H1: ontwikkeling en psychopathologie
Klinische ontwikkelingspsychologie: bestudeert kinderen bij wie psychische problemen zijn vastgesteld
Ontwikkelingspsychopathologie: studie van afwijking van normale ontwikkeling
model ontwerpen dat ontwikkeling van afwijkend gedrag kan beschrijven en verklaren
Wat is afwijking van de normale ontwikkeling
Verschillende benaderingen
Categorische benadering: afwijkend functioneren als kwalitatief anders dan normaal functioneren
beschouwen (de persoon heeft wel/geen probleem)
DSM, ICD
Top-down: hulpmiddel om gelijksoortige observaties te classificeren
Dimensionale benadering: afwijkend functioneren als gradueel verschillend van normaal opvatten (de
persoon heeft in meer/mindere mate kenmerken van een bepaald probleem)
Dimensie externaliserende/internaliserende gedragsproblemen, CBCL
Bottom-up: gegevens vanuit steekproeven → syndromen afleiden en naam geven
Psychiatrische studies: afwijking → stoornis, diagnose
Psychologisch onderzoek: psychologische problemen en kllinische/subklinische symptomen
Normale ontwikkeling
Ontwikkelingstaken: normale uitdagingen
voor kind op bepaalde leeftijd
Dagelijkse uitdagingen (voor eerste keer
naar school)
Kunnen spanningen etc. meebrengen
→ onderdeel van succesvol doorlopen
taak
Modellen van normale ontwikkeling
Trekmodel: ontwikkeling wordt bepaald door individuele karakteristieken
H1: ontwikkeling en psychopathologie 1
, Houdt geen rekening met effecten omgeving op kind
Trek (trait): aangeboren kenmerk (temperament)
Verworpen → te veel bewijs dat omgeving wel een rol speelt
Variant: littekenmodel → kind door blootstelling aan bepaalde aversieve ervaring blijvend getekend
Omgevingsmodel: externe omgevingsfactoren beinvloeden ontwikkeling kind
Contexten die rol spelen:
Prenatale omgeving
Opvoeding
School
Leeftijdgenoten
Als omgeving verandert, verandert individu ook (elke eigenschap van kind kan bijgestuurd worden,
mits juiste omgeving aangeboden wordt)
Sociale leertheorie: gedrag van kind zal in frequentie toenemen als het leidt tot positieve gevolgen
Ecologische modellen:
Bronfenbrenner: micro-, meso-, macroniveau
Belsky: vroege rol van omgeving tijdens eerste levensjaren op psychopathologie bij kind
(voorbestemd om aan wisselende omgevingen aan te passen)
Interactiemodellen: zowel kind als omgeving bepalen de loop van de ontwikkeling
Gedrag wordt gevormd door its adaptive adaptibility
Goodness of fit-model: kindkenmerken interacteren met omgevingskenmerken en produceren zo
nieuw gedrag
Positieve (goodness) of negatieve (poorness) interactie
Onaangepast gedrag → gevolg van mismatch tussen kind en omgeving
Kritiek:
Neiging tot relativisme → psychopathologie is een kwestie van afstemming
Doet geen uitspraken over transformaties als gevolg van interacties
Transactioneel model: trekken van kind interacteren met omgeving en beide veranderen door
interactie
ontkent dat kind- of omgevingskenmerken onafhankelijk zijn of als zuivere vorm bestaan
Gedrag ouder beinvloedt kind en andersom etc.
Diathese-stressmodel: transactioneel model → wederzijdse invloed van omgeving en kind →
dynamisch
Ontwikkelingspsychopathologie en klinische
ontwikkelingspsychologie: begripsomschrijvingen
H1: ontwikkeling en psychopathologie 2
, Developmental psychopathology: general approach to understanding relations between development
and its maladaptive deviations
Kinderen worden bestudeerd tot in volwassenheid
Ontwikkelingspsychopathologie: beschrijven en verklaren
Verschillende verklaringsniveaus: gedragsgenetica, biologische systemen, neuropsychologie,
gezinspsychologie
Model van Pennington
4 analyseniveaus bij de bestudering van psychopathologie kind:
Genetische risicofactoren
Hersenmechanismen
Neuropsychologie
Symptoomniveau
Alle niveaus zijn even belangrijk (centraal zenuwstelsel net zo belangrijk als
informatieverwerkingsprocessen) → geen reductionisme, maar wel het feit dat alle gedrag biologische
correlaten heeft die van meer/minder belang kunnen zijn in ontwikkeling/verandering van
psychopathologie
Integratie binnen 1 model → biologische en psychologische mechanismen integreren → verklaring
bieden voor ontwikkeling psychopathologie
Kan tot revolutionaire ontwikkelingen leiden
Voorspelbaarheid
Voorspelbaarheid = geen zekerheid: nuance inbrengen:
Niet meer dan een statistisch bepaalde kans voor risicogroep (zegt niets over specifiek individu)
Voorspelling van toekomstig gedrag alleen mogelijk wanneer met complexe interacties rekening
wordt gehouden
Rekening houden met toevalsfactoren
Mag geen historicisme betekenen (heden uit verleden verklaren)
Dynamiek van risico- en beschermende factoren
Risicofactoren
Risicofactor: factor die negatieve invloed heeft op ontwikkeling van kind
Gaat vooraf aan uitkomst → uitspraak over risicofactor is altijd kansuitspraak
Correlaat: factor die voorkomt op hetzelfde moment als een stoornis → risicofactoren treden eerder in
tijd op en voorspellen optreden van stoornis
Kwetsbaarheid verwant aan risico, maar valt niet samen
Multifinaliteit: eenzelfde combinatie risicofactoren leidt tot verschillende uitkomsten (3 agressieve
kinderen op school → 1 kan ernstige gedragsstoornis ontwikkelen, 1 kan onbegrepen voelen, 1 kan
minder agressief worden)
Punishment insensitivity (PI): ongevoeligheid voor signalen van naderende straf
H1: ontwikkeling en psychopathologie 3
, Uitval in maatschappij → gaat ervan uit dat mensen sociaal gedrag vertonen om straf te vermijden
Temperamentkenmerken:
lage angst
lage gevoeligheid voor aversieve condities (arousal)
lage conditioneerbaarheid
lage empathie
hoge beloningsgerichtheid
Verschillende niveaus
Organisch niveau (ondervoeding, genetisch)
Intrapersoonlijk niveau (onveilige hechting, temperament)
Interpersoonlijk niveau (familieconflicten, stressvolle ervaringen)
Hogere-ordeniveau (armoede)
Genetica
Erfelijke belasting wordt vaak overschat
Genen bepalen in meeste gevallen niet een specifiek gedrag
Zelden sprake van 1 causale factor → vaak meerdere genen
Hoe meer complexe omgevingsinvloeden en -interacties als belangrijke factoren worden erkend, hoe
sterker klinische implicaties zijn van gedragsgenetisch onderzoek:
Genetische effecten → latent, uitgelokt in bepaalde omstandigheden
sterke nadruk genetische invloeden → gevaar dat men belang van invloed niet-genetische
invloeden gaat onderschatten
Temperament
Overgeërfd, op jonge leeftijd manifesteren, stabiel gedurende levensloop
Mogelijk om verschillen tussen individuen te beschrijven
Moeilijk temperament → vaker gedragsproblemen
Gedragsinhibitie: in onbekende situaties met angst, verlegenheid en vermijding reageren
Verband tussen aanwezigheid angststoornissen
Maladaptieve verschillen → resultaat van extreme niveaus reactiviteit icm. lage zelfregulatie
Effortful control: doelbewuste controle → vermogen kind om emotionaliteit te moduleren en onder
controle te krijgen → risicofactor in ontstaansmechanismen gedragsproblemen + ADHD
Model van Gray: BIS-systeem (inhibitie) en BAS-systeem (toenadering)
te hoge BIS: depressie, angst
te hoge BAS: ADHD, gedragsproblemen
Omgeving
Distaal: verhoogt kans op voorkomen van proximale factor (lage SES, werkloosheid)
Zelf nauwelijks risico-effect
H1: ontwikkeling en psychopathologie 4
Klinische ontwikkelingspsychologie: bestudeert kinderen bij wie psychische problemen zijn vastgesteld
Ontwikkelingspsychopathologie: studie van afwijking van normale ontwikkeling
model ontwerpen dat ontwikkeling van afwijkend gedrag kan beschrijven en verklaren
Wat is afwijking van de normale ontwikkeling
Verschillende benaderingen
Categorische benadering: afwijkend functioneren als kwalitatief anders dan normaal functioneren
beschouwen (de persoon heeft wel/geen probleem)
DSM, ICD
Top-down: hulpmiddel om gelijksoortige observaties te classificeren
Dimensionale benadering: afwijkend functioneren als gradueel verschillend van normaal opvatten (de
persoon heeft in meer/mindere mate kenmerken van een bepaald probleem)
Dimensie externaliserende/internaliserende gedragsproblemen, CBCL
Bottom-up: gegevens vanuit steekproeven → syndromen afleiden en naam geven
Psychiatrische studies: afwijking → stoornis, diagnose
Psychologisch onderzoek: psychologische problemen en kllinische/subklinische symptomen
Normale ontwikkeling
Ontwikkelingstaken: normale uitdagingen
voor kind op bepaalde leeftijd
Dagelijkse uitdagingen (voor eerste keer
naar school)
Kunnen spanningen etc. meebrengen
→ onderdeel van succesvol doorlopen
taak
Modellen van normale ontwikkeling
Trekmodel: ontwikkeling wordt bepaald door individuele karakteristieken
H1: ontwikkeling en psychopathologie 1
, Houdt geen rekening met effecten omgeving op kind
Trek (trait): aangeboren kenmerk (temperament)
Verworpen → te veel bewijs dat omgeving wel een rol speelt
Variant: littekenmodel → kind door blootstelling aan bepaalde aversieve ervaring blijvend getekend
Omgevingsmodel: externe omgevingsfactoren beinvloeden ontwikkeling kind
Contexten die rol spelen:
Prenatale omgeving
Opvoeding
School
Leeftijdgenoten
Als omgeving verandert, verandert individu ook (elke eigenschap van kind kan bijgestuurd worden,
mits juiste omgeving aangeboden wordt)
Sociale leertheorie: gedrag van kind zal in frequentie toenemen als het leidt tot positieve gevolgen
Ecologische modellen:
Bronfenbrenner: micro-, meso-, macroniveau
Belsky: vroege rol van omgeving tijdens eerste levensjaren op psychopathologie bij kind
(voorbestemd om aan wisselende omgevingen aan te passen)
Interactiemodellen: zowel kind als omgeving bepalen de loop van de ontwikkeling
Gedrag wordt gevormd door its adaptive adaptibility
Goodness of fit-model: kindkenmerken interacteren met omgevingskenmerken en produceren zo
nieuw gedrag
Positieve (goodness) of negatieve (poorness) interactie
Onaangepast gedrag → gevolg van mismatch tussen kind en omgeving
Kritiek:
Neiging tot relativisme → psychopathologie is een kwestie van afstemming
Doet geen uitspraken over transformaties als gevolg van interacties
Transactioneel model: trekken van kind interacteren met omgeving en beide veranderen door
interactie
ontkent dat kind- of omgevingskenmerken onafhankelijk zijn of als zuivere vorm bestaan
Gedrag ouder beinvloedt kind en andersom etc.
Diathese-stressmodel: transactioneel model → wederzijdse invloed van omgeving en kind →
dynamisch
Ontwikkelingspsychopathologie en klinische
ontwikkelingspsychologie: begripsomschrijvingen
H1: ontwikkeling en psychopathologie 2
, Developmental psychopathology: general approach to understanding relations between development
and its maladaptive deviations
Kinderen worden bestudeerd tot in volwassenheid
Ontwikkelingspsychopathologie: beschrijven en verklaren
Verschillende verklaringsniveaus: gedragsgenetica, biologische systemen, neuropsychologie,
gezinspsychologie
Model van Pennington
4 analyseniveaus bij de bestudering van psychopathologie kind:
Genetische risicofactoren
Hersenmechanismen
Neuropsychologie
Symptoomniveau
Alle niveaus zijn even belangrijk (centraal zenuwstelsel net zo belangrijk als
informatieverwerkingsprocessen) → geen reductionisme, maar wel het feit dat alle gedrag biologische
correlaten heeft die van meer/minder belang kunnen zijn in ontwikkeling/verandering van
psychopathologie
Integratie binnen 1 model → biologische en psychologische mechanismen integreren → verklaring
bieden voor ontwikkeling psychopathologie
Kan tot revolutionaire ontwikkelingen leiden
Voorspelbaarheid
Voorspelbaarheid = geen zekerheid: nuance inbrengen:
Niet meer dan een statistisch bepaalde kans voor risicogroep (zegt niets over specifiek individu)
Voorspelling van toekomstig gedrag alleen mogelijk wanneer met complexe interacties rekening
wordt gehouden
Rekening houden met toevalsfactoren
Mag geen historicisme betekenen (heden uit verleden verklaren)
Dynamiek van risico- en beschermende factoren
Risicofactoren
Risicofactor: factor die negatieve invloed heeft op ontwikkeling van kind
Gaat vooraf aan uitkomst → uitspraak over risicofactor is altijd kansuitspraak
Correlaat: factor die voorkomt op hetzelfde moment als een stoornis → risicofactoren treden eerder in
tijd op en voorspellen optreden van stoornis
Kwetsbaarheid verwant aan risico, maar valt niet samen
Multifinaliteit: eenzelfde combinatie risicofactoren leidt tot verschillende uitkomsten (3 agressieve
kinderen op school → 1 kan ernstige gedragsstoornis ontwikkelen, 1 kan onbegrepen voelen, 1 kan
minder agressief worden)
Punishment insensitivity (PI): ongevoeligheid voor signalen van naderende straf
H1: ontwikkeling en psychopathologie 3
, Uitval in maatschappij → gaat ervan uit dat mensen sociaal gedrag vertonen om straf te vermijden
Temperamentkenmerken:
lage angst
lage gevoeligheid voor aversieve condities (arousal)
lage conditioneerbaarheid
lage empathie
hoge beloningsgerichtheid
Verschillende niveaus
Organisch niveau (ondervoeding, genetisch)
Intrapersoonlijk niveau (onveilige hechting, temperament)
Interpersoonlijk niveau (familieconflicten, stressvolle ervaringen)
Hogere-ordeniveau (armoede)
Genetica
Erfelijke belasting wordt vaak overschat
Genen bepalen in meeste gevallen niet een specifiek gedrag
Zelden sprake van 1 causale factor → vaak meerdere genen
Hoe meer complexe omgevingsinvloeden en -interacties als belangrijke factoren worden erkend, hoe
sterker klinische implicaties zijn van gedragsgenetisch onderzoek:
Genetische effecten → latent, uitgelokt in bepaalde omstandigheden
sterke nadruk genetische invloeden → gevaar dat men belang van invloed niet-genetische
invloeden gaat onderschatten
Temperament
Overgeërfd, op jonge leeftijd manifesteren, stabiel gedurende levensloop
Mogelijk om verschillen tussen individuen te beschrijven
Moeilijk temperament → vaker gedragsproblemen
Gedragsinhibitie: in onbekende situaties met angst, verlegenheid en vermijding reageren
Verband tussen aanwezigheid angststoornissen
Maladaptieve verschillen → resultaat van extreme niveaus reactiviteit icm. lage zelfregulatie
Effortful control: doelbewuste controle → vermogen kind om emotionaliteit te moduleren en onder
controle te krijgen → risicofactor in ontstaansmechanismen gedragsproblemen + ADHD
Model van Gray: BIS-systeem (inhibitie) en BAS-systeem (toenadering)
te hoge BIS: depressie, angst
te hoge BAS: ADHD, gedragsproblemen
Omgeving
Distaal: verhoogt kans op voorkomen van proximale factor (lage SES, werkloosheid)
Zelf nauwelijks risico-effect
H1: ontwikkeling en psychopathologie 4
