Paragraaf 17 Nederlandse literatuurgeschiedenis
Periodisering
- De literatuurgeschiedenis bestaat uit verschillende periodes:
- Ideeën: is filosofisch van aard en geeft inzicht in hoe mensen in een bepaalde tijd dachten en
tegen zaken aankeken.
- Stromingen als renaissance, romantiek en realisme: gekleurd door een overkoepelend idee, een
bepaalde denk- en zienswijze. Stromingen helpen ons om de mensen de literatuur uit het
verleden beter te begrijpen.
- Stromingen kun je niet precies afbakenen met jaartallen, want veranderingen vinden in de loop
van de tijd plaats, ze zijn vloeiend.
- In het heden is het verleden nog aanwezig en dat heden bevat ook al de kiemen van de toekomst.
Literair erfgoed
- Van 1600 tot 1900 weinig verschillende stromingen. Van 1880 is de literatuur heel snel veranderd
door de industrialisatie in Nederland/ de wereld.
- Sommige werken van vroeger komen deze dagen nog steeds terug.
- Egidiuslied (ca. 1400) (bij rouwadvertentie)
- Van den vos Reynaeerde (ca. 1250) (de wereld draait door en Robin Hood)
- Bredero Spaansche Brabander (1617) (kwestie rondom immigratie en integratie)
- Max Havelaar (1859) – keurmerk
- Canon van de Nederlandse literatuur –in 2022 sterk veranderd t.o.v. andere jaren.
Paragraaf 18 Gedenk te sterven
Middeleeuwen (1000-1600 na Chr.)
- Standenmaatschappij:
1. Geestelijkheid
2. Adel
3. Boeren
- Hoofsheid: edelmoedig en hoffelijk zijn ten opzichte van zwakkeren en vrouwen (respect voor
mensen om je heen).
- Middelnederlands: begin van de Nederlandse literatuur (voorloper van deze Nederlandse taal).
- Zeer kostbare handschriften, kopiisten (kopiëren van creatieve werken, vooral monnikenwerk).
- Middeleeuwse verhalen hebben geen auteur > mondelinge overlevering.
- 12e eeuw eerste overgeleverde literaire teksten.
- Kunst is van en voor iedereen, geen plagiaat dus iedereen mag ‘oorspronkelijke’ tekst aanpassen.
- Van den vos Reynaerde (ca 1250) > meesterwerk van Reinaart. Dus wel een auteur bij deze.
- Willem > had Van den vos Reynaerde rond 1260 in het Nederlands geschreven, omdat Reinaart
het niet afmaakte.
- Vrouwen dienen in geestelijke en middeleeuwse teksten vaak als voorbeeld van hoe je wel of niet
moet leven (Beatrijs).
- Vrouwen hebben geen rol in de kerk, en dat is ondenkbaar > zijn op mystieke wijze bezig met
God.
- Mystiek: het hartstochtelijk streven naar vereniging van de ziel met God, de poging om 1 te
worden met God door volkomen overgave, mystieke teksten hebben iets weg van poëzie.
, God in de Middeleeuwen
- God is zeer belangrijk (kern mens- en wereldbeeld, ook is het geloof erg belangrijk).
- In verhalen wordt God gevraagd om vergiffenis (Karel ende Elegast).
- Heel de wereld staat in het teken van God.
- Belangrijk om goed als Christen te leven > plek in de hemel
- Memento mori: gedenk te sterven (motto van de middeleeuwen om bezig te houden met het
geloof voor een plek in de hemel).
- Mensen vragen regelmatig om vergeving > aflaten.
Verhalenvertellers
- Middeleeuwers kunnen niet lezen en schrijven, zijn dus afhankelijk van instrumenten.
- Hun verhalen rijmen, zodat ze beter worden onthouden.
- Later (ca 1500) worden verhalen ook als toneelstuk opgevoerd.
- In de late middeleeuwen > rederijkerskamer: gebouw waar groep mannen samenkomen die
verhalen hadden en aan elkaar vertellen (elke stad heeft een eigen)
Boekdrukkunst
- Ca 1450 (eerste in Gutenberg).
- Teksten worden nu sneller en goedkoper geproduceerd.
- Steeds meer mensen kunnen verhalen en ideeën op papier zetten en verspreiden.
- Het gezag van geestelijken vermindert!
- Het is een begin van een nieuw tijdperk > de renaissance.
Paragraaf 19 Pluk de dag
Renaissance (1600-1700)
- Wedergeboorte
- Herwaardering / vernieuwde interesse van de klassieke oudheid en zijn schrijvers > Homerus,
Aristoteles etc.
- Begint in Italië (15e eeuw)
- Sonnet: klassieke dichtvorm > rijmend gedicht van 14 versregels, halverwege gedicht een
wending, thema liefde en emotie > (schrijf) regels werden belangrijk > eruditie (kennis).
- Het leven is niet langer meer de wachtkamer van het hiernamaals (memento mori), maar een tijd
die telt > carpe diem (pluk de dag).
- Ook in de 17de eeuw blijft het geloof belangrijk, maar er is meer evenwicht > men richt zich naar
God en men ontdekt de wereld.
- 17e eeuw: gouden eeuw, maar ook veel armoede.
- In deze eeuw veel immigratie vanuit het zuiden > zij brachten kennis en rijkdom mee.
- Bloei voor de Nederlandse schilderkunst > Vermeer, Rembrandt etc.
- Nederland ontwikkelt zich als internationaal handelsmacht (VOC).
Humanisme
- Humanisme: filosofische stroming die individuele verantwoordelijkheid en menselijke
waardigheid vooropstelt.
- Bekende humanist: Erasmus (Lof der Zotheid, 1511).
- Niet God, maar de mens staat centraal. God is in de wereld en niet daarboven.
Periodisering
- De literatuurgeschiedenis bestaat uit verschillende periodes:
- Ideeën: is filosofisch van aard en geeft inzicht in hoe mensen in een bepaalde tijd dachten en
tegen zaken aankeken.
- Stromingen als renaissance, romantiek en realisme: gekleurd door een overkoepelend idee, een
bepaalde denk- en zienswijze. Stromingen helpen ons om de mensen de literatuur uit het
verleden beter te begrijpen.
- Stromingen kun je niet precies afbakenen met jaartallen, want veranderingen vinden in de loop
van de tijd plaats, ze zijn vloeiend.
- In het heden is het verleden nog aanwezig en dat heden bevat ook al de kiemen van de toekomst.
Literair erfgoed
- Van 1600 tot 1900 weinig verschillende stromingen. Van 1880 is de literatuur heel snel veranderd
door de industrialisatie in Nederland/ de wereld.
- Sommige werken van vroeger komen deze dagen nog steeds terug.
- Egidiuslied (ca. 1400) (bij rouwadvertentie)
- Van den vos Reynaeerde (ca. 1250) (de wereld draait door en Robin Hood)
- Bredero Spaansche Brabander (1617) (kwestie rondom immigratie en integratie)
- Max Havelaar (1859) – keurmerk
- Canon van de Nederlandse literatuur –in 2022 sterk veranderd t.o.v. andere jaren.
Paragraaf 18 Gedenk te sterven
Middeleeuwen (1000-1600 na Chr.)
- Standenmaatschappij:
1. Geestelijkheid
2. Adel
3. Boeren
- Hoofsheid: edelmoedig en hoffelijk zijn ten opzichte van zwakkeren en vrouwen (respect voor
mensen om je heen).
- Middelnederlands: begin van de Nederlandse literatuur (voorloper van deze Nederlandse taal).
- Zeer kostbare handschriften, kopiisten (kopiëren van creatieve werken, vooral monnikenwerk).
- Middeleeuwse verhalen hebben geen auteur > mondelinge overlevering.
- 12e eeuw eerste overgeleverde literaire teksten.
- Kunst is van en voor iedereen, geen plagiaat dus iedereen mag ‘oorspronkelijke’ tekst aanpassen.
- Van den vos Reynaerde (ca 1250) > meesterwerk van Reinaart. Dus wel een auteur bij deze.
- Willem > had Van den vos Reynaerde rond 1260 in het Nederlands geschreven, omdat Reinaart
het niet afmaakte.
- Vrouwen dienen in geestelijke en middeleeuwse teksten vaak als voorbeeld van hoe je wel of niet
moet leven (Beatrijs).
- Vrouwen hebben geen rol in de kerk, en dat is ondenkbaar > zijn op mystieke wijze bezig met
God.
- Mystiek: het hartstochtelijk streven naar vereniging van de ziel met God, de poging om 1 te
worden met God door volkomen overgave, mystieke teksten hebben iets weg van poëzie.
, God in de Middeleeuwen
- God is zeer belangrijk (kern mens- en wereldbeeld, ook is het geloof erg belangrijk).
- In verhalen wordt God gevraagd om vergiffenis (Karel ende Elegast).
- Heel de wereld staat in het teken van God.
- Belangrijk om goed als Christen te leven > plek in de hemel
- Memento mori: gedenk te sterven (motto van de middeleeuwen om bezig te houden met het
geloof voor een plek in de hemel).
- Mensen vragen regelmatig om vergeving > aflaten.
Verhalenvertellers
- Middeleeuwers kunnen niet lezen en schrijven, zijn dus afhankelijk van instrumenten.
- Hun verhalen rijmen, zodat ze beter worden onthouden.
- Later (ca 1500) worden verhalen ook als toneelstuk opgevoerd.
- In de late middeleeuwen > rederijkerskamer: gebouw waar groep mannen samenkomen die
verhalen hadden en aan elkaar vertellen (elke stad heeft een eigen)
Boekdrukkunst
- Ca 1450 (eerste in Gutenberg).
- Teksten worden nu sneller en goedkoper geproduceerd.
- Steeds meer mensen kunnen verhalen en ideeën op papier zetten en verspreiden.
- Het gezag van geestelijken vermindert!
- Het is een begin van een nieuw tijdperk > de renaissance.
Paragraaf 19 Pluk de dag
Renaissance (1600-1700)
- Wedergeboorte
- Herwaardering / vernieuwde interesse van de klassieke oudheid en zijn schrijvers > Homerus,
Aristoteles etc.
- Begint in Italië (15e eeuw)
- Sonnet: klassieke dichtvorm > rijmend gedicht van 14 versregels, halverwege gedicht een
wending, thema liefde en emotie > (schrijf) regels werden belangrijk > eruditie (kennis).
- Het leven is niet langer meer de wachtkamer van het hiernamaals (memento mori), maar een tijd
die telt > carpe diem (pluk de dag).
- Ook in de 17de eeuw blijft het geloof belangrijk, maar er is meer evenwicht > men richt zich naar
God en men ontdekt de wereld.
- 17e eeuw: gouden eeuw, maar ook veel armoede.
- In deze eeuw veel immigratie vanuit het zuiden > zij brachten kennis en rijkdom mee.
- Bloei voor de Nederlandse schilderkunst > Vermeer, Rembrandt etc.
- Nederland ontwikkelt zich als internationaal handelsmacht (VOC).
Humanisme
- Humanisme: filosofische stroming die individuele verantwoordelijkheid en menselijke
waardigheid vooropstelt.
- Bekende humanist: Erasmus (Lof der Zotheid, 1511).
- Niet God, maar de mens staat centraal. God is in de wereld en niet daarboven.
