De grens van de mens
Hoofdstuk 1 De grens van de mens
Nietzsche: de mens moet niet langer gezien worden als een doel in zichzelf, maar als een brug
naar een hoger wezen → de Übermensch
Meer adequate lezing: staat voor een betere manier van mens zien
Het meest eigen: ons mens-zijn → wie dat opgeeft, geeft de basis van de moraal op
Waar beter maken vroeger nog betekende dat mensen genezen werden van een ziekte,
ontstaan nu mogelijkheden tot het verbeteren van de mens
Fantaseren over post-humane toekomst > homo sapiens heeft een opvolger gekregen, die
sterker gelukkigere mooier en vitaler is
Vormen een uitdaging voor ons huidige begrip van de mens en voor de manier waarop we met
dat begrip omgaan
In de filosofie is er een stevig debat gaande over de vraag in hoeverre zulke ontwikkelingen wel
wenselijk zijn; voor- en tegenstanders - aangeduid als respectievelijk transhumanisten en
bioconservatieven
Ongelijkheid tussen verbeterden en niet-verbeterden en ook tussen verbeteraars en
verbeterden; fundament van onze liberale democratie loopt gevaar: de grondwaarde van
vrijheid wordt bedreigd als sommigen de macht kunnen hebben over de erfelijke eigenschappen
van anderen
Behoudende religieuze invalshoek: overmoedige karakter van het ingrijpen in de menselijke
natuur → zijn voortgekomen uit een goddelijke scheppingsdaad of uit een evolutionaire
ontwikkeling → we moeten hoe dan ook van onze vingers van de mens afblijven
Het leven zou zijn betekenis verliezen; het niet-vanzelfsprekende, wonderlijke en onherleidbare
gaat verloren
Transhumanisten: dromen over verbeterde versie van onszelf; opvolger van de homo sapiens;
perfectionering van de mens
De mens is een product van de evolutie, en het zou wel heel vreemd zijn als het evolutionaire
proces opeens zou stoppen bij de huidige vorm van de mens
Human enhancement (verbetering van de mens) > verbeeld in de figuur van de cyborg = wezen
dat half cybernetisch hald organisch is; het technische en het menselijke zijn erin versmolten tot
een nieuwe entiteit
Doet grenzen vervagen, omdat het de gangbare grenzen die aan het menselijk zijn gesteld niet
kent
Niet geboren maar gemaakt; niet in het leven geworpen maar in het leven geplaatst
,Het vastgepind worden op een natuur is vaak een reden om groepen in politieke zin irrelevant te
maken of te onderdrukken
Cyborg = technologische übermensch
Noodzakelijk om niet alleen voorbij de mens te denken, maar ook voorbij het humanisme → die
de mens als autonoom wezen beschouwt
Posthumanistische benadering voert ons tot de grens van het humane en tot de grens van het
humanisme
Posthumanistisch = benadering van de mens voorbij het humanisme
Transhumanistisch = daadwerkelijke fysieke gang voorbij de mens
Nieuwe technologieën brengen steeds duidelijker de grens van de mens in beeld:
- Feitelijke zin: in hoeverre voeren deze ontwikkelingen ons voorbij de mens?
- Ethische zin: is er een grens aan de mens die we niet zouden mogen overschrijven?
Moet ethiek zich wel bezighouden met het stellen van grenzen?
De strijd tussen bioconservatieven en transhumanisten is nogal onbevredigend, omdat beide
posities onvoldoende rekenschap geven van de complexiteit van de relaties tussen mens en
technologie
Instrumenten worden niet alleen aan ons toegevoegd, maar ons ook radicaal veranderen
Zo is de nanopil geen neutraal instrument om kankercellen op te sporen, deze pil zal ook
verantwoordelijkheden doen verschuiven tussen arts en patiënt, ons zelfbeeld beïnvloeden een
rol spelen in de medicalisering van het bestaan etc
Tegenstanders mensverbetering zien scherp wat er op het spel staan, maar zijn zich er weer
onvoldoende van bewust dat het trekken van een grens tussen mens en technologie nauwelijks
mogelijk is, omdat Mens-zijn is van meet af aan verweven geweest met technologie
Doordat we technieken zijn gaan ontwikkelen en gebruiken, hebben we de richting van onze
eigen evolutie beïnvloed
Techniekfilosofie; bv Ihde
De centrale gedachte in deze benaderingen is dat mens en techniek niet los van elkaar
begrepen kunnen worden, maar alleen in hun onderlinge verhouding. Ze zijn niet alleen feitelijk
vaak met elkaar verweven, maar ze zijn ook niet zonder elkaar te begrijpen. Mens en
technologie constitueren elkaar: ze zijn wat ze zijn in relatie tot elkaar
Als mens en techniek inderdaad zo principieel met elkaar verweven zijn, dan kan de ethiek zich
niet opstellen als grensbewaker die bepaalt tot hoever ‘de techniek’ mag binnendringen in de
sfeer van ‘de mens’, zoals de bioconservatieven doen. Maar evenmin kan de ethiek volstaan
, met het transhumanistische argument dat techniek een instrument is om menselijke
gezondheid, intelligentie, levensduur en geluksbeleving te vergroten. Want daarmee miskent de
ethiek dat techniek veel meer is dan een instrument en dat het mens-zijn op een nieuwe manier
vorm krijgt door deze technologieën.
De moraal waarmee we technologie beoordelen, ontwikkelt zich in nauw contact met die
technologie zelf
In plaats van zich tegenover technologie op te stellen, zou de ethiek technologische
ontwikkelingen moeten begeleiden.Kritisch, maar nauw verbonden.
Ethische discussie draait om de vraag hoe we verantwoord vorm kunnen geven aan onszelf
Voorstanders voorbij de mens gaan: transhumanisten (Bostrom)
Tegenstanders: bioconservatieven (Habermas) → mogelijke ongelijkheid
Grondwaarde van vrijheid bedreigd als sommigen de macht kunnen hebben over erfelijke
eigenschappen van anderen
Cyborg (Haraway): mens en techniek versmolten tot een wezen → grensvervaging
We hebben zelf de richting van evolutie bepaald en beïnvloed (door introductie van
technologieën als vliegtuigen, brillen en telefoons)
Hoofdstuk 2 Mens en techniek
Beschikbaarheid van onderzoeksmogelijkheden → verantwoordelijkheidsgevoel
Hans Achterhuis: moralisering van apparaten
Als de geest gewillig is, kunnen technologieën worden gebruikt om het vlees sterker te maken
→ bv waterbesparende douchekoppen
Echoscopie ‘vertaalde’ ons ongeboren kind in een mogelijke patiënt, aangeboren ziektes in
vormen van lijden die voorkomen kunnen worden, en onszelf in beslissers over het leven van
ons kind
Door technologische ontwikkelingen hoe dan ook in toenemende mate een eigen keuze waar
mensen op aangesproken kunnen worden. Zo brengt echoscopie op meerdere manieren ‘de
grens van de mens’ in beeld. Enerzijds blijken wij minder autonoom te zijn dan we vaak denken,
omdat onze moraal verweven is met technologie. En anderzijds blijkt ook de fysieke constitutie
van de mens technologisch steeds meer maakbaar te zijn.
Hoofdstuk 1 De grens van de mens
Nietzsche: de mens moet niet langer gezien worden als een doel in zichzelf, maar als een brug
naar een hoger wezen → de Übermensch
Meer adequate lezing: staat voor een betere manier van mens zien
Het meest eigen: ons mens-zijn → wie dat opgeeft, geeft de basis van de moraal op
Waar beter maken vroeger nog betekende dat mensen genezen werden van een ziekte,
ontstaan nu mogelijkheden tot het verbeteren van de mens
Fantaseren over post-humane toekomst > homo sapiens heeft een opvolger gekregen, die
sterker gelukkigere mooier en vitaler is
Vormen een uitdaging voor ons huidige begrip van de mens en voor de manier waarop we met
dat begrip omgaan
In de filosofie is er een stevig debat gaande over de vraag in hoeverre zulke ontwikkelingen wel
wenselijk zijn; voor- en tegenstanders - aangeduid als respectievelijk transhumanisten en
bioconservatieven
Ongelijkheid tussen verbeterden en niet-verbeterden en ook tussen verbeteraars en
verbeterden; fundament van onze liberale democratie loopt gevaar: de grondwaarde van
vrijheid wordt bedreigd als sommigen de macht kunnen hebben over de erfelijke eigenschappen
van anderen
Behoudende religieuze invalshoek: overmoedige karakter van het ingrijpen in de menselijke
natuur → zijn voortgekomen uit een goddelijke scheppingsdaad of uit een evolutionaire
ontwikkeling → we moeten hoe dan ook van onze vingers van de mens afblijven
Het leven zou zijn betekenis verliezen; het niet-vanzelfsprekende, wonderlijke en onherleidbare
gaat verloren
Transhumanisten: dromen over verbeterde versie van onszelf; opvolger van de homo sapiens;
perfectionering van de mens
De mens is een product van de evolutie, en het zou wel heel vreemd zijn als het evolutionaire
proces opeens zou stoppen bij de huidige vorm van de mens
Human enhancement (verbetering van de mens) > verbeeld in de figuur van de cyborg = wezen
dat half cybernetisch hald organisch is; het technische en het menselijke zijn erin versmolten tot
een nieuwe entiteit
Doet grenzen vervagen, omdat het de gangbare grenzen die aan het menselijk zijn gesteld niet
kent
Niet geboren maar gemaakt; niet in het leven geworpen maar in het leven geplaatst
,Het vastgepind worden op een natuur is vaak een reden om groepen in politieke zin irrelevant te
maken of te onderdrukken
Cyborg = technologische übermensch
Noodzakelijk om niet alleen voorbij de mens te denken, maar ook voorbij het humanisme → die
de mens als autonoom wezen beschouwt
Posthumanistische benadering voert ons tot de grens van het humane en tot de grens van het
humanisme
Posthumanistisch = benadering van de mens voorbij het humanisme
Transhumanistisch = daadwerkelijke fysieke gang voorbij de mens
Nieuwe technologieën brengen steeds duidelijker de grens van de mens in beeld:
- Feitelijke zin: in hoeverre voeren deze ontwikkelingen ons voorbij de mens?
- Ethische zin: is er een grens aan de mens die we niet zouden mogen overschrijven?
Moet ethiek zich wel bezighouden met het stellen van grenzen?
De strijd tussen bioconservatieven en transhumanisten is nogal onbevredigend, omdat beide
posities onvoldoende rekenschap geven van de complexiteit van de relaties tussen mens en
technologie
Instrumenten worden niet alleen aan ons toegevoegd, maar ons ook radicaal veranderen
Zo is de nanopil geen neutraal instrument om kankercellen op te sporen, deze pil zal ook
verantwoordelijkheden doen verschuiven tussen arts en patiënt, ons zelfbeeld beïnvloeden een
rol spelen in de medicalisering van het bestaan etc
Tegenstanders mensverbetering zien scherp wat er op het spel staan, maar zijn zich er weer
onvoldoende van bewust dat het trekken van een grens tussen mens en technologie nauwelijks
mogelijk is, omdat Mens-zijn is van meet af aan verweven geweest met technologie
Doordat we technieken zijn gaan ontwikkelen en gebruiken, hebben we de richting van onze
eigen evolutie beïnvloed
Techniekfilosofie; bv Ihde
De centrale gedachte in deze benaderingen is dat mens en techniek niet los van elkaar
begrepen kunnen worden, maar alleen in hun onderlinge verhouding. Ze zijn niet alleen feitelijk
vaak met elkaar verweven, maar ze zijn ook niet zonder elkaar te begrijpen. Mens en
technologie constitueren elkaar: ze zijn wat ze zijn in relatie tot elkaar
Als mens en techniek inderdaad zo principieel met elkaar verweven zijn, dan kan de ethiek zich
niet opstellen als grensbewaker die bepaalt tot hoever ‘de techniek’ mag binnendringen in de
sfeer van ‘de mens’, zoals de bioconservatieven doen. Maar evenmin kan de ethiek volstaan
, met het transhumanistische argument dat techniek een instrument is om menselijke
gezondheid, intelligentie, levensduur en geluksbeleving te vergroten. Want daarmee miskent de
ethiek dat techniek veel meer is dan een instrument en dat het mens-zijn op een nieuwe manier
vorm krijgt door deze technologieën.
De moraal waarmee we technologie beoordelen, ontwikkelt zich in nauw contact met die
technologie zelf
In plaats van zich tegenover technologie op te stellen, zou de ethiek technologische
ontwikkelingen moeten begeleiden.Kritisch, maar nauw verbonden.
Ethische discussie draait om de vraag hoe we verantwoord vorm kunnen geven aan onszelf
Voorstanders voorbij de mens gaan: transhumanisten (Bostrom)
Tegenstanders: bioconservatieven (Habermas) → mogelijke ongelijkheid
Grondwaarde van vrijheid bedreigd als sommigen de macht kunnen hebben over erfelijke
eigenschappen van anderen
Cyborg (Haraway): mens en techniek versmolten tot een wezen → grensvervaging
We hebben zelf de richting van evolutie bepaald en beïnvloed (door introductie van
technologieën als vliegtuigen, brillen en telefoons)
Hoofdstuk 2 Mens en techniek
Beschikbaarheid van onderzoeksmogelijkheden → verantwoordelijkheidsgevoel
Hans Achterhuis: moralisering van apparaten
Als de geest gewillig is, kunnen technologieën worden gebruikt om het vlees sterker te maken
→ bv waterbesparende douchekoppen
Echoscopie ‘vertaalde’ ons ongeboren kind in een mogelijke patiënt, aangeboren ziektes in
vormen van lijden die voorkomen kunnen worden, en onszelf in beslissers over het leven van
ons kind
Door technologische ontwikkelingen hoe dan ook in toenemende mate een eigen keuze waar
mensen op aangesproken kunnen worden. Zo brengt echoscopie op meerdere manieren ‘de
grens van de mens’ in beeld. Enerzijds blijken wij minder autonoom te zijn dan we vaak denken,
omdat onze moraal verweven is met technologie. En anderzijds blijkt ook de fysieke constitutie
van de mens technologisch steeds meer maakbaar te zijn.
