lOMoARcPSD|2668334
, lOMoARcPSD|2668334
Inhoudsopgave
Inleiding................................................................................................................................................4
1. Een inleiding op gedrag en cultuur...............................................................................................5
1.1 De ‘basics’ van werken.................................................................................................5
1.2 De ‘basics’ van samenwerken......................................................................................6
1.3 Maatschappelijke en historische context......................................................................7
1.4 Het belang van evidence-based management...............................................................8
1.5 Praktijk.........................................................................................................................9
2. Prestatie in organisaties..............................................................................................................10
2.1 Prestaties beoordelen..................................................................................................10
2.2 Prestatiecontext...........................................................................................................11
2.3 Motivatie....................................................................................................................12
2.4 Competentie................................................................................................................13
2.5 Intelligentie.................................................................................................................14
2.7 Praktijk.......................................................................................................................15
2.8 Extra: De psychologie van flow.................................................................................16
3. De persoonlijkheid van werknemers..........................................................................................17
3.1 Persoonlijkheid...........................................................................................................17
3.2 Verbanden tussen persoonlijkheid en werk................................................................19
3.3 Person-job fit..............................................................................................................20
3.4 Praktijk.......................................................................................................................21
4. Emotie en Motivatie...................................................................................................................23
4.1 Emoties.......................................................................................................................23
4.2 Belangen.....................................................................................................................25
4.3 Motivatie en doelen....................................................................................................26
4.4 Doeloriëntatie.............................................................................................................26
4.5 Praktijk.......................................................................................................................28
5 Training en ontwikkeling.............................................................................................................30
5.1 De functie van training...............................................................................................30
5.2 Soorten competentie...................................................................................................31
5.3 Leerprocessen.............................................................................................................32
5.4 Trainingsvorm............................................................................................................35
5.5 Transfer van training..................................................................................................35
Extra: Training en gedragsverandering.....................................................................................36
6. Het psychisch welzijn van medewerkers....................................................................................37
6.1 Werkstress..................................................................................................................37
7. Samenwerking en competitie......................................................................................................41
7.1 Voorwaarden voor samenwerking..............................................................................41
7.2 Problemen in de samenwerking.................................................................................42
7.3 Competitie..................................................................................................................42
7.4 Praktijk.......................................................................................................................45
8. Samenwerken in teams...............................................................................................................47
8.1 Wat is een team en welke soorten zijn er?.................................................................47
8.2 Optimaal presteren van teams....................................................................................48
8.3 Risico’s voor teams....................................................................................................48
8.4 De rol van individuele verschillen in het team...........................................................49
8.5 Praktijk.......................................................................................................................49
9 Leiderschap..................................................................................................................................50
2
9.1 De oorsprong van leiderschap....................................................................................50
9.2 Eigenschappen van effectief leiderschap...................................................................51
, lOMoARcPSD|2668334
9.3 Gedrag van leiders......................................................................................................51
9.4 Destructief leiderschap...............................................................................................53
9.5 Praktijk.......................................................................................................................55
Extra: authentiek leiderschap....................................................................................................56
10 Conflicten..................................................................................................................................56
10.1 Soorten conflicten.....................................................................................................57
10.2 Fasen in conflict.......................................................................................................57
10.3 Bronnen van conflict................................................................................................58
10.4 Psychologische processen in een conflict................................................................59
10.5 De aanpak van conflicten.........................................................................................60
11 De cultuur van een organisatie..................................................................................................64
11.1 Organisatieculturen...................................................................................................65
11.2 Socialisatie................................................................................................................66
11.3 Het overbruggen van cultuurverschillen...................................................................67
11.4 Het veranderen van een organisatiecultuur..............................................................67
12 Organisatieverandering..............................................................................................................68
12.1 Aspecten van organisatieverandering.......................................................................68
12.2 De motivatie om te veranderen................................................................................68
12.3 De rol van leiderschap..............................................................................................69
• Nawoord....................................................................................................................................72
• Bronvermelding.........................................................................................................................73
• Bijlage 1.....................................................................................................................................74
3
, lOMoARcPSD|2668334
1. Een inleiding op gedrag en cultuur
1.1 De ‘basics’ van werken
Mensen hebben altijd gewerkt. Maar waarom werken mensen eigenlijk?
Vroeger bestond er een duidelijke relatie tussen werken en overleven. Zo werkten
mensen om te overleven, maar ook om iets te kunnen maken of bieden om in te
kunnen ruilen voor bijvoorbeeld voedsel. Er werd positief tegen je aangekeken als je
werkte. Het was belangrijk dat je naasten in staat waren om bijvoorbeeld voedsel te
verzamelen of een huis te bouwen voor onderdak en bescherming.
In onze moderne maatschappij is de relatie tussen werken en overleven een stuk
minder duidelijk. Wie werkloos heeft recht op een uitkering, waardoor voldoende
voedsel en onderdak altijd mogelijk zijn. Er is wel degelijk een verband tussen werken
enerzijds en psychisch en lichamelijk welzijn anderzijds. Werkloosheid tast wel degelijk
het psychisch en lichamelijk welzijn aan. Werklozen ervaren meer stress en
depressieve gevoelens, zijn ze minder tevreden over hun leven, hebben ze grotere
kans op hart- en vaatziekten en als gevolg daarvan een grotere kans op eerder
overlijden. In tijden van hoge werkeloosheid worden er relatief meer zelfmoorden
gepleegd.
Werken levert naast geld en welzijn ook nog veel andere voordelen op. Dit zijn de
volgende:
• Geeft een gevoel van eigenwaarde
• Contact met collega’s
• Gevoel maatschappelijk nuttig te zijn
• De mogelijkheden om eigen capaciteiten te ontplooien
• Hoger inkomen
• Invloed uitoefenen op belangrijke beslissingen
• Meer structuur in je leven
• Voor vol worden aangezien door anderen
Veel van deze voordelen hebben te maken met zingeving. Mensen willen zinvol bezig
zijn, zich nuttig voelen. Werken heeft natuurlijk ook nadelen. Zo hebben werkenden
minder tijd voor hobby’s en sociale activiteiten. Dit houdt niet per definitie in dat
werklozen hiervoor wel meer tijd aan gaan besteden. Juist door de eerder genoemde
factoren gaan werklozen dingen vaak langzamer doen en daardoor uiteindelijk tot
weinig of niets komen.
Volgens de zelfbeschikkingstheorie (Decy & Ryan, 2000; ZBT), waarop inhoudelijk
verder wordt ingegaan in de paragrafen 2.3.3. en 4.2.3. van dit boek streven mensen
onbewust naar de vervulling van drie basisbehoeften.
5
, lOMoARcPSD|2668334
Inhoudsopgave
Inleiding................................................................................................................................................4
1. Een inleiding op gedrag en cultuur...............................................................................................5
1.1 De ‘basics’ van werken.................................................................................................5
1.2 De ‘basics’ van samenwerken......................................................................................6
1.3 Maatschappelijke en historische context......................................................................7
1.4 Het belang van evidence-based management...............................................................8
1.5 Praktijk.........................................................................................................................9
2. Prestatie in organisaties..............................................................................................................10
2.1 Prestaties beoordelen..................................................................................................10
2.2 Prestatiecontext...........................................................................................................11
2.3 Motivatie....................................................................................................................12
2.4 Competentie................................................................................................................13
2.5 Intelligentie.................................................................................................................14
2.7 Praktijk.......................................................................................................................15
2.8 Extra: De psychologie van flow.................................................................................16
3. De persoonlijkheid van werknemers..........................................................................................17
3.1 Persoonlijkheid...........................................................................................................17
3.2 Verbanden tussen persoonlijkheid en werk................................................................19
3.3 Person-job fit..............................................................................................................20
3.4 Praktijk.......................................................................................................................21
4. Emotie en Motivatie...................................................................................................................23
4.1 Emoties.......................................................................................................................23
4.2 Belangen.....................................................................................................................25
4.3 Motivatie en doelen....................................................................................................26
4.4 Doeloriëntatie.............................................................................................................26
4.5 Praktijk.......................................................................................................................28
5 Training en ontwikkeling.............................................................................................................30
5.1 De functie van training...............................................................................................30
5.2 Soorten competentie...................................................................................................31
5.3 Leerprocessen.............................................................................................................32
5.4 Trainingsvorm............................................................................................................35
5.5 Transfer van training..................................................................................................35
Extra: Training en gedragsverandering.....................................................................................36
6. Het psychisch welzijn van medewerkers....................................................................................37
6.1 Werkstress..................................................................................................................37
7. Samenwerking en competitie......................................................................................................41
7.1 Voorwaarden voor samenwerking..............................................................................41
7.2 Problemen in de samenwerking.................................................................................42
7.3 Competitie..................................................................................................................42
7.4 Praktijk.......................................................................................................................45
8. Samenwerken in teams...............................................................................................................47
8.1 Wat is een team en welke soorten zijn er?.................................................................47
8.2 Optimaal presteren van teams....................................................................................48
8.3 Risico’s voor teams....................................................................................................48
8.4 De rol van individuele verschillen in het team...........................................................49
8.5 Praktijk.......................................................................................................................49
9 Leiderschap..................................................................................................................................50
2
9.1 De oorsprong van leiderschap....................................................................................50
9.2 Eigenschappen van effectief leiderschap...................................................................51
, lOMoARcPSD|2668334
9.3 Gedrag van leiders......................................................................................................51
9.4 Destructief leiderschap...............................................................................................53
9.5 Praktijk.......................................................................................................................55
Extra: authentiek leiderschap....................................................................................................56
10 Conflicten..................................................................................................................................56
10.1 Soorten conflicten.....................................................................................................57
10.2 Fasen in conflict.......................................................................................................57
10.3 Bronnen van conflict................................................................................................58
10.4 Psychologische processen in een conflict................................................................59
10.5 De aanpak van conflicten.........................................................................................60
11 De cultuur van een organisatie..................................................................................................64
11.1 Organisatieculturen...................................................................................................65
11.2 Socialisatie................................................................................................................66
11.3 Het overbruggen van cultuurverschillen...................................................................67
11.4 Het veranderen van een organisatiecultuur..............................................................67
12 Organisatieverandering..............................................................................................................68
12.1 Aspecten van organisatieverandering.......................................................................68
12.2 De motivatie om te veranderen................................................................................68
12.3 De rol van leiderschap..............................................................................................69
• Nawoord....................................................................................................................................72
• Bronvermelding.........................................................................................................................73
• Bijlage 1.....................................................................................................................................74
3
, lOMoARcPSD|2668334
1. Een inleiding op gedrag en cultuur
1.1 De ‘basics’ van werken
Mensen hebben altijd gewerkt. Maar waarom werken mensen eigenlijk?
Vroeger bestond er een duidelijke relatie tussen werken en overleven. Zo werkten
mensen om te overleven, maar ook om iets te kunnen maken of bieden om in te
kunnen ruilen voor bijvoorbeeld voedsel. Er werd positief tegen je aangekeken als je
werkte. Het was belangrijk dat je naasten in staat waren om bijvoorbeeld voedsel te
verzamelen of een huis te bouwen voor onderdak en bescherming.
In onze moderne maatschappij is de relatie tussen werken en overleven een stuk
minder duidelijk. Wie werkloos heeft recht op een uitkering, waardoor voldoende
voedsel en onderdak altijd mogelijk zijn. Er is wel degelijk een verband tussen werken
enerzijds en psychisch en lichamelijk welzijn anderzijds. Werkloosheid tast wel degelijk
het psychisch en lichamelijk welzijn aan. Werklozen ervaren meer stress en
depressieve gevoelens, zijn ze minder tevreden over hun leven, hebben ze grotere
kans op hart- en vaatziekten en als gevolg daarvan een grotere kans op eerder
overlijden. In tijden van hoge werkeloosheid worden er relatief meer zelfmoorden
gepleegd.
Werken levert naast geld en welzijn ook nog veel andere voordelen op. Dit zijn de
volgende:
• Geeft een gevoel van eigenwaarde
• Contact met collega’s
• Gevoel maatschappelijk nuttig te zijn
• De mogelijkheden om eigen capaciteiten te ontplooien
• Hoger inkomen
• Invloed uitoefenen op belangrijke beslissingen
• Meer structuur in je leven
• Voor vol worden aangezien door anderen
Veel van deze voordelen hebben te maken met zingeving. Mensen willen zinvol bezig
zijn, zich nuttig voelen. Werken heeft natuurlijk ook nadelen. Zo hebben werkenden
minder tijd voor hobby’s en sociale activiteiten. Dit houdt niet per definitie in dat
werklozen hiervoor wel meer tijd aan gaan besteden. Juist door de eerder genoemde
factoren gaan werklozen dingen vaak langzamer doen en daardoor uiteindelijk tot
weinig of niets komen.
Volgens de zelfbeschikkingstheorie (Decy & Ryan, 2000; ZBT), waarop inhoudelijk
verder wordt ingegaan in de paragrafen 2.3.3. en 4.2.3. van dit boek streven mensen
onbewust naar de vervulling van drie basisbehoeften.
5
