDEN
1. SITUERING
Lesdoelstellingen:
- De basisassumptie van de systeemtheorieën te verwoorden
- De verschillen tussen het modernisme en postmodernisme te duiden en te
linken aan de betreffende systeemtheorieën
- De invloed van het modernisme en postmodernisme op de positie en
houding van de begeleider of therapeut te verwoorden en te herkennen in
een casus.
- De meerwaarde van beide visies voor de praktijk van het begeleiden te
motiveren
- Pas na 2e helft v 20e E: aandacht vr het gezin in hulpverlening
Psychoanalyse ( toen dominant in hulpverlening) volstond niet meer om
gedrag en/of problemen v individuen te begrijpen, verklaren en
‘behandelen’
Bij kinderen en jongeren invloed v andere gezinsleden niet meer te
negeren
Meer en meer oog vr interacties tss gezinsleden
- Op zoek bij andere wetenschappen: cybernetica en wetenschap over
zelfregulerende systemen
Systeemtheorieën en systeemtherapie ontstaan (gezin = systeem /
gezinstherapie = systeemtherapie)
- Doorheen laatste 60-70j verschillende systeemtheorieën met dezelfde
basisassumptie: mens pas werkelijk begrepen kan worden in context v zijn relatie
Moderne stromingen binnen systeemtheorie
o Vroege systeemtheorie
o Algemene systeemtheorie
o Structurele benadering v Minuchin
o Communicatietheorie v Watzlawich
Postmoderne stromingen binnen systeemtheorie (recenter en
kritisch tgo moderne)
o Narratieve therapie
o Collaboratieve benadering
o Oplossingsgerichte benadering
Elementen v beide visies
o Contextuele theorie v Nagy
MODERN VS POSTMODERN?
- Moderne kader
Verlichtingsideeën rond maakbaarheid
Objectieve kennis vd realiteit en wereld is mogelijk, maw 1
waarheid/werkelijkheid
In hulpverlening ook objectie waarheden en kennis = evidence based
kennis
‘Wat is er mis binnen gezin?’
1
, Therapeuten en hulpverleners zijn expert en kijken v afstand nr gezin
Gebruik v ‘one way screen’ of doorkijkspiegel = formulering v eenzijdige
hypothesen door therapeuten achter spiegel over mogelijke dysfuncties of
disfunctionele patronen in gezin, dan omkering in interventies
- Postmoderne kader
Gaat tegenin moderne
Geen objectieve waarheid of kennis
Veelheid aan perspectieven, paraplu aan verschillende invalshoeken,
theorieën en ideeën
Sociaal constructivisme = werkelijkheid wordt geconstrueerd door
onszelf bv. iets meemaken, waarnemen, … -> we voelen en denken daar
iets over en reageren op betekenis die we aan situatie of ervaring geven
Betekenisverlening binnen context vd relaties en ervaringen die we hebben
(gehad)
- Onze positie als begeleider?
Altijd betrokken partij: gezin nooit zien als het is, constructie maken vd
werkelijkheid om deze te begrijpen en mee te werken
Onthouden: geen absolute waarheden en zelf werkelijkheid construeren
Gelijkwaardige partner, gericht op dialoog en samenwerking, cliënt = co-
expert
Meer op mogelijkheden dan op pathologie richten: ‘Wat betekent iets vr
cliënt/gezin?’, ‘Wanneer geen probleem?’, ‘Welke positieve verhalen naast
probleemverhaal?’, …
Modernisme Postmodernisme
De werkelijkheid is kenbaar De wereld zelf is niet kenbaar
Waarnemer staat buiten het gekende Waarnemer staat zelf in het te kennen
object
Kennis is objectief Kennis is subjectief
Kennis is waardevrij Kennis is waardegebonden
Kennis is universeel Kennis is individueel
Kennis is tijdloos Kennis is een tijdelijke constructie
Diagnose is een wetenschappelijke Diagnose is een (voorlopige)
uitspraak taalconstructie
Kennis is een afspiegeling van de wereld Kennis is taal en ontstaat door taal
HET KIND MET HET BADWATER?
- Elke indeling die we gaan zien in theorieën zijn EEN manier v kijken (niet dé
manier v kijken) -> handvaten om ons denken en handelen te begeleiden
- Gezinnen niet vastzetten in 1 kader anders complexiteit v werkelijkheid niet zien
DRAAG EEN KOMMA IN JE OOR
- Mens geneigd om snel te oordelen en dan punt plaatsen en zet kijk v diegene die
oordeelt vast en ook vd beoordeelde want mens heeft invloed op elkaar
- Drm stimuleren om vastzettende en sluitende punten uit te rekken tot komma’s
zodat luisteren nr ander
- Veronderstelt oprecht nieuwgierigheid nr ander door openheid vragen
- Bespreken vooral moderne stromingen in cursus maar postmoderne ideeën
meenemen in onze houding (niet wetende positie) en in ons oor
2
,3
, 2. DE ALGEMENE SYSTEEMTHEORIE (AST)
Lesdoelstellingen:
- Het begrip systeem en de grenzen die het mee bepalen te definiëren, te
herkennen en te duiden in een gegeven situatie
- Alle begrippen uit de AST toe te lichten en te illustreren met een voorbeeld
- De belangrijkste uitgangspunten vd AST toe te lichten en te illustreren met
een voorbeeld
- De belangrijkste begrippen uit de AST te herkennen en te duiden in een
situatieschets
- De besproken systemische interventies toe te lichten, te duiden en te
hanteren in een casus
2.1. INLEIDING: HET VERHAAL VAN MARCUS
- Ouders met de handen in het haar: heeft Marcus een gedragsstoornis?
Mama schrijft e-mail: Mijn zoontje is een temperamentvol kind, met eigen wil,
assertief, gevoelig, lief, veel energie en sterk. Hij kent zijn kracht niet,
waardoor hij anderen onbedoeld pijn doet. De school heeft aangegeven dat ze
iets moeten ondernemen. De school raadt een orthopedagogische dienst aan.
2.2. MET WELKE BRIL KIJKEN WE NR HET VERHAAL V MARCUS?
- School vermoedt dat gedrag v Marcus ‘abnormaal’ is en wordt veroorzaakt door
een gedragsstoornis
- Vanaf vroegste geschiedenis vd (psychosociale) hulpverlening: accent op het
behandelen vh individu: eerst pathologie opsporen, die dan door kortere of
langere behandelvormen opgelost of vermindert wordt
Medische manier v denken
- Ook in sociale wetenschappen lange instandhouding v medisch model
- Obv waarneembaar gedrag v individu definiëren we probleem om dan op te lossen
- Obv theoretische model dat gehanteerd werd, zocht men oorzaak
In vroegkinderlijke ervaringen vd betrokken persoon: psychoanalytisch
model
In aangeleerd gedrag: behaviorisme
In een tekort aan zelfwaardering: humanistische psychologie
In een stoornis: psychopathologie
- Obv gekozen model werd ook behandeling voorgeschreven
- Vanaf jaren ’50 in 20e E: verandering in manier v denken en ontstaan v meer
aandacht vr context vd cliënt: ontdekking v therapeuten dat omgeving invloed
had op gedrag vd cliënt, dus belangrijk om de personen (die meeste invloed
hebben op gedrag vd cliënt) mee te behandelen
Ontstaan vd systeemtherapie
- Antwoord vd orthopedagoog aan wie mama v Marcus advies vraagt
School zoekt oorzaak v probleem enkel vij Marcus zelf
MAAR probleemgedrag is altijd een interactieprobleem en oorzaken liggen
niet alleen bij individu zelf (wil niet zeggen dat individu niet
verantwoordelijk is)
Individu beslist hoe hij/zij zal reageren op prikkels vanuit omgeving en welk
gevolg hij/zij zal geven op reacties v anderen op zijn gedrag
4
ACHTERGRONDEN
1. SITUERING
Lesdoelstellingen:
- De basisassumptie van de systeemtheorieën te verwoorden
- De verschillen tussen het modernisme en postmodernisme te duiden en te
linken aan de betreffende systeemtheorieën
- De invloed van het modernisme en postmodernisme op de positie en
houding van de begeleider of therapeut te verwoorden en te herkennen in
een casus.
- De meerwaarde van beide visies voor de praktijk van het begeleiden te
motiveren
- Pas na 2e helft v 20e E: aandacht vr het gezin in hulpverlening
Psychoanalyse ( toen dominant in hulpverlening) volstond niet meer om
gedrag en/of problemen v individuen te begrijpen, verklaren en
‘behandelen’
Bij kinderen en jongeren invloed v andere gezinsleden niet meer te
negeren
Meer en meer oog vr interacties tss gezinsleden
- Op zoek bij andere wetenschappen: cybernetica en wetenschap over
zelfregulerende systemen
Systeemtheorieën en systeemtherapie ontstaan (gezin = systeem /
gezinstherapie = systeemtherapie)
- Doorheen laatste 60-70j verschillende systeemtheorieën met dezelfde
basisassumptie: mens pas werkelijk begrepen kan worden in context v zijn relatie
Moderne stromingen binnen systeemtheorie
o Vroege systeemtheorie
o Algemene systeemtheorie
o Structurele benadering v Minuchin
o Communicatietheorie v Watzlawich
Postmoderne stromingen binnen systeemtheorie (recenter en
kritisch tgo moderne)
o Narratieve therapie
o Collaboratieve benadering
o Oplossingsgerichte benadering
Elementen v beide visies
o Contextuele theorie v Nagy
MODERN VS POSTMODERN?
- Moderne kader
Verlichtingsideeën rond maakbaarheid
Objectieve kennis vd realiteit en wereld is mogelijk, maw 1
waarheid/werkelijkheid
In hulpverlening ook objectie waarheden en kennis = evidence based
kennis
‘Wat is er mis binnen gezin?’
1
, Therapeuten en hulpverleners zijn expert en kijken v afstand nr gezin
Gebruik v ‘one way screen’ of doorkijkspiegel = formulering v eenzijdige
hypothesen door therapeuten achter spiegel over mogelijke dysfuncties of
disfunctionele patronen in gezin, dan omkering in interventies
- Postmoderne kader
Gaat tegenin moderne
Geen objectieve waarheid of kennis
Veelheid aan perspectieven, paraplu aan verschillende invalshoeken,
theorieën en ideeën
Sociaal constructivisme = werkelijkheid wordt geconstrueerd door
onszelf bv. iets meemaken, waarnemen, … -> we voelen en denken daar
iets over en reageren op betekenis die we aan situatie of ervaring geven
Betekenisverlening binnen context vd relaties en ervaringen die we hebben
(gehad)
- Onze positie als begeleider?
Altijd betrokken partij: gezin nooit zien als het is, constructie maken vd
werkelijkheid om deze te begrijpen en mee te werken
Onthouden: geen absolute waarheden en zelf werkelijkheid construeren
Gelijkwaardige partner, gericht op dialoog en samenwerking, cliënt = co-
expert
Meer op mogelijkheden dan op pathologie richten: ‘Wat betekent iets vr
cliënt/gezin?’, ‘Wanneer geen probleem?’, ‘Welke positieve verhalen naast
probleemverhaal?’, …
Modernisme Postmodernisme
De werkelijkheid is kenbaar De wereld zelf is niet kenbaar
Waarnemer staat buiten het gekende Waarnemer staat zelf in het te kennen
object
Kennis is objectief Kennis is subjectief
Kennis is waardevrij Kennis is waardegebonden
Kennis is universeel Kennis is individueel
Kennis is tijdloos Kennis is een tijdelijke constructie
Diagnose is een wetenschappelijke Diagnose is een (voorlopige)
uitspraak taalconstructie
Kennis is een afspiegeling van de wereld Kennis is taal en ontstaat door taal
HET KIND MET HET BADWATER?
- Elke indeling die we gaan zien in theorieën zijn EEN manier v kijken (niet dé
manier v kijken) -> handvaten om ons denken en handelen te begeleiden
- Gezinnen niet vastzetten in 1 kader anders complexiteit v werkelijkheid niet zien
DRAAG EEN KOMMA IN JE OOR
- Mens geneigd om snel te oordelen en dan punt plaatsen en zet kijk v diegene die
oordeelt vast en ook vd beoordeelde want mens heeft invloed op elkaar
- Drm stimuleren om vastzettende en sluitende punten uit te rekken tot komma’s
zodat luisteren nr ander
- Veronderstelt oprecht nieuwgierigheid nr ander door openheid vragen
- Bespreken vooral moderne stromingen in cursus maar postmoderne ideeën
meenemen in onze houding (niet wetende positie) en in ons oor
2
,3
, 2. DE ALGEMENE SYSTEEMTHEORIE (AST)
Lesdoelstellingen:
- Het begrip systeem en de grenzen die het mee bepalen te definiëren, te
herkennen en te duiden in een gegeven situatie
- Alle begrippen uit de AST toe te lichten en te illustreren met een voorbeeld
- De belangrijkste uitgangspunten vd AST toe te lichten en te illustreren met
een voorbeeld
- De belangrijkste begrippen uit de AST te herkennen en te duiden in een
situatieschets
- De besproken systemische interventies toe te lichten, te duiden en te
hanteren in een casus
2.1. INLEIDING: HET VERHAAL VAN MARCUS
- Ouders met de handen in het haar: heeft Marcus een gedragsstoornis?
Mama schrijft e-mail: Mijn zoontje is een temperamentvol kind, met eigen wil,
assertief, gevoelig, lief, veel energie en sterk. Hij kent zijn kracht niet,
waardoor hij anderen onbedoeld pijn doet. De school heeft aangegeven dat ze
iets moeten ondernemen. De school raadt een orthopedagogische dienst aan.
2.2. MET WELKE BRIL KIJKEN WE NR HET VERHAAL V MARCUS?
- School vermoedt dat gedrag v Marcus ‘abnormaal’ is en wordt veroorzaakt door
een gedragsstoornis
- Vanaf vroegste geschiedenis vd (psychosociale) hulpverlening: accent op het
behandelen vh individu: eerst pathologie opsporen, die dan door kortere of
langere behandelvormen opgelost of vermindert wordt
Medische manier v denken
- Ook in sociale wetenschappen lange instandhouding v medisch model
- Obv waarneembaar gedrag v individu definiëren we probleem om dan op te lossen
- Obv theoretische model dat gehanteerd werd, zocht men oorzaak
In vroegkinderlijke ervaringen vd betrokken persoon: psychoanalytisch
model
In aangeleerd gedrag: behaviorisme
In een tekort aan zelfwaardering: humanistische psychologie
In een stoornis: psychopathologie
- Obv gekozen model werd ook behandeling voorgeschreven
- Vanaf jaren ’50 in 20e E: verandering in manier v denken en ontstaan v meer
aandacht vr context vd cliënt: ontdekking v therapeuten dat omgeving invloed
had op gedrag vd cliënt, dus belangrijk om de personen (die meeste invloed
hebben op gedrag vd cliënt) mee te behandelen
Ontstaan vd systeemtherapie
- Antwoord vd orthopedagoog aan wie mama v Marcus advies vraagt
School zoekt oorzaak v probleem enkel vij Marcus zelf
MAAR probleemgedrag is altijd een interactieprobleem en oorzaken liggen
niet alleen bij individu zelf (wil niet zeggen dat individu niet
verantwoordelijk is)
Individu beslist hoe hij/zij zal reageren op prikkels vanuit omgeving en welk
gevolg hij/zij zal geven op reacties v anderen op zijn gedrag
4
