Dysfagie – algehele samenvatting
Wat is dysfagie?
Uit het Grieks: dys (gestoord) + phagein (slikken) ‘moeite om voedsel van de mond naar de maag moeite om voedsel van de mond naar de maag
te verplaatsen’ Dysfagie is een verzamelnaam voor slikklachten of slikproblemen. Deze zijn het
gevolg van afwijkingen in de anatomie van belangrijke structuren in het slikproces of afwijkingen in
de beweging van deze structuren.
Oorzaken van dysfagie - etiologie
• Anatomische afwijkingen (schisis)
• Neurologische oorzaken
- Slikstoornis na een CVA
- Progressieve ziektebeelden zoals de ziekte van Parkinson, MS, ALS, Myasthenia Gravis, de
ziekte van Huntington, cerebellaire ataxie, enz.
• Oncologische oorzaken
- Tumoren van de kaak, mondbodem, tong, gehemelte
- Na verwijdering van de tumor slikproblemen
- Na bestraling van de tumor door: aantasting speekselklieren met als gevolg droge mond
(xerostomie)
• Schade aan hersenzenuwen, bijv. na operatie
• Psychologische oorzaken
• Normale veroudering
- Presbyfagie = normale veroudering
- Afnemende spierkracht en informatieverwerking
- Grote individuele verschillen
- Géén onveilige slik Wél: Beide orale fasen:
• Incompleet of niet-passend gebit
• Meer tijd nodig
• Latere slikinzet
• Afnemende reuk/smaak
Presbyfagie (normale veroudering)
Faryngeale fase: – Latere slikreflex – Kleinere heffing larynx – Kortere en kleinere opening
slokdarmsfincter – Tragere peristaltiek slokdarm en lediging maag – Meer gastro-oesofageale reflux
Echter: dit is géén dysfagie, tenzij bij ziekte/extra zwakte…. Dit noemen we secundaire presbyfagie
Secundaire presbyfagie is de verzamelnaam voor slikstoornissen die het gevolg zijn van
aandoeningen die in het algemeen bij oudere mensen meer prevalent zijn, zoals de beroerte en
neurodegeneratieve aandoeningen.
Hoe vaak komt het voor? Incidentie en prevalentie
Bij 30-50% van de patiënten in de acute fase na CVA (In weekends screent de verpleging.)
Zes maanden na het CVA heeft zo’n 20 procent van deze mensen met acute dysfagie direct na een
CVA nog steeds problemen met slikken.
Richtlijn orofaryngeale dysfagie (OD)
Richtlijn OD gaat over de beste zorg voor patiënten met of risico op dysfagie. Onderwerpen in de
richtlijn zijn:
• Vaststellen van dysfagie en vervolgbeleid / onderzoek
• Screeningsmethoden die geschikt zijn voor het opsporen van dysfagie
1
, • Aanvullende onderzoeken die ingezet kunnen worden
• De rol van de logopedist bij het signaleren en vaststellen van dysfagie
• De verschillende mogelijkheden bij de behandeling en begeleiding van patiënten met dysfagie
• De organisatie van de zorg rondom patiënten met dysfagie
ONDERZOEK/DIAGNOSTIEK DYSFAGIE
Onderzoeken = in alle gevallen: In kaart brengen van het functioneren op de ICF-niveaus:
1. FUNCTIE,
2. ACTIVITEITEN,
3. PARTICIPATIE
Beredeneer voor jezelf waarom dat zo belangrijk is.
Beoordelen van het slikken altijd in de vier fasen
1 Pre-orale of voorbereidende fase : (willekeurig)
voedsel zien en voorbereiden op wat er komt, hap/slok nemen en eventueel
kauwen Het eigenlijke slikken:
2 Orale transport- of orale fase: (willekeurig)
transport van de bolus van voor naar achter en inzet van de slik (≠ slikreflex!) Tot
nu toe een willekeurig, te beïnvloeden, proces Slikreflex wordt pas ingezet als de
bolus bij de farynxbogen komt
3 Faryngeale fase: (onwillekeurig)
het velum sluit de neusholte af, epiglottis en stembanden sluiten de luchtpijp af, de
larynx gaat omhoog en naar voren, de oesofagus wordt daardoor geopend
4 Oesofageale fase: (onwillekeurig)
bolus gaat van slokdarm naar maag door peristaltische bewegingen en
zwaartekracht = buiten het aandachtsgebied van de logopedist
Diagnostiek en klinimetrie bij dysfagie
Behandeld worden achtereenvolgens: Slikscreening.
Logopedisch slikonderzoek:
- Algemeen,
- Kwantitatieve sliktests (slikscreening na CVA, Radboud)
- Ernstschalen (FOIS)
- Vragenlijsten (Swal-Qol)
Instrumenteel vervolgonderzoek (FEES en Fluoroscopie)
Slikscreening of bedside watersliktest
- Door verpleegkundigen, voedingsassistenten of artsen
• Is het veilig om de patiënt iets te laten eten of
drinken? Ja of nee dus pluis/niet-pluis, maar
meer niet!
• Moet er een logopedist in consult worden
gevraagd? onderzoeken/diagnosticeren van
het slikken doet de logopedist
- Na CVA internationaal ‘moeite om voedsel van de mond naar de maag bedside swallowing assessment’
Algemeen logopedisch slikonderzoek voorbereidend
• Is de patiënt goed wakker en alert?
• Begrijpt hij wat je zegt?
2
Wat is dysfagie?
Uit het Grieks: dys (gestoord) + phagein (slikken) ‘moeite om voedsel van de mond naar de maag moeite om voedsel van de mond naar de maag
te verplaatsen’ Dysfagie is een verzamelnaam voor slikklachten of slikproblemen. Deze zijn het
gevolg van afwijkingen in de anatomie van belangrijke structuren in het slikproces of afwijkingen in
de beweging van deze structuren.
Oorzaken van dysfagie - etiologie
• Anatomische afwijkingen (schisis)
• Neurologische oorzaken
- Slikstoornis na een CVA
- Progressieve ziektebeelden zoals de ziekte van Parkinson, MS, ALS, Myasthenia Gravis, de
ziekte van Huntington, cerebellaire ataxie, enz.
• Oncologische oorzaken
- Tumoren van de kaak, mondbodem, tong, gehemelte
- Na verwijdering van de tumor slikproblemen
- Na bestraling van de tumor door: aantasting speekselklieren met als gevolg droge mond
(xerostomie)
• Schade aan hersenzenuwen, bijv. na operatie
• Psychologische oorzaken
• Normale veroudering
- Presbyfagie = normale veroudering
- Afnemende spierkracht en informatieverwerking
- Grote individuele verschillen
- Géén onveilige slik Wél: Beide orale fasen:
• Incompleet of niet-passend gebit
• Meer tijd nodig
• Latere slikinzet
• Afnemende reuk/smaak
Presbyfagie (normale veroudering)
Faryngeale fase: – Latere slikreflex – Kleinere heffing larynx – Kortere en kleinere opening
slokdarmsfincter – Tragere peristaltiek slokdarm en lediging maag – Meer gastro-oesofageale reflux
Echter: dit is géén dysfagie, tenzij bij ziekte/extra zwakte…. Dit noemen we secundaire presbyfagie
Secundaire presbyfagie is de verzamelnaam voor slikstoornissen die het gevolg zijn van
aandoeningen die in het algemeen bij oudere mensen meer prevalent zijn, zoals de beroerte en
neurodegeneratieve aandoeningen.
Hoe vaak komt het voor? Incidentie en prevalentie
Bij 30-50% van de patiënten in de acute fase na CVA (In weekends screent de verpleging.)
Zes maanden na het CVA heeft zo’n 20 procent van deze mensen met acute dysfagie direct na een
CVA nog steeds problemen met slikken.
Richtlijn orofaryngeale dysfagie (OD)
Richtlijn OD gaat over de beste zorg voor patiënten met of risico op dysfagie. Onderwerpen in de
richtlijn zijn:
• Vaststellen van dysfagie en vervolgbeleid / onderzoek
• Screeningsmethoden die geschikt zijn voor het opsporen van dysfagie
1
, • Aanvullende onderzoeken die ingezet kunnen worden
• De rol van de logopedist bij het signaleren en vaststellen van dysfagie
• De verschillende mogelijkheden bij de behandeling en begeleiding van patiënten met dysfagie
• De organisatie van de zorg rondom patiënten met dysfagie
ONDERZOEK/DIAGNOSTIEK DYSFAGIE
Onderzoeken = in alle gevallen: In kaart brengen van het functioneren op de ICF-niveaus:
1. FUNCTIE,
2. ACTIVITEITEN,
3. PARTICIPATIE
Beredeneer voor jezelf waarom dat zo belangrijk is.
Beoordelen van het slikken altijd in de vier fasen
1 Pre-orale of voorbereidende fase : (willekeurig)
voedsel zien en voorbereiden op wat er komt, hap/slok nemen en eventueel
kauwen Het eigenlijke slikken:
2 Orale transport- of orale fase: (willekeurig)
transport van de bolus van voor naar achter en inzet van de slik (≠ slikreflex!) Tot
nu toe een willekeurig, te beïnvloeden, proces Slikreflex wordt pas ingezet als de
bolus bij de farynxbogen komt
3 Faryngeale fase: (onwillekeurig)
het velum sluit de neusholte af, epiglottis en stembanden sluiten de luchtpijp af, de
larynx gaat omhoog en naar voren, de oesofagus wordt daardoor geopend
4 Oesofageale fase: (onwillekeurig)
bolus gaat van slokdarm naar maag door peristaltische bewegingen en
zwaartekracht = buiten het aandachtsgebied van de logopedist
Diagnostiek en klinimetrie bij dysfagie
Behandeld worden achtereenvolgens: Slikscreening.
Logopedisch slikonderzoek:
- Algemeen,
- Kwantitatieve sliktests (slikscreening na CVA, Radboud)
- Ernstschalen (FOIS)
- Vragenlijsten (Swal-Qol)
Instrumenteel vervolgonderzoek (FEES en Fluoroscopie)
Slikscreening of bedside watersliktest
- Door verpleegkundigen, voedingsassistenten of artsen
• Is het veilig om de patiënt iets te laten eten of
drinken? Ja of nee dus pluis/niet-pluis, maar
meer niet!
• Moet er een logopedist in consult worden
gevraagd? onderzoeken/diagnosticeren van
het slikken doet de logopedist
- Na CVA internationaal ‘moeite om voedsel van de mond naar de maag bedside swallowing assessment’
Algemeen logopedisch slikonderzoek voorbereidend
• Is de patiënt goed wakker en alert?
• Begrijpt hij wat je zegt?
2
