Burgers en onderdanen
Type College Kerncollege BA2
Titel College Burgers en Onderdanen
Afstudeerrichting Geschiedenis
Jaar en Semester 2024-2025, 1e semester
Docenten dr Rens Tacoma, dr Claire Weeda, prof. dr Judith Pollmann,
dr Bart Verheijen, prof. dr Henk te Velde
Tijdstip Maandag, 13:15-15:00 uur
Collegezaal Lipsius 019
Week 1 9 september Henk te Velde: Inleiding
Burgers en onderdanen:
Onderdanen verwijst als term allereerst naar een ‘verticale’ of een hiërarchische verhouding
Niet per se ‘onderdanigheid’, want wederzijds (geen vorst zonder onderdanen)
Burgers duidt meer op een ‘horizontale’ relatie tussen gelijken
In dit college gaat het vooral om burgers, onderdanen fungeren als vergelijking
Betekenissen van burger naar burgerlijk: breder dan citizen
Johan Huizinga schrijft in Geestesmerk (1935) dat heel Nederland burgerlijk is en dat dat is wat de
bevolking verbindt. Het voorbeeld geeft aan dat het niet niet een sociale klasse is maar een ook een
mentale toestand.
De eenheid van het Nederlandsche volk is bovenal gelegen in zijn burgerlijk karakter. Of wij hoog
of laag springen, wij Nederlanders zijn allen burgerlijk, van den notaris tot den dichter en van den
baron tot den proletarier. Onze nationale cultuur is burgerlijk in elken zin, dien men aan het woord
hechten wil.
De burgerlijke levensopvatting heeft zich meegedeeld aan alle groepen of klassen, landelijke en
stedelijke, bezittende en nietbezittende. (…) Om burgervrijheid hielden onze voorouders het verzet
tegen Spanje vol. (…) Uit een burgerlijke sfeer sproten onze weinig militaire geest, de overwegend
handelsgeest. De burgerlijke samenleving verklaart de geringe oproerigheid der volksklassen (…).
In burgerlijkheid wortelen ook onze hinderlijkste nationale gebreken: de vrijdom der baldadigheid,
het gemis aan publieke wellevendheid en de vaak beklaagde krenterigheid.
Het woord is dus dubbelzinnig want het heeft drie betekenissen:
Burger of Staatsburger:
↳ In de vorm van een juridische status en politieke rechten (Citoyen, Citizen)
Burgerlijk:
↳ Vertolkt als een sociale groep waar je aan deelneemt of vertoont gedrag (ook
Bourgeoisie)
Burgerschap:
↳ Beter bekend als gemeenschap, verantwoordelijkheidsgevoel en een morele dimensie
1
, Onderwerp heeft dus tenminste deze aspecten:
Juridisch
Politiek
Sociaal-cultureel (maatschappelijk)
Moreel
NB: Bij alle aspecten is er sprake van in- en uitsluiting om op die manier een ‘in-’ en ‘outgroup’ te
creëren. Voorbeelden: Nederlandse staatsburger vs statenloos persoon, huismoeder in vinexwijk vs
corpsbal en vrijwilliger in het buurthuis vs autonoom persoon die autarkisch leeft.
Fahrmeier
Zijn ‘burgers’ een modern en dus nationaal verschijnsel?
Andreas Fahrmeier en zijn boek Citizenship (2007)
Hoofdstuk 1: ‘Before Citizenship’
Hoofdstuk 2: ‘The Revolutionary Moment and the Invention of Citizenship’
↳ Fahrmeier duidt hier op de Franse revolutie en ziet dit als de periode waarin het burgerschap is
uitgevonden.
‘Though the boundaries of formal, political, social and economic citizenship never coincided, they
converged until the 1960s.’
↳ Hij verbindt dit aan het kiesrecht, de sociale omgeving van burgers en de uitsluiting van ‘non-
citizens’ als gemeenschappelijke deler.
↳ Hierbij is een belangrijke noot dat Fahrmeir het hier heeft over het Franse
kiesrecht voor alle mannen in Frankrijk en vrouwen hierbij weglaat en dat dit ook
uitsluitend gaat over burgers die de Franse taal beheersen.
Aristoteles
Hier is een ander perspectief op burgerschap: het betreft niet alleen staatsburgers, maar ook
(stads)burgers in verschillende contexten. We beginnen met Aristoteles en zijn opvattingen over
Atheens burgerschap en volgen de ontwikkeling van stedelijk burgerschap door de geschiedenis.
Aristoteles beschouwde de mens als een 'zoön politikon', wat betekent dat mensen politiek
betrokken zijn, maar vooral sociaal van aard. Ze komen tot hun recht als leden van een 'polis',
oftewel een stedelijke gemeenschap, en spelen een rol in de politiek.
Aristoteles' ideeën resoneren nog steeds in de uitspraak:
"Burgerschap is regeren en geregeerd worden."
Volgens hem hoort rolwisseling bij burgerschap; dit betekent zowel het betwisten als het
aanvaarden van gezag. Hij benadrukt dat je je mening moet geven als je het niet eens bent met de
democratie en dat je verantwoordelijkheid moet nemen wanneer je door loting wordt gekozen om
te regeren, zoals dat in het oude Griekenland gebeurde.
2
Type College Kerncollege BA2
Titel College Burgers en Onderdanen
Afstudeerrichting Geschiedenis
Jaar en Semester 2024-2025, 1e semester
Docenten dr Rens Tacoma, dr Claire Weeda, prof. dr Judith Pollmann,
dr Bart Verheijen, prof. dr Henk te Velde
Tijdstip Maandag, 13:15-15:00 uur
Collegezaal Lipsius 019
Week 1 9 september Henk te Velde: Inleiding
Burgers en onderdanen:
Onderdanen verwijst als term allereerst naar een ‘verticale’ of een hiërarchische verhouding
Niet per se ‘onderdanigheid’, want wederzijds (geen vorst zonder onderdanen)
Burgers duidt meer op een ‘horizontale’ relatie tussen gelijken
In dit college gaat het vooral om burgers, onderdanen fungeren als vergelijking
Betekenissen van burger naar burgerlijk: breder dan citizen
Johan Huizinga schrijft in Geestesmerk (1935) dat heel Nederland burgerlijk is en dat dat is wat de
bevolking verbindt. Het voorbeeld geeft aan dat het niet niet een sociale klasse is maar een ook een
mentale toestand.
De eenheid van het Nederlandsche volk is bovenal gelegen in zijn burgerlijk karakter. Of wij hoog
of laag springen, wij Nederlanders zijn allen burgerlijk, van den notaris tot den dichter en van den
baron tot den proletarier. Onze nationale cultuur is burgerlijk in elken zin, dien men aan het woord
hechten wil.
De burgerlijke levensopvatting heeft zich meegedeeld aan alle groepen of klassen, landelijke en
stedelijke, bezittende en nietbezittende. (…) Om burgervrijheid hielden onze voorouders het verzet
tegen Spanje vol. (…) Uit een burgerlijke sfeer sproten onze weinig militaire geest, de overwegend
handelsgeest. De burgerlijke samenleving verklaart de geringe oproerigheid der volksklassen (…).
In burgerlijkheid wortelen ook onze hinderlijkste nationale gebreken: de vrijdom der baldadigheid,
het gemis aan publieke wellevendheid en de vaak beklaagde krenterigheid.
Het woord is dus dubbelzinnig want het heeft drie betekenissen:
Burger of Staatsburger:
↳ In de vorm van een juridische status en politieke rechten (Citoyen, Citizen)
Burgerlijk:
↳ Vertolkt als een sociale groep waar je aan deelneemt of vertoont gedrag (ook
Bourgeoisie)
Burgerschap:
↳ Beter bekend als gemeenschap, verantwoordelijkheidsgevoel en een morele dimensie
1
, Onderwerp heeft dus tenminste deze aspecten:
Juridisch
Politiek
Sociaal-cultureel (maatschappelijk)
Moreel
NB: Bij alle aspecten is er sprake van in- en uitsluiting om op die manier een ‘in-’ en ‘outgroup’ te
creëren. Voorbeelden: Nederlandse staatsburger vs statenloos persoon, huismoeder in vinexwijk vs
corpsbal en vrijwilliger in het buurthuis vs autonoom persoon die autarkisch leeft.
Fahrmeier
Zijn ‘burgers’ een modern en dus nationaal verschijnsel?
Andreas Fahrmeier en zijn boek Citizenship (2007)
Hoofdstuk 1: ‘Before Citizenship’
Hoofdstuk 2: ‘The Revolutionary Moment and the Invention of Citizenship’
↳ Fahrmeier duidt hier op de Franse revolutie en ziet dit als de periode waarin het burgerschap is
uitgevonden.
‘Though the boundaries of formal, political, social and economic citizenship never coincided, they
converged until the 1960s.’
↳ Hij verbindt dit aan het kiesrecht, de sociale omgeving van burgers en de uitsluiting van ‘non-
citizens’ als gemeenschappelijke deler.
↳ Hierbij is een belangrijke noot dat Fahrmeir het hier heeft over het Franse
kiesrecht voor alle mannen in Frankrijk en vrouwen hierbij weglaat en dat dit ook
uitsluitend gaat over burgers die de Franse taal beheersen.
Aristoteles
Hier is een ander perspectief op burgerschap: het betreft niet alleen staatsburgers, maar ook
(stads)burgers in verschillende contexten. We beginnen met Aristoteles en zijn opvattingen over
Atheens burgerschap en volgen de ontwikkeling van stedelijk burgerschap door de geschiedenis.
Aristoteles beschouwde de mens als een 'zoön politikon', wat betekent dat mensen politiek
betrokken zijn, maar vooral sociaal van aard. Ze komen tot hun recht als leden van een 'polis',
oftewel een stedelijke gemeenschap, en spelen een rol in de politiek.
Aristoteles' ideeën resoneren nog steeds in de uitspraak:
"Burgerschap is regeren en geregeerd worden."
Volgens hem hoort rolwisseling bij burgerschap; dit betekent zowel het betwisten als het
aanvaarden van gezag. Hij benadrukt dat je je mening moet geven als je het niet eens bent met de
democratie en dat je verantwoordelijkheid moet nemen wanneer je door loting wordt gekozen om
te regeren, zoals dat in het oude Griekenland gebeurde.
2
