Staatsrecht
Rechtsbronnen van het staatsrecht:
1. Statuut voor het Koninkrijk
2. Grondwet
3. Organieke wetten
4. Gewoonterecht
5. Verdragen en Europese maatregelen
6. Jurisprudentie
Statuut voor het Koninkrijk: Een staatsregeling waarin afspraken zijn vastgelegd over
de onderlinge verhoudingen in het Koninkrijk en de samenwerking.
Grondwet: In de grondwet staat hoe het functioneren en de inrichting van de
staatsorganen en de staat geregeld moet worden. Hierin is ook de verdeling van de
staatsmacht te vinden. De Grondwet bevat ook de grondrechten die de burgers
beschermen tegen de staat.
Organieke wetten: Een Wet in formele zin die tot stand is gekomen in opdracht van
de Grondwet die de inrichting en organisatie van de staat regelt
Gewoonterecht: De ongeschreven regels binnen het staatsrecht. Een gewoonte is een
bepaald gebruik, waarvan men vindt dat het juridisch zo hoort en al een zekere tijd
gaande is.
Hoofdlijnen van het staatsrecht:
- Inrichting van de staat en verdeling van bevoegdheden
- Handhaving individuele vrijheden van de burger
- Rechtspraak en rechtsbescherming tegen de overheid
- Totstandkoming, gelding en handhaving van het recht
De Nederlandse staat
Kenmerken van een staat:
1. Grondgebied
2. Inwoners
3. Overheidsgezag
4. Erkenning door andere staten (In sommige gevallen gebeurt dit niet door alle
andere staten)
Staat: Gemeenschap van mensen op een bepaald grondgebied, waarover een
organisatie het hoogste gezag uitvoert.
Staat (De overheid): Het gezag in een land.
Staatssoevereiniteit: De Nederlandse staat is een rechtspersoon naar burgerlijk recht.
De staat is
net als een persoon, zelfstandig drager van rechten en plichten en kan als
staatsmacht optreden in
het juridische verkeer binnen Nederland en in contact met andere staten.
Koninkrijk der Nederlanden:
,Zelfstandige staten: Curaçao, Sint-Maarten en Aruba
Bijzondere gemeenten: Bonaire, Sint-Eustatius en Saba.
Grondrechten
Ontwikkeling van mensenrechten (grondrechten):
Middeleeuwen: Absolute heerschappij vorsten en landheren
17e eeuw: John Lock met zijn mensenrechten
1776: Bill of Rights uit Amerika
1789: Déclaration des Droits de l’Homme et du Citoyen uit Frankrijk
1814: Begin invoering grondrechten in Nederland
Klassieke grondrechten: In de klassieke grondrechten is te vinden welke vrijheden de
overheid moet garanderen.
- Overheidsingrijpen in beginsel niet toegestaan
- Direct afdwingbaar bij de rechter
- Verticale werking
- Horizontale werking
Sociale grondrechten: De sociale grondrechten zijn instructienormen voor de
overheid die ervoor moeten zorgen dat er geen sociale ongelijkheden voorkomen
binnen de samenleving.
- Overheidsingrijpen juist gewenst
- Niet direct afdwingbaar bij de rechter
- Verticale werking
Verticale werking: De grondrechten zijn toepasbaar bij de relatie tussen de burger en
de overheid.
Horizontale werking: De grondrechten zijn toepasbaar de relatie tussen burgers
onderling.
Internationale grondrechten
Grondrechten in verdragen:
Na de Tweede Wereldoorlog: Verenigde Naties (VN)
- 1948: Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (Handvest
van VN)
- 1950: Europese Verdrag tot Bescherming van de Mens en fundamentele
vrijheden (EVRM)
- 1961: Europees Sociaal Handvest (ESH)
Rechtstreekse werking (Art 93 GW) (Arrest Van Gend en Loos):
Bepalingen van verdragen en besluiten op Internationaal niveau werken direct door
in de nationale rechtsorde.
Voorrang (Art 94 GW) (Arrest Costa/ENEL):
Het nationale recht mag geen inbreuk maken op internationaalrechtelijke
verplichtingen en internationale recht heeft voorrang op het nationaal recht.
Beperking van grondrechten
Voorwaarden beperking van grondrechten in de grondwet:
, 1. Om een grondrecht te beperken moet de mogelijkheid hiervoor in de
Grondwet staan.
2. De beperking beschermt het doel waarvoor de grondwet in leven is geroepen.
3. De wetgever die beperkt is bevoegd
Voorwaarden beperking van grondrechten in verdragen:
1. Om een grondrecht te beperken moet de mogelijkheid hiervoor in het verdrag
staan.
2. De beperking beschermt het doel waarvoor de grondwet in leven is geroepen.
3. Beperking moet in een democratische samenleving noodzakelijk zijn.
Naleving van grondrechten
Discriminatieklachten:
1. Kwestie voorleggen aan het College voor de rechten van de mens
2. Er volgt een advies (niet bindend maar vaak opgevolgd)
College voor de Rechten van de Mens
- Mensenrechteninstituut van Nederland
- Beschermt en bevordert de mensenrechten
Geschil over/botsende grondrechten:
1. Alle mogelijkheden bij de Nederlandse rechter doorlopen
2. Eindoordeel Nederlandse rechter
3. Geschil staat in het EVRM: klacht indienen bij het Europese Hof voor de
rechten van de mens (EHRM)
4. Als er geen oplossing komt, volgt er een bindende uitspraak.
Europese Hof voor de rechten van de mens (EHRM)
- Gerechtshof met rechters uit verschillende staten
- Geen onderdeel Europese Unie (orgaan van Raad van Europa)
- Beoordeelt verzoekschriften van individuen, organisaties en landen tegen
Europese lidstaten of tegen een publieke instantie (wetgever, overheid,
rechterlijke instantie).
Ontwikkeling Nederlandse staat
1579: Statenbond (De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden)
- Zeven zelfstandige provinciën verbonden door een verdrag (de Unie van
Utrecht)
- Elke provincie eigen bestuur (stadhouder)
- Geen centraal gezag
- Staten-Generaal, bestaande uit afgevaardigden van de 7 provinciën:
samenwerking op
Gebied buitenlands beleid en defensie
- Last of mandaat: Opdracht vanuit de provincie hoe een afvaardigen zich
moest opstellen
1789: Eenheidsstaat (Bataafse republiek)
- Nederland veroverd door Frankrijk
- De Nationale vergadering is het centrale gezag
- Centrale gezag bestond uit afgevaardigden uit 126 kiesdistricten
- Alleen bepaalde mannen mochten kiezen
Rechtsbronnen van het staatsrecht:
1. Statuut voor het Koninkrijk
2. Grondwet
3. Organieke wetten
4. Gewoonterecht
5. Verdragen en Europese maatregelen
6. Jurisprudentie
Statuut voor het Koninkrijk: Een staatsregeling waarin afspraken zijn vastgelegd over
de onderlinge verhoudingen in het Koninkrijk en de samenwerking.
Grondwet: In de grondwet staat hoe het functioneren en de inrichting van de
staatsorganen en de staat geregeld moet worden. Hierin is ook de verdeling van de
staatsmacht te vinden. De Grondwet bevat ook de grondrechten die de burgers
beschermen tegen de staat.
Organieke wetten: Een Wet in formele zin die tot stand is gekomen in opdracht van
de Grondwet die de inrichting en organisatie van de staat regelt
Gewoonterecht: De ongeschreven regels binnen het staatsrecht. Een gewoonte is een
bepaald gebruik, waarvan men vindt dat het juridisch zo hoort en al een zekere tijd
gaande is.
Hoofdlijnen van het staatsrecht:
- Inrichting van de staat en verdeling van bevoegdheden
- Handhaving individuele vrijheden van de burger
- Rechtspraak en rechtsbescherming tegen de overheid
- Totstandkoming, gelding en handhaving van het recht
De Nederlandse staat
Kenmerken van een staat:
1. Grondgebied
2. Inwoners
3. Overheidsgezag
4. Erkenning door andere staten (In sommige gevallen gebeurt dit niet door alle
andere staten)
Staat: Gemeenschap van mensen op een bepaald grondgebied, waarover een
organisatie het hoogste gezag uitvoert.
Staat (De overheid): Het gezag in een land.
Staatssoevereiniteit: De Nederlandse staat is een rechtspersoon naar burgerlijk recht.
De staat is
net als een persoon, zelfstandig drager van rechten en plichten en kan als
staatsmacht optreden in
het juridische verkeer binnen Nederland en in contact met andere staten.
Koninkrijk der Nederlanden:
,Zelfstandige staten: Curaçao, Sint-Maarten en Aruba
Bijzondere gemeenten: Bonaire, Sint-Eustatius en Saba.
Grondrechten
Ontwikkeling van mensenrechten (grondrechten):
Middeleeuwen: Absolute heerschappij vorsten en landheren
17e eeuw: John Lock met zijn mensenrechten
1776: Bill of Rights uit Amerika
1789: Déclaration des Droits de l’Homme et du Citoyen uit Frankrijk
1814: Begin invoering grondrechten in Nederland
Klassieke grondrechten: In de klassieke grondrechten is te vinden welke vrijheden de
overheid moet garanderen.
- Overheidsingrijpen in beginsel niet toegestaan
- Direct afdwingbaar bij de rechter
- Verticale werking
- Horizontale werking
Sociale grondrechten: De sociale grondrechten zijn instructienormen voor de
overheid die ervoor moeten zorgen dat er geen sociale ongelijkheden voorkomen
binnen de samenleving.
- Overheidsingrijpen juist gewenst
- Niet direct afdwingbaar bij de rechter
- Verticale werking
Verticale werking: De grondrechten zijn toepasbaar bij de relatie tussen de burger en
de overheid.
Horizontale werking: De grondrechten zijn toepasbaar de relatie tussen burgers
onderling.
Internationale grondrechten
Grondrechten in verdragen:
Na de Tweede Wereldoorlog: Verenigde Naties (VN)
- 1948: Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (Handvest
van VN)
- 1950: Europese Verdrag tot Bescherming van de Mens en fundamentele
vrijheden (EVRM)
- 1961: Europees Sociaal Handvest (ESH)
Rechtstreekse werking (Art 93 GW) (Arrest Van Gend en Loos):
Bepalingen van verdragen en besluiten op Internationaal niveau werken direct door
in de nationale rechtsorde.
Voorrang (Art 94 GW) (Arrest Costa/ENEL):
Het nationale recht mag geen inbreuk maken op internationaalrechtelijke
verplichtingen en internationale recht heeft voorrang op het nationaal recht.
Beperking van grondrechten
Voorwaarden beperking van grondrechten in de grondwet:
, 1. Om een grondrecht te beperken moet de mogelijkheid hiervoor in de
Grondwet staan.
2. De beperking beschermt het doel waarvoor de grondwet in leven is geroepen.
3. De wetgever die beperkt is bevoegd
Voorwaarden beperking van grondrechten in verdragen:
1. Om een grondrecht te beperken moet de mogelijkheid hiervoor in het verdrag
staan.
2. De beperking beschermt het doel waarvoor de grondwet in leven is geroepen.
3. Beperking moet in een democratische samenleving noodzakelijk zijn.
Naleving van grondrechten
Discriminatieklachten:
1. Kwestie voorleggen aan het College voor de rechten van de mens
2. Er volgt een advies (niet bindend maar vaak opgevolgd)
College voor de Rechten van de Mens
- Mensenrechteninstituut van Nederland
- Beschermt en bevordert de mensenrechten
Geschil over/botsende grondrechten:
1. Alle mogelijkheden bij de Nederlandse rechter doorlopen
2. Eindoordeel Nederlandse rechter
3. Geschil staat in het EVRM: klacht indienen bij het Europese Hof voor de
rechten van de mens (EHRM)
4. Als er geen oplossing komt, volgt er een bindende uitspraak.
Europese Hof voor de rechten van de mens (EHRM)
- Gerechtshof met rechters uit verschillende staten
- Geen onderdeel Europese Unie (orgaan van Raad van Europa)
- Beoordeelt verzoekschriften van individuen, organisaties en landen tegen
Europese lidstaten of tegen een publieke instantie (wetgever, overheid,
rechterlijke instantie).
Ontwikkeling Nederlandse staat
1579: Statenbond (De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden)
- Zeven zelfstandige provinciën verbonden door een verdrag (de Unie van
Utrecht)
- Elke provincie eigen bestuur (stadhouder)
- Geen centraal gezag
- Staten-Generaal, bestaande uit afgevaardigden van de 7 provinciën:
samenwerking op
Gebied buitenlands beleid en defensie
- Last of mandaat: Opdracht vanuit de provincie hoe een afvaardigen zich
moest opstellen
1789: Eenheidsstaat (Bataafse republiek)
- Nederland veroverd door Frankrijk
- De Nationale vergadering is het centrale gezag
- Centrale gezag bestond uit afgevaardigden uit 126 kiesdistricten
- Alleen bepaalde mannen mochten kiezen
