Basisboek recht in de zorg- en welzijnssector (2022-2023)
,Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1 Basisstructuur van het recht...............................................................................................6
1.1 De basisstructuur van het recht....................................................................................................6
1.2 Objectief en subjectief recht.........................................................................................................6
1.3 Doel van objectief recht................................................................................................................6
1.4 Ordening van rechtsregels............................................................................................................6
1.4.1 Ordening naar rechtsgebieden...............................................................................................6
1.4.2 Ordening naar thema’s..........................................................................................................8
1.4.3 Ordening naar moment van toepassing.................................................................................8
1.5 Aard van rechtsregels...................................................................................................................8
1.5.1 Dwingend recht......................................................................................................................8
1.5.2 Aanvullend recht....................................................................................................................9
1.5.3 Semidwingend recht..............................................................................................................9
1.6 Rechtsbronnen..............................................................................................................................9
1.6.1 Rechtsbronnen van geschreven rechtsregels.........................................................................9
1.6.2 Rechtsbronnen van ongeschreven rechtsregels.....................................................................9
Hoofdstuk 2 Staats- en bestuursrecht...................................................................................................10
2.1 Hoofdthema’s staatsrecht...........................................................................................................10
2.2 Kenmerken van de Nederlandse staat........................................................................................10
2.2.1 Macht...................................................................................................................................10
2.2.2 Gedecentraliseerde eenheidsstaat.......................................................................................10
2.2.3 Parlementair-democratische rechtsstaat.............................................................................11
2.2.4 Rechtspersoon......................................................................................................................11
2.2.5 Openbaar lichaam en (bestuurs)orgaan..............................................................................11
2.3 (Bestuurs)organen van de staat..................................................................................................12
2.3.1 Organen van de staat op centraal niveau............................................................................12
2.3.2 Organen van de staat op decentraal niveau........................................................................13
2.5 Categorie besluiten: algemeen verbindende voorschriften (avv’s).............................................14
2.5.1 Wetgeving als onderdeel van overheidshandelen................................................................14
2.5.2 Algemeen verbindende voorschriften gemaakt door organen op centraal niveau...............14
2.5.3 Algemeen verbindende voorschriften gemaakt door organen op decentraal niveau...........16
2.5.4 Rangorde regelgeving centraal en decentraal niveau..........................................................16
2.8 Mensenrechten en grondrechten...............................................................................................16
2.8.1 Rechtsbronnen.....................................................................................................................16
2.8.2 Soorten grondrechten..........................................................................................................17
2
, 2.8.3 Werking van de grondrechten..............................................................................................17
2.9 Privacybescherming....................................................................................................................18
2.9.1 De Grondwet........................................................................................................................18
2.9.2 Algemene verordening gegevensbescherming.....................................................................18
Hoofdstuk 4 Strafrechtelijke thema’s....................................................................................................20
4.1 Het eigene van het strafrecht.....................................................................................................20
4.2 Algemene regels van materieel strafrecht..................................................................................21
4.2.1 De strafwetgever en de indeling in materieel en formeel strafrecht....................................21
4.2.2 Onderscheid tussen misdrijven en overtredingen.................................................................21
4.2.3 Delictsomschrijving en de tenlastelegging...........................................................................21
4.2.4 Schuldvormen......................................................................................................................22
4.2.5 Strafuitsluitingsgronden......................................................................................................22
4.2.6 Causaliteit............................................................................................................................24
4.2.7 Poging en voorbereiding......................................................................................................24
4.2.8 Medeplegen, medeplichtigheid en uitlokking......................................................................24
4.2.9 Documentatie en registratie van strafrechtelijke gegevens.................................................25
Hoofdstuk 5 Rechtsspraak....................................................................................................................26
5.1 Definiëring..................................................................................................................................26
5.2 Kenmerken van de Nederlandse rechtspraak.............................................................................26
5.3 Soorten rechtspraak....................................................................................................................27
5.4 Rechterlijke macht......................................................................................................................27
5.4.1 Rechtsprekende instanties – gerechten................................................................................27
5.4.2 Openbaar Ministerie............................................................................................................27
5.4.3 Parket bij de Hoge Raad.......................................................................................................28
Hoofdstuk 6 Civiele rechtspraak...........................................................................................................29
6.1 Rechtsbron..................................................................................................................................29
6.2 Absolute en relatieve bevoegdheid............................................................................................29
6.3 Civiele procedures......................................................................................................................29
6.3.1 Dagvaardingsprocedures.....................................................................................................29
6.3.2 Kort geding..........................................................................................................................31
6.3.3 Verzoekschriften...................................................................................................................32
Hoofdstuk 7 Strafrechtspraak...............................................................................................................33
7.1 Rechtsbron..................................................................................................................................33
7.2 Absolute en relatieve competentie in het strafrecht..................................................................33
7.3 Strafrechtelijke procedure..........................................................................................................33
7.4 Mediation...................................................................................................................................33
3
,Hoofdstuk 8 Administratieve of bestuursrechtspraak...........................................................................34
8.1 Rechtsbron – de Algemene wet bestuursrecht (Awb).................................................................34
8.2 Absolute en relatieve competentie.............................................................................................34
8.2.1 Absolute competentie bestuursrechter in eerste aanleg......................................................34
8.2.2 Relatieve competentie bestuursrechter in eerste aanleg......................................................35
8.3 Administratiefrechtelijke procedure voor de rechtbank – de Awb-procedure............................35
8.3.1 Soorten conflicten................................................................................................................35
8.3.2 Ontvankelijkheidscriteria rechtbank.....................................................................................35
8.3.3 Behandeling van het geschil door de rechtbank...................................................................35
8.3.4 Beoordelingscriteria rechtbank............................................................................................36
8.3.5 Uitspraak van de rechtbank.................................................................................................36
8.3.6 Voorlopige voorzieningenprocedure bestuursrechter...........................................................36
8.3.7 Rechtsmiddelen bestuursrecht.............................................................................................36
8.3.8 Alternatief voor bestuursrechtelijke conflicten.....................................................................36
Hoofdstuk 9 De rechtsbijstand..............................................................................................................37
9.1 Door de overheid gefinancierde rechtsbijstand..........................................................................37
9.1.1 Het grondrecht.....................................................................................................................37
9.1.2 Rechtsbijstandsverleners van door de overheid gefinancierde rechtsbijstand – de Raad voor
Rechtsbijstand...............................................................................................................................37
9.1.3 Sociaal raadslieden..............................................................................................................37
9.2 Niet door de overheid gefinancierde rechtshulp........................................................................38
9.2.2 Rechtsbijstandsverleners: wie, en wat kost het....................................................................38
9.2.3 Advocaat..............................................................................................................................38
9.2.4 Notaris en deurwaarder.......................................................................................................38
9.2.5 Mediator..............................................................................................................................39
Hoofdstuk 14 De volwassene................................................................................................................39
14.4 Volwassene en arbeid...............................................................................................................39
14.4.1 Arbeidsrecht – arbeidsovereenkomst.................................................................................39
14.4.2 Voorfase van de arbeidsovereenkomst (precontractuele fase)...........................................39
14.4.3 Aangaan van de arbeidsovereenkomst..............................................................................40
14.4.4 Inhoud van de arbeidsovereenkomst.................................................................................41
14.4.5 Einde van de arbeidsovereenkomst....................................................................................52
14.4.6 Flexibele arbeidsovereenkomsten......................................................................................59
14.4.7 Stagiairs en leerling-werknemers.......................................................................................62
14.4.8 Ambtenaren.......................................................................................................................62
14.4.9 Vrijwilligers........................................................................................................................62
4
, 14.4.10 De ontevreden arbeider...................................................................................................63
14.7 Volwassene en hulpverlening...................................................................................................63
14.7.1 Professionele maatschappelijke dienstverlening................................................................63
Hoofdstuk 19 De verdachte..................................................................................................................65
19.1 Meerderjarige verdachte..........................................................................................................65
19.1.2 Procedure vanaf het moment van staande houden tot aan de terechtzitting....................65
19.1.3 Terechtzitting, het vonnis en de rechtsmiddelen................................................................69
5
, Hoofdstuk 1 Basisstructuur van het recht
1.1 De basisstructuur van het recht
Recht wordt gezien als het geheel van regels die de samenleving en het individuele leven regelen.
Deze regels zijn gestructureerd en kunnen worden afgedwongen, zelfs door een rechterlijke uitspraak.
Ze stellen normen voor menselijk gedrag, zijn algemeen en onpersoonlijk om willekeur te voorkomen.
In de studie van recht leren we deze regels te vinden en toe te passen op praktijksituaties door de
basisstructuur van het recht te begrijpen. Dit stelt ons in staat om een methodiek te gebruiken om
casussen op te lossen, waarbij we de rechten en plichten van cliënten/patiënten en onszelf kunnen
vaststellen en indien nodig juridische stappen kunnen ondernemen.
1.2 Objectief en subjectief recht
Het objectieve recht omvat alle regels die er zijn, zowel geschreven als ongeschreven. Hoewel burgers
geacht worden deze regels te kennen, doen ze dat vaak pas als ze in een probleemsituatie zitten en hun
rechten en plichten willen vaststellen. Dit wordt het subjectieve recht genoemd. Als iemand vindt dat
zijn subjectieve recht niet wordt gerespecteerd, kan hij naar de rechter stappen, die verschillende
juridische sancties kan opleggen, zoals het afdwingen van verplichtingen, het betalen van
schadevergoeding of het ondergaan van straffen. Het objectieve recht moet niet verward worden met
het begrip rechtsobject, wat verwijst naar datgene waar je rechten en plichten over gaan.
1.3 Doel van objectief recht
Rechtsregels zijn belangrijk om de samenleving te structureren en de overheid te sturen in haar
functies van wetgeving, bestuur en rechtspraak. Duidelijk geformuleerde rechtsregels zorgen voor
rechtsgelijkheid en rechtszekerheid, wat betekent dat ze in gelijke situaties op dezelfde manier worden
toegepast. Ze kunnen gewenst gedrag bevorderen en ongewenst gedrag ontmoedigen, wat bijdraagt
aan een vreedzame en rechtvaardige samenleving. De bron van deze regels kan variëren, van natuur of
rede tot goddelijke wetten. Door rechtsregels kunnen belangentegenstellingen worden opgelost, kan
eigenrichting worden voorkomen en gewenst gedrag worden afgedwongen, wat maatschappelijke
verandering kan bewerkstelligen.
1.4 Ordening van rechtsregels
Het recht ordent zowel de samenleving als het individuele leven binnen die samenleving. Het bestaat
uit talloze rechtsregels die verschillende aspecten van het leven reguleren. Daarom zijn er veel
rechtsregels nodig. Om specifieke rechtsregels te vinden voor bepaalde situaties, is het belangrijk dat
ze geordend zijn volgens een bepaalde structuur. Dit kan gebeuren op basis van rechtsgebied, thema's
en het moment van toepassing.
1.4.1 Ordening naar rechtsgebieden
Om specifieke rechtsregels te vinden, worden ze gegroepeerd in verschillende rechtsgebieden. Er zijn
vier hoofdgebieden:
1. Burgerlijk recht, ook wel bekend als civiel recht of privaatrecht.
2. Strafrecht.
3. Administratief recht, ook wel bestuursrecht genoemd.
4. Staatsrecht.
1.4.1.1 Burgerlijk recht (civiel recht/privaatrecht)
Binnen het privaatrecht staat de relatie tussen burgers centraal, waarbij 'burgers' ook de overheid kan
omvatten als ze in dezelfde situatie als een burger handelt. Deze rechtsrelaties draaien om rechten en
plichten, die soms financieel waardeerbaar zijn en soms niet. Het burgerlijk recht is verdeeld in
verschillende onderdelen, waaronder het personen- en familierecht, rechtspersonenrecht en
vermogensrecht.
6
,Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1 Basisstructuur van het recht...............................................................................................6
1.1 De basisstructuur van het recht....................................................................................................6
1.2 Objectief en subjectief recht.........................................................................................................6
1.3 Doel van objectief recht................................................................................................................6
1.4 Ordening van rechtsregels............................................................................................................6
1.4.1 Ordening naar rechtsgebieden...............................................................................................6
1.4.2 Ordening naar thema’s..........................................................................................................8
1.4.3 Ordening naar moment van toepassing.................................................................................8
1.5 Aard van rechtsregels...................................................................................................................8
1.5.1 Dwingend recht......................................................................................................................8
1.5.2 Aanvullend recht....................................................................................................................9
1.5.3 Semidwingend recht..............................................................................................................9
1.6 Rechtsbronnen..............................................................................................................................9
1.6.1 Rechtsbronnen van geschreven rechtsregels.........................................................................9
1.6.2 Rechtsbronnen van ongeschreven rechtsregels.....................................................................9
Hoofdstuk 2 Staats- en bestuursrecht...................................................................................................10
2.1 Hoofdthema’s staatsrecht...........................................................................................................10
2.2 Kenmerken van de Nederlandse staat........................................................................................10
2.2.1 Macht...................................................................................................................................10
2.2.2 Gedecentraliseerde eenheidsstaat.......................................................................................10
2.2.3 Parlementair-democratische rechtsstaat.............................................................................11
2.2.4 Rechtspersoon......................................................................................................................11
2.2.5 Openbaar lichaam en (bestuurs)orgaan..............................................................................11
2.3 (Bestuurs)organen van de staat..................................................................................................12
2.3.1 Organen van de staat op centraal niveau............................................................................12
2.3.2 Organen van de staat op decentraal niveau........................................................................13
2.5 Categorie besluiten: algemeen verbindende voorschriften (avv’s).............................................14
2.5.1 Wetgeving als onderdeel van overheidshandelen................................................................14
2.5.2 Algemeen verbindende voorschriften gemaakt door organen op centraal niveau...............14
2.5.3 Algemeen verbindende voorschriften gemaakt door organen op decentraal niveau...........16
2.5.4 Rangorde regelgeving centraal en decentraal niveau..........................................................16
2.8 Mensenrechten en grondrechten...............................................................................................16
2.8.1 Rechtsbronnen.....................................................................................................................16
2.8.2 Soorten grondrechten..........................................................................................................17
2
, 2.8.3 Werking van de grondrechten..............................................................................................17
2.9 Privacybescherming....................................................................................................................18
2.9.1 De Grondwet........................................................................................................................18
2.9.2 Algemene verordening gegevensbescherming.....................................................................18
Hoofdstuk 4 Strafrechtelijke thema’s....................................................................................................20
4.1 Het eigene van het strafrecht.....................................................................................................20
4.2 Algemene regels van materieel strafrecht..................................................................................21
4.2.1 De strafwetgever en de indeling in materieel en formeel strafrecht....................................21
4.2.2 Onderscheid tussen misdrijven en overtredingen.................................................................21
4.2.3 Delictsomschrijving en de tenlastelegging...........................................................................21
4.2.4 Schuldvormen......................................................................................................................22
4.2.5 Strafuitsluitingsgronden......................................................................................................22
4.2.6 Causaliteit............................................................................................................................24
4.2.7 Poging en voorbereiding......................................................................................................24
4.2.8 Medeplegen, medeplichtigheid en uitlokking......................................................................24
4.2.9 Documentatie en registratie van strafrechtelijke gegevens.................................................25
Hoofdstuk 5 Rechtsspraak....................................................................................................................26
5.1 Definiëring..................................................................................................................................26
5.2 Kenmerken van de Nederlandse rechtspraak.............................................................................26
5.3 Soorten rechtspraak....................................................................................................................27
5.4 Rechterlijke macht......................................................................................................................27
5.4.1 Rechtsprekende instanties – gerechten................................................................................27
5.4.2 Openbaar Ministerie............................................................................................................27
5.4.3 Parket bij de Hoge Raad.......................................................................................................28
Hoofdstuk 6 Civiele rechtspraak...........................................................................................................29
6.1 Rechtsbron..................................................................................................................................29
6.2 Absolute en relatieve bevoegdheid............................................................................................29
6.3 Civiele procedures......................................................................................................................29
6.3.1 Dagvaardingsprocedures.....................................................................................................29
6.3.2 Kort geding..........................................................................................................................31
6.3.3 Verzoekschriften...................................................................................................................32
Hoofdstuk 7 Strafrechtspraak...............................................................................................................33
7.1 Rechtsbron..................................................................................................................................33
7.2 Absolute en relatieve competentie in het strafrecht..................................................................33
7.3 Strafrechtelijke procedure..........................................................................................................33
7.4 Mediation...................................................................................................................................33
3
,Hoofdstuk 8 Administratieve of bestuursrechtspraak...........................................................................34
8.1 Rechtsbron – de Algemene wet bestuursrecht (Awb).................................................................34
8.2 Absolute en relatieve competentie.............................................................................................34
8.2.1 Absolute competentie bestuursrechter in eerste aanleg......................................................34
8.2.2 Relatieve competentie bestuursrechter in eerste aanleg......................................................35
8.3 Administratiefrechtelijke procedure voor de rechtbank – de Awb-procedure............................35
8.3.1 Soorten conflicten................................................................................................................35
8.3.2 Ontvankelijkheidscriteria rechtbank.....................................................................................35
8.3.3 Behandeling van het geschil door de rechtbank...................................................................35
8.3.4 Beoordelingscriteria rechtbank............................................................................................36
8.3.5 Uitspraak van de rechtbank.................................................................................................36
8.3.6 Voorlopige voorzieningenprocedure bestuursrechter...........................................................36
8.3.7 Rechtsmiddelen bestuursrecht.............................................................................................36
8.3.8 Alternatief voor bestuursrechtelijke conflicten.....................................................................36
Hoofdstuk 9 De rechtsbijstand..............................................................................................................37
9.1 Door de overheid gefinancierde rechtsbijstand..........................................................................37
9.1.1 Het grondrecht.....................................................................................................................37
9.1.2 Rechtsbijstandsverleners van door de overheid gefinancierde rechtsbijstand – de Raad voor
Rechtsbijstand...............................................................................................................................37
9.1.3 Sociaal raadslieden..............................................................................................................37
9.2 Niet door de overheid gefinancierde rechtshulp........................................................................38
9.2.2 Rechtsbijstandsverleners: wie, en wat kost het....................................................................38
9.2.3 Advocaat..............................................................................................................................38
9.2.4 Notaris en deurwaarder.......................................................................................................38
9.2.5 Mediator..............................................................................................................................39
Hoofdstuk 14 De volwassene................................................................................................................39
14.4 Volwassene en arbeid...............................................................................................................39
14.4.1 Arbeidsrecht – arbeidsovereenkomst.................................................................................39
14.4.2 Voorfase van de arbeidsovereenkomst (precontractuele fase)...........................................39
14.4.3 Aangaan van de arbeidsovereenkomst..............................................................................40
14.4.4 Inhoud van de arbeidsovereenkomst.................................................................................41
14.4.5 Einde van de arbeidsovereenkomst....................................................................................52
14.4.6 Flexibele arbeidsovereenkomsten......................................................................................59
14.4.7 Stagiairs en leerling-werknemers.......................................................................................62
14.4.8 Ambtenaren.......................................................................................................................62
14.4.9 Vrijwilligers........................................................................................................................62
4
, 14.4.10 De ontevreden arbeider...................................................................................................63
14.7 Volwassene en hulpverlening...................................................................................................63
14.7.1 Professionele maatschappelijke dienstverlening................................................................63
Hoofdstuk 19 De verdachte..................................................................................................................65
19.1 Meerderjarige verdachte..........................................................................................................65
19.1.2 Procedure vanaf het moment van staande houden tot aan de terechtzitting....................65
19.1.3 Terechtzitting, het vonnis en de rechtsmiddelen................................................................69
5
, Hoofdstuk 1 Basisstructuur van het recht
1.1 De basisstructuur van het recht
Recht wordt gezien als het geheel van regels die de samenleving en het individuele leven regelen.
Deze regels zijn gestructureerd en kunnen worden afgedwongen, zelfs door een rechterlijke uitspraak.
Ze stellen normen voor menselijk gedrag, zijn algemeen en onpersoonlijk om willekeur te voorkomen.
In de studie van recht leren we deze regels te vinden en toe te passen op praktijksituaties door de
basisstructuur van het recht te begrijpen. Dit stelt ons in staat om een methodiek te gebruiken om
casussen op te lossen, waarbij we de rechten en plichten van cliënten/patiënten en onszelf kunnen
vaststellen en indien nodig juridische stappen kunnen ondernemen.
1.2 Objectief en subjectief recht
Het objectieve recht omvat alle regels die er zijn, zowel geschreven als ongeschreven. Hoewel burgers
geacht worden deze regels te kennen, doen ze dat vaak pas als ze in een probleemsituatie zitten en hun
rechten en plichten willen vaststellen. Dit wordt het subjectieve recht genoemd. Als iemand vindt dat
zijn subjectieve recht niet wordt gerespecteerd, kan hij naar de rechter stappen, die verschillende
juridische sancties kan opleggen, zoals het afdwingen van verplichtingen, het betalen van
schadevergoeding of het ondergaan van straffen. Het objectieve recht moet niet verward worden met
het begrip rechtsobject, wat verwijst naar datgene waar je rechten en plichten over gaan.
1.3 Doel van objectief recht
Rechtsregels zijn belangrijk om de samenleving te structureren en de overheid te sturen in haar
functies van wetgeving, bestuur en rechtspraak. Duidelijk geformuleerde rechtsregels zorgen voor
rechtsgelijkheid en rechtszekerheid, wat betekent dat ze in gelijke situaties op dezelfde manier worden
toegepast. Ze kunnen gewenst gedrag bevorderen en ongewenst gedrag ontmoedigen, wat bijdraagt
aan een vreedzame en rechtvaardige samenleving. De bron van deze regels kan variëren, van natuur of
rede tot goddelijke wetten. Door rechtsregels kunnen belangentegenstellingen worden opgelost, kan
eigenrichting worden voorkomen en gewenst gedrag worden afgedwongen, wat maatschappelijke
verandering kan bewerkstelligen.
1.4 Ordening van rechtsregels
Het recht ordent zowel de samenleving als het individuele leven binnen die samenleving. Het bestaat
uit talloze rechtsregels die verschillende aspecten van het leven reguleren. Daarom zijn er veel
rechtsregels nodig. Om specifieke rechtsregels te vinden voor bepaalde situaties, is het belangrijk dat
ze geordend zijn volgens een bepaalde structuur. Dit kan gebeuren op basis van rechtsgebied, thema's
en het moment van toepassing.
1.4.1 Ordening naar rechtsgebieden
Om specifieke rechtsregels te vinden, worden ze gegroepeerd in verschillende rechtsgebieden. Er zijn
vier hoofdgebieden:
1. Burgerlijk recht, ook wel bekend als civiel recht of privaatrecht.
2. Strafrecht.
3. Administratief recht, ook wel bestuursrecht genoemd.
4. Staatsrecht.
1.4.1.1 Burgerlijk recht (civiel recht/privaatrecht)
Binnen het privaatrecht staat de relatie tussen burgers centraal, waarbij 'burgers' ook de overheid kan
omvatten als ze in dezelfde situatie als een burger handelt. Deze rechtsrelaties draaien om rechten en
plichten, die soms financieel waardeerbaar zijn en soms niet. Het burgerlijk recht is verdeeld in
verschillende onderdelen, waaronder het personen- en familierecht, rechtspersonenrecht en
vermogensrecht.
6
