LEERDOELEN NBS 2 VERBINTENISSENRECHT
Literatuur:
・ Rechtshandeling en Overeenkomst, nrs: 145-157, 197-203, 209-211, 218
en 259-283a.
・ Verbintenissenrecht algemeen, nrs: 26-33
Jurisprudentie:
HR 31 maart 1981, Haviltex
HR 31 december 1993, m.nt. C.J.H. Brunner, Matatag/De Schelde
HR 12 december 1997, Stein/Driessen
HR 20 februari 2004, m.nt. C.E. du Perron, DSM/Fox
HR 1 juni 2012, m.nt. S.D. Lindenbergh, Esmilo/Mediq
HR 5 april 2013, Lundiform/Mexx
HR 8 december 2000, Stichting Eelder Woningbouw
HR 25 augustus 2023, m.nt. W.H. van Boom, Wegcontracteren Haviltex
Vignet A
1. Wat zijn de gevolgen van het sluiten van een overeenkomst die in strijd is met het recht?
R&O, 4.4 Strijd met wet, openbare orde of goede zeden (nrs. 145-157)
Het beginsel van de contractsvrijheid kent twee aspecten;
1. Iedereen is in beginsel vrij om zelf te bepalen met wie hij een overeenkomst sluit
Er is een gebrek aan evenwicht doordat bepaalde zaken slechts door één bedrijf
worden aangeboden en afnemers dan dus niet kunnen kiezen met wie ze een
overeenkomst aangaan art. 3:14 bepaalt dat de overheid haar bevoegdheden om
(niet) te kunnen contracteren niet mag misbruiken
2. De vrijheid om zelf de inhoud van een overeenkomst te bepalen
Beperkt door art. 3:40; bepaalt dat rechtshandelingen die in strijd zijn met de wet,
de goede zeden of de openbare orde nietig zijn en soms vernietigbaar
Het beginsel van contractsvrijheid staat in bredere context van het autonomiebeginsel; de
gedachte dat het individu zijn persoonlijke, maatschappelijke en economische ontplooiing
zoekt en dat het recht in beginsel de door het individu gedane keuzes erkent.
Een rechtshandeling is op grond van art. 3:40 in drie gevallen verboden
1. Een rechtshandeling in strijd met de goede zeden of de openbare orde is nietig (lid 1)
2. Een rechtshandeling in strijd met de wet is nietig, vernietigbaar of geldig (lid 2)
Een wettelijk verbod kan op verschillende aspecten van de rechtshandeling betrekking
hebben:
・ Het sluiten van een bepaalde overeenkomst = het verrichten van de rechtshandeling
・ De prestaties waartoe partijen zich verplichten = de inhoud van de rechtshandeling
・ De naar buiten toe blijkende motieven van een of beide partijen = de strekking van de
rechtshandeling
, Lid 2 van art. 3:40 is alleen van toepassing als de wet het verrichten van een
rechtshandeling verplicht, anders wordt de geldigheid bepaalt aan de hand van lid 1.
Er is geen wettelijke bepaling wat betreft de bepaalbaarheid van rechtshandelingen, maar uit
de parlementaire geschiedenis kan worden afgeleid dat een rechtshandeling een bepaalbaar
onderwerp moet hebben. Voor obligatoire (verbintenisscheppende) overeenkomsten regelt
art. 6:227 dat de verbintenissen die partijen op zich nemen ‘bepaalbaar’ moeten zijn.
Het toepassingsgebied van art. 3:40 lid 2 en 3 wordt om twee redenen beperkt;
1. De wet kan zelf in andere bepalingen al een rechtshandeling verbieden waardoor de
sanctie van art. 3:40 dan overbodig is (bijv. art. 3:43)
2. Voor de toepasselijkheid is vereist dat het verbod (1) in een wet in formele zin staat
en (2) van dwingend recht is. Daarnaast bepaalt lid 3 dat de wetsbepaling moet
strekken tot aantasting van de geldigheid van de daarmee strijdige rechtshandeling.
Mogelijke rechtsgevolgen wanneer het verrichten van een rechtshandeling in strijd is met
een dwingende rechtshandeling (lid 2);
1. De rechtshandeling is nietig
2. De rechtshandeling is vernietigbaar als de bepaling uitsluitend strekt ter bescherming
van één partij bij een meerzijdige rechtshandeling (vaak bij een wederkerige
overeenkomst)
3. Uit de strekking van de bepaling kan anders voortvloeien (rechter kan nuances
toepassen bij aanwijzing sanctie)
4. De rechtshandeling is geldig (lid 3)
Als het sluiten van de overeenkomst zelf niet verboden is, kan de overeenkomst toch
verplichten tot het verrichten van een prestatie die door de wet wordt verbonden.
In een dergelijk geval moet de geldigheid van de rechtshandeling worden getoetst aan art.
3:40 lid 1: strijd met de goede zeden of de openbare orde.
Strekking van een rechtshandeling is verboden
De nakoming van de rechtshandeling kan ook leiden tot (bijkomende) handelingen die in
strijd zijn met een wettelijke bepaling, de rechtshandeling kan dan een verboden strekking
hebben.
Voorwaarden rechtshandeling met verboden strekking;
1. De strekking die de rechtshandeling voor de handelende zelf heeft (motief of de voor
hem te voorziene gevolgen)
2. Motieven of gevolgen die kenbaar zijn voor anderen (wederpartij/geadresseerde)
De strekking van de overeenkomst moet worden beoordeeld aan de hand van de feiten en
omstandigheden die aan de partijen bekend waren op het moment van het sluiten van de
overeenkomst. Ook is soms van belang wat partijen hadden kunnen weten aan de hand van
hun onderzoeksplicht.
Ook zonder dat wettelijke bepalingen een rol spelen kan een rechtshandeling strijd zijn met
de goede zeden.
Rechtshandelingen zijn in strijd met de openbare orde indien zij strijdig zijn met de
fundamentele beginselen van de maatschappelijke organisatie.
Literatuur:
・ Rechtshandeling en Overeenkomst, nrs: 145-157, 197-203, 209-211, 218
en 259-283a.
・ Verbintenissenrecht algemeen, nrs: 26-33
Jurisprudentie:
HR 31 maart 1981, Haviltex
HR 31 december 1993, m.nt. C.J.H. Brunner, Matatag/De Schelde
HR 12 december 1997, Stein/Driessen
HR 20 februari 2004, m.nt. C.E. du Perron, DSM/Fox
HR 1 juni 2012, m.nt. S.D. Lindenbergh, Esmilo/Mediq
HR 5 april 2013, Lundiform/Mexx
HR 8 december 2000, Stichting Eelder Woningbouw
HR 25 augustus 2023, m.nt. W.H. van Boom, Wegcontracteren Haviltex
Vignet A
1. Wat zijn de gevolgen van het sluiten van een overeenkomst die in strijd is met het recht?
R&O, 4.4 Strijd met wet, openbare orde of goede zeden (nrs. 145-157)
Het beginsel van de contractsvrijheid kent twee aspecten;
1. Iedereen is in beginsel vrij om zelf te bepalen met wie hij een overeenkomst sluit
Er is een gebrek aan evenwicht doordat bepaalde zaken slechts door één bedrijf
worden aangeboden en afnemers dan dus niet kunnen kiezen met wie ze een
overeenkomst aangaan art. 3:14 bepaalt dat de overheid haar bevoegdheden om
(niet) te kunnen contracteren niet mag misbruiken
2. De vrijheid om zelf de inhoud van een overeenkomst te bepalen
Beperkt door art. 3:40; bepaalt dat rechtshandelingen die in strijd zijn met de wet,
de goede zeden of de openbare orde nietig zijn en soms vernietigbaar
Het beginsel van contractsvrijheid staat in bredere context van het autonomiebeginsel; de
gedachte dat het individu zijn persoonlijke, maatschappelijke en economische ontplooiing
zoekt en dat het recht in beginsel de door het individu gedane keuzes erkent.
Een rechtshandeling is op grond van art. 3:40 in drie gevallen verboden
1. Een rechtshandeling in strijd met de goede zeden of de openbare orde is nietig (lid 1)
2. Een rechtshandeling in strijd met de wet is nietig, vernietigbaar of geldig (lid 2)
Een wettelijk verbod kan op verschillende aspecten van de rechtshandeling betrekking
hebben:
・ Het sluiten van een bepaalde overeenkomst = het verrichten van de rechtshandeling
・ De prestaties waartoe partijen zich verplichten = de inhoud van de rechtshandeling
・ De naar buiten toe blijkende motieven van een of beide partijen = de strekking van de
rechtshandeling
, Lid 2 van art. 3:40 is alleen van toepassing als de wet het verrichten van een
rechtshandeling verplicht, anders wordt de geldigheid bepaalt aan de hand van lid 1.
Er is geen wettelijke bepaling wat betreft de bepaalbaarheid van rechtshandelingen, maar uit
de parlementaire geschiedenis kan worden afgeleid dat een rechtshandeling een bepaalbaar
onderwerp moet hebben. Voor obligatoire (verbintenisscheppende) overeenkomsten regelt
art. 6:227 dat de verbintenissen die partijen op zich nemen ‘bepaalbaar’ moeten zijn.
Het toepassingsgebied van art. 3:40 lid 2 en 3 wordt om twee redenen beperkt;
1. De wet kan zelf in andere bepalingen al een rechtshandeling verbieden waardoor de
sanctie van art. 3:40 dan overbodig is (bijv. art. 3:43)
2. Voor de toepasselijkheid is vereist dat het verbod (1) in een wet in formele zin staat
en (2) van dwingend recht is. Daarnaast bepaalt lid 3 dat de wetsbepaling moet
strekken tot aantasting van de geldigheid van de daarmee strijdige rechtshandeling.
Mogelijke rechtsgevolgen wanneer het verrichten van een rechtshandeling in strijd is met
een dwingende rechtshandeling (lid 2);
1. De rechtshandeling is nietig
2. De rechtshandeling is vernietigbaar als de bepaling uitsluitend strekt ter bescherming
van één partij bij een meerzijdige rechtshandeling (vaak bij een wederkerige
overeenkomst)
3. Uit de strekking van de bepaling kan anders voortvloeien (rechter kan nuances
toepassen bij aanwijzing sanctie)
4. De rechtshandeling is geldig (lid 3)
Als het sluiten van de overeenkomst zelf niet verboden is, kan de overeenkomst toch
verplichten tot het verrichten van een prestatie die door de wet wordt verbonden.
In een dergelijk geval moet de geldigheid van de rechtshandeling worden getoetst aan art.
3:40 lid 1: strijd met de goede zeden of de openbare orde.
Strekking van een rechtshandeling is verboden
De nakoming van de rechtshandeling kan ook leiden tot (bijkomende) handelingen die in
strijd zijn met een wettelijke bepaling, de rechtshandeling kan dan een verboden strekking
hebben.
Voorwaarden rechtshandeling met verboden strekking;
1. De strekking die de rechtshandeling voor de handelende zelf heeft (motief of de voor
hem te voorziene gevolgen)
2. Motieven of gevolgen die kenbaar zijn voor anderen (wederpartij/geadresseerde)
De strekking van de overeenkomst moet worden beoordeeld aan de hand van de feiten en
omstandigheden die aan de partijen bekend waren op het moment van het sluiten van de
overeenkomst. Ook is soms van belang wat partijen hadden kunnen weten aan de hand van
hun onderzoeksplicht.
Ook zonder dat wettelijke bepalingen een rol spelen kan een rechtshandeling strijd zijn met
de goede zeden.
Rechtshandelingen zijn in strijd met de openbare orde indien zij strijdig zijn met de
fundamentele beginselen van de maatschappelijke organisatie.
