Hoofdstuk 1 – Een inleiding op praktijkonderzoek
1.1 Een positiebepaling van praktijkonderzoek
Onderzoek doen is nauw verbonden met leren en ontwikkelen en ligt
aan de basis van ons bestaan.
Onderzoek doe je als je iets (nieuws) wilt weten; je hebt vragen over
een verschijnsel, maar (nog) geen antwoorden.
Intentioneel leren = Bewust via een bepaald systematiek antwoord
proberen te krijgen op vragen.
1.1.1 Het belang van een onderzoekende beroepshouding
De huidige visie op gezondheid gaat uit van mogelijkheden van mensen
en is gericht op het waar mogelijk stimuleren en ondersteunen van het
functioneren, de veerkracht en de eigen regie van burgers.
Een onderzoekende beroepshouding helpt je om impliciete kennis en
onderliggende denk- en besluitvormingsprocessen van zowel jezelf als je
collega’s te expliciteren.
Je richt je op patronen, structuren en mentale modellen die verbogen
zijn voor directe waarneming.
Losse en Nahuis hebben kenmerken geclusterd in drie dimensies:
De open houding: De professional staat open voor nieuwe indrukken,
is bereid tot perspectiefwisseling, wil begrijpen en wil delen.
De kritische houding: De professional wil nagaan of iets klopt, wil
onderbouwen en verantwoorden.
De creatieve houding: De professional is gericht op vernieuwing en
wil voortbouwen en toevoegen.
1.1.2 Hoofdoelen van onderzoek
Je wilt theorieën ontwikkelen of toetsen.
Theorie = een geheel van logisch samenhangende uitspraken die samen
een deel van de werkelijkheid proberen te verklaren
Je wilt kennis toepasbaar maken in een brede beroepscontext.
Je wilt op zoek gaan naar antwoorden op vragen in een specifieke
beroepssituatie met als doel deze situatie beter te begrijpen en waar
nodig te verbeteren.
Fundamenteel onderzoek = wanneer het accent op de ontwikkeling en
toetsing van theorie ligt.
Kennis uit fundamenteel onderzoek kan het uitgangspunt vormen voor
toegepast onderzoek.
Toegepast onderzoek = wanneer het accent op kennis ligt die tot de
oplossing van generieke problemen moet bijdragen.
Toegepast onderzoek toets onder welke voorwaarden het zinvol is om
de behandelmethode in te zetten binnen de hulpverlening om de
problemen van de doelgroep op te lossen.
Opbrengsten van fundamenteel/toegepast onderzoek kan aanleiding
zijn voor een praktijkonderzoek gericht op het verbeteren van het
professioneel handelen van zorg- en dienstverleners in een specifieke
beroepssituatie.
1.1.3 Onderzoeksbenaderingen
Onderzoeksbenaderingen = verschillende opvattingen over wat goed
onderzoek is.
, 3 belangrijke onderzoeksbenaderingen:
1. De positivistische onderzoeksbenadering
Kennis is gebaseerd op dat wat direct waarneembaar is; er is een
bestaande werkelijkheid die beschreven kan worden aan de hand
van algemene wetmatigheden
Er zijn factoren die de algemene wetmatigheden beïnvloeden en
daardoor vertroebelen; nieuws van de dag, sfeer in de groep,
persoonlijke omstandigheden client.
Kenmerkend is dat je probeert je onderzoek zo in te richten dat deze
vertroebeling geminimaliseerd wordt, zodat je alsnog in staat bent
uitspraken te doen over de werkelijkheid.
2. De constructivistische of interpretatieve onderzoeksbenadering
Er kunnen meerdere interpretaties van de werkelijkheid naast elkaar
bestaan.
Interpretaties worden gekleurd door persoonlijkheden en ervaringen.
Mensen zorgen ervoor dat kennis voortdurend verandert. Je zoekt
niet naar algemene wetmatigheden, maar naar interpretaties van
gebeurtenissen die zich in een specifieke beroepssituatie voordoen.
3. De kritische-emancipatorische onderzoeksbenadering
Gebaseerd op de opvatting dat kennis niet waardevrij is en dat deze
bepaald wordt door de mensen met macht.
Wordt veel gesproken over empowerment
Empowerment = het versterken en verbinden van personen, organisaties
en groepen in de samenleving
De dialoog staat centraal
De onderzoeksbenadering bij praktijkonderzoek
Iedereen die deel uitmaakt van de praktijk heeft invloed op de
praktijk en de manier waarop die wordt ervaren.
Je probeert de belanghebbende actief te betrekken bij het
onderzoek; het onderzoeksproces kan zo bijdragen aan het
verkrijgen van regie over de eigen situatie.
1.4.4 Praktijkonderzoek in relatie tot evidence-based practice en practice-
based evidence
EBP:
Evidence-based practice (EBP) gaat over zorgvuldig gebruiken van het
huidige, beste bewijsmateriaal om beslissingen te nemen met individuele
cliënten om de zorg- en/of dienstverlening te verbeteren.
Beschikbare evidence wordt gecombineerd met de individuele kennis en
ervaringen van de professional en de wensen/voorkeuren van de client.
PBE:
Practice-based evidence (PBE) gaat uit van het idee dat kennis over het
handelen van een professional ontstaat in het specifieke contact van de
beroepspraktijk en dat die kennis evolueert door de interactie tussen de
personen die in deze context een belangrijke rol spelen.
PBE zet professionals aan tot het expliciteren van de eigen
beroepspraktijk en de door hen waargenomen effecten.
Er wordt in dit verband ook wel gesproken over ontstaan van
praktijktheorieën.
Verschil EBP & PBE:
, Evidence wordt bij EBP onder wetenschappelijke condities verkregen en
wordt vertaal naar de praktijk.
Bij PBE wordt evidence verkregen onder realistische condities wat
eventueel in de volgende stap verder onderzocht kan worden.
Bij verwerving van PBE ligt het accent op praktijkonderzoek
1.1.5 Definitie van praktijkonderzoek
Definitie = Praktijkonderzoek in zorg en welzijn is onderzoek dat wordt
uitgevoerd door zorg- en dienstverleners, waarbij op systematische wijze
in interactie met de omgeving antwoorden verkregen worden op vragen
die ontstaan in de eigen beroepspraktijk en gericht zijn op verbetering van
deze praktijk.
Ontwerponderzoek = Je werkt direct aan verbetering van je eigen
beroepspraktijk door je te verdiepen in zowel het praktijkprobleem als de
oplossing ervan om op basis daarvan een ontwerp te maken en dit
doelgerecht te testen en in te voeren.
1.1.6 Praktijkonderzoek in relatie tot het methodisch handelen
Van Keken onderscheidt drie competentiesegmenten:
1. Segment 1: Werken met/voor cliënten.
2. Segment 2: Werken in en vanuit een arbeidsomgeving vaardigheden
om goed te kunnen functioneren binnen een organisatie in je rol.
3. Segment 3: Werken aan professionaliteit en professionalisering
verantwoordelijkheid onderhouden beroepscompetenties en ontwikkeling
van beroepsgroep.
1.2 De kernactiviteiten van praktijkonderzoek
Wanneer je praktijkonderzoek doet doorlopen je minimaal 1x alle
kernactiviteiten.
Kernactiviteiten ontwerpen voer je alleen bij ontwerponderzoek uit.
De kernactiviteiten zijn met elkaar verbonden
en volgen elkaar op.
Het onderzoeksproces heeft een cyclisch
karakter
Onderzoeksproces is iteratief van aard
(herhalend)
Kernactiviteiten
Oriënteren:
Je probeert in beeld te krijgen welke
praktijkproblemen er zijn, voor wie deze
belangrijk zijn, wat erover bekend is en
wat het belang is van het onderzoek voor jezelf/organisatie.
Richten:
Je zoomt in en probeert het praktijkprobleem af te bakenen om tot
een duidelijke onderzoeksvraag te komen.
Kernactiviteit leidt tot probleemstelling.
Probleemstelling = Bestaat uit beschrijving van het praktijkprobleem, de
literatuurstudie, het doel van het onderzoek en onderzoeksvraag, al dan
niet uitgewerkt in deelvragen.
Plannen:
1.1 Een positiebepaling van praktijkonderzoek
Onderzoek doen is nauw verbonden met leren en ontwikkelen en ligt
aan de basis van ons bestaan.
Onderzoek doe je als je iets (nieuws) wilt weten; je hebt vragen over
een verschijnsel, maar (nog) geen antwoorden.
Intentioneel leren = Bewust via een bepaald systematiek antwoord
proberen te krijgen op vragen.
1.1.1 Het belang van een onderzoekende beroepshouding
De huidige visie op gezondheid gaat uit van mogelijkheden van mensen
en is gericht op het waar mogelijk stimuleren en ondersteunen van het
functioneren, de veerkracht en de eigen regie van burgers.
Een onderzoekende beroepshouding helpt je om impliciete kennis en
onderliggende denk- en besluitvormingsprocessen van zowel jezelf als je
collega’s te expliciteren.
Je richt je op patronen, structuren en mentale modellen die verbogen
zijn voor directe waarneming.
Losse en Nahuis hebben kenmerken geclusterd in drie dimensies:
De open houding: De professional staat open voor nieuwe indrukken,
is bereid tot perspectiefwisseling, wil begrijpen en wil delen.
De kritische houding: De professional wil nagaan of iets klopt, wil
onderbouwen en verantwoorden.
De creatieve houding: De professional is gericht op vernieuwing en
wil voortbouwen en toevoegen.
1.1.2 Hoofdoelen van onderzoek
Je wilt theorieën ontwikkelen of toetsen.
Theorie = een geheel van logisch samenhangende uitspraken die samen
een deel van de werkelijkheid proberen te verklaren
Je wilt kennis toepasbaar maken in een brede beroepscontext.
Je wilt op zoek gaan naar antwoorden op vragen in een specifieke
beroepssituatie met als doel deze situatie beter te begrijpen en waar
nodig te verbeteren.
Fundamenteel onderzoek = wanneer het accent op de ontwikkeling en
toetsing van theorie ligt.
Kennis uit fundamenteel onderzoek kan het uitgangspunt vormen voor
toegepast onderzoek.
Toegepast onderzoek = wanneer het accent op kennis ligt die tot de
oplossing van generieke problemen moet bijdragen.
Toegepast onderzoek toets onder welke voorwaarden het zinvol is om
de behandelmethode in te zetten binnen de hulpverlening om de
problemen van de doelgroep op te lossen.
Opbrengsten van fundamenteel/toegepast onderzoek kan aanleiding
zijn voor een praktijkonderzoek gericht op het verbeteren van het
professioneel handelen van zorg- en dienstverleners in een specifieke
beroepssituatie.
1.1.3 Onderzoeksbenaderingen
Onderzoeksbenaderingen = verschillende opvattingen over wat goed
onderzoek is.
, 3 belangrijke onderzoeksbenaderingen:
1. De positivistische onderzoeksbenadering
Kennis is gebaseerd op dat wat direct waarneembaar is; er is een
bestaande werkelijkheid die beschreven kan worden aan de hand
van algemene wetmatigheden
Er zijn factoren die de algemene wetmatigheden beïnvloeden en
daardoor vertroebelen; nieuws van de dag, sfeer in de groep,
persoonlijke omstandigheden client.
Kenmerkend is dat je probeert je onderzoek zo in te richten dat deze
vertroebeling geminimaliseerd wordt, zodat je alsnog in staat bent
uitspraken te doen over de werkelijkheid.
2. De constructivistische of interpretatieve onderzoeksbenadering
Er kunnen meerdere interpretaties van de werkelijkheid naast elkaar
bestaan.
Interpretaties worden gekleurd door persoonlijkheden en ervaringen.
Mensen zorgen ervoor dat kennis voortdurend verandert. Je zoekt
niet naar algemene wetmatigheden, maar naar interpretaties van
gebeurtenissen die zich in een specifieke beroepssituatie voordoen.
3. De kritische-emancipatorische onderzoeksbenadering
Gebaseerd op de opvatting dat kennis niet waardevrij is en dat deze
bepaald wordt door de mensen met macht.
Wordt veel gesproken over empowerment
Empowerment = het versterken en verbinden van personen, organisaties
en groepen in de samenleving
De dialoog staat centraal
De onderzoeksbenadering bij praktijkonderzoek
Iedereen die deel uitmaakt van de praktijk heeft invloed op de
praktijk en de manier waarop die wordt ervaren.
Je probeert de belanghebbende actief te betrekken bij het
onderzoek; het onderzoeksproces kan zo bijdragen aan het
verkrijgen van regie over de eigen situatie.
1.4.4 Praktijkonderzoek in relatie tot evidence-based practice en practice-
based evidence
EBP:
Evidence-based practice (EBP) gaat over zorgvuldig gebruiken van het
huidige, beste bewijsmateriaal om beslissingen te nemen met individuele
cliënten om de zorg- en/of dienstverlening te verbeteren.
Beschikbare evidence wordt gecombineerd met de individuele kennis en
ervaringen van de professional en de wensen/voorkeuren van de client.
PBE:
Practice-based evidence (PBE) gaat uit van het idee dat kennis over het
handelen van een professional ontstaat in het specifieke contact van de
beroepspraktijk en dat die kennis evolueert door de interactie tussen de
personen die in deze context een belangrijke rol spelen.
PBE zet professionals aan tot het expliciteren van de eigen
beroepspraktijk en de door hen waargenomen effecten.
Er wordt in dit verband ook wel gesproken over ontstaan van
praktijktheorieën.
Verschil EBP & PBE:
, Evidence wordt bij EBP onder wetenschappelijke condities verkregen en
wordt vertaal naar de praktijk.
Bij PBE wordt evidence verkregen onder realistische condities wat
eventueel in de volgende stap verder onderzocht kan worden.
Bij verwerving van PBE ligt het accent op praktijkonderzoek
1.1.5 Definitie van praktijkonderzoek
Definitie = Praktijkonderzoek in zorg en welzijn is onderzoek dat wordt
uitgevoerd door zorg- en dienstverleners, waarbij op systematische wijze
in interactie met de omgeving antwoorden verkregen worden op vragen
die ontstaan in de eigen beroepspraktijk en gericht zijn op verbetering van
deze praktijk.
Ontwerponderzoek = Je werkt direct aan verbetering van je eigen
beroepspraktijk door je te verdiepen in zowel het praktijkprobleem als de
oplossing ervan om op basis daarvan een ontwerp te maken en dit
doelgerecht te testen en in te voeren.
1.1.6 Praktijkonderzoek in relatie tot het methodisch handelen
Van Keken onderscheidt drie competentiesegmenten:
1. Segment 1: Werken met/voor cliënten.
2. Segment 2: Werken in en vanuit een arbeidsomgeving vaardigheden
om goed te kunnen functioneren binnen een organisatie in je rol.
3. Segment 3: Werken aan professionaliteit en professionalisering
verantwoordelijkheid onderhouden beroepscompetenties en ontwikkeling
van beroepsgroep.
1.2 De kernactiviteiten van praktijkonderzoek
Wanneer je praktijkonderzoek doet doorlopen je minimaal 1x alle
kernactiviteiten.
Kernactiviteiten ontwerpen voer je alleen bij ontwerponderzoek uit.
De kernactiviteiten zijn met elkaar verbonden
en volgen elkaar op.
Het onderzoeksproces heeft een cyclisch
karakter
Onderzoeksproces is iteratief van aard
(herhalend)
Kernactiviteiten
Oriënteren:
Je probeert in beeld te krijgen welke
praktijkproblemen er zijn, voor wie deze
belangrijk zijn, wat erover bekend is en
wat het belang is van het onderzoek voor jezelf/organisatie.
Richten:
Je zoomt in en probeert het praktijkprobleem af te bakenen om tot
een duidelijke onderzoeksvraag te komen.
Kernactiviteit leidt tot probleemstelling.
Probleemstelling = Bestaat uit beschrijving van het praktijkprobleem, de
literatuurstudie, het doel van het onderzoek en onderzoeksvraag, al dan
niet uitgewerkt in deelvragen.
Plannen:
