2 Nederland rivierenland
De hoofdvraag in dit hoofdstuk is:
Hoe beïnvloedt de inrichting van Nederland de kans op een
rivieroverstroming en welke oplossingen zijn er om de kans op
een overstromingtegen te gaan?
2.1 Rijn en Maas
Deelvraag
1 Wat zijn de kenmerken van de stroomgebieden van Rijn en
Maas?
Vier rivieren
Vier rivieren: Rijn, Door Nederland stromentwee grote rivieren: de Maas en de
Maas, Eems en Rijn. De twee kleinere rivieren, de Eems en de Schelde, stromen
Schelde. voor een klein deel door Nederland. De Rijn en de Maas stromen
respectievelijk vanuit de Alpen in Zwitserland en het Plateau van
Langres in Frankrijk naar Nederland. De Rijn is de grootste van de
twee.
Het stroomgebied van de Rijn
De Rijn heeft een Vanuit negen landen stroomt het water via beekjes, kanalen en
stroomgebied in negen rivieren uiteindelijk de Rijn in. Het gebied dat afwatert op een
landen. bepaalde rivier en zijn zijrivieren, heet een stroomgebied. De
grens tussen twee stroomgebiedennoem je een waterscheiding.
waterscheiding Een waterscheiding wordt gevormd door hogere delen in het
landschap, zoals een heuvelrug 0f een bergketen. Een rivier met
alle zijrivieren en vertakkingen die deel uitmaken van hetzelfde
stroomstelsel stroomgebied, heet een stroomstelsel.
• De Rijn is een gemengde rivier (zowel smeltwater als
regenwater). 's Zomers is ruim 70% van het Rijnwater smeltwater.
In de winter is de waterafvoer van de Rijn het hoogst. De
verdamping is dan zeer gering en er wordt vooral regenwater
afgevoerd.
Bovenloop, middenloop en benedenloop
De Rijn ontstaat als twee bergriviertjes in de Zwitserse Alpen
samenkomen. Het deel van de rivier waar kleine beken
bovenloop samenstromen tot een grote rivier. wordt de bovenloop genoemd.
Het is vanaf de bron gezien het eerste deel van een rivier. Hier is
de hellingshoek van de rivier groot en stroomt de rivier snel.
Daardoor vindt er veel erosie plaats en neemt de rivier veel
sediment mee.
middenloop • Stroomafwaartsneemt de hellingshoek steeds verder af; de
rivier komt in de middenloop. De middenloop van een rivier is het
middelste gedeelte van een rivier waar er evenwicht is tussen
erosie en sedimentatie. Naarmate de rivier dichter bij de zee komt,
, wordt het gebied steeds vlakker en gaat de rivier minder snel
stromen.
• De benedenloop van een rivier is vanaf de bron gezien het
laatste gedeelte van een rivier. Een (zeer) kleine hellingshoek,
veel sedimentatie en de monding in zee zijn kenmerkend voor de
benedenloop. Vaak splitst een rivier zich in de benedenloop in
meerdere takken, en vormteen delta.
De Rijn in Nederland
De Rijn vertakt zich in De Rijn vertakt zich zodra hij in Nederland komt en splitst zich
Waal en Pannerdens in het Pannerdens Kanaal en de Waal. De Waal leidt twee derde
Kanaal. van het Rijnwater naar de Noordzee. Een derde deel van het
Rijnwater stroomt via het Pannerdens Kanaal. Dit water wordt bij
De Waal vertakt zich in Amhem verdeeld over de IJssel en de Neder-Rijn/Lek. De Waal
IJssel en Neder- en de Lek komen stroomafwaartsweer bij elkaar en worden
Rijn/Lek. samen met de Maas, via de Nieuwe Waterweg, naar zee geleid.
De IJssel mondt via het Ketelmeer uit in het IJsselmeer.
• In de Neder-Rijn zijn drie stuwen gebouwd. Een stuw is een
Drie stuwen voor: beweegbare dam in een rivier waarmee het waterniveau
- scheepvaart bovenstrooms wordt geregeld. De stuw bij Driel regelt de
- watervoorziening watervoorziening van de IJssel. De volgende twee stuwen, bij
IJsselmeer Amerongen en bij Hagestein, maken de scheepvaart op de Neder-
Rijn mogelijk. De stuwen regelen ook de watertoevoer naar het
IJsselmeer, zodat het meer altijd voldoende zoet water ontvangt
voor de landbouw en de drinkwatervoorziening in Noord-
Nederland.
De Maas
regenrivier De Maas is een regenrivier.
• Het stroomgebied van de Maas beslaat een oppervlak dat
Ongeveer even groot is als Nederland. De Maas ontspringt op het
Plateau van Langres (Frankrijk). en stroomt via België naar
grotendeels onbedijkt Nederland.
• De Maas is grotendeels onbedijkt. De bovenloop van de Maas
stroomt onbedijkt van de bron tot de Frans-Belgische grens. De
middenloop ligt in de Belgische Ardennen en loopt tot de Belgisch-
Nederlandse grens. Het eerste deel van de benedenloop stroomt
in Limburg door een dal met aan weerszijden van de rivier
natuurlijke terrassen. Het tweede deel van de benedenloop in
Nederland is bedijkt.
• Vanaf Maastricht tot Maasbracht wordt de rivier de Grensmaas
genoemd, omdat hij de grens vormt tussen Nederland en België.
De Grensrnaas is te ondiep voor scheepvaart, die daarom
gebruikmaakt van het Julianakanaal.
2.2 (On)beheersbare rivieren
Deelvragen
2 Wat zijn de kenmerken van het Nederlandse rivierprofiel?
3 Welke gevolgen hebben de eigenschappen van het rivierprofle/
van de Rijn en de Maas voor de waterafvoer?
Dwarsdoorsnede van de rivier
Al vanaf de vroege middeleeuwen bouwden mensen dijken.
Gedurende vele eeuwen werden deze dijken verstevigd, verhoogd
dwarsprofiel en verbreed. Het gevolg hiervan is dat het dwarsprofiel van een
De hoofdvraag in dit hoofdstuk is:
Hoe beïnvloedt de inrichting van Nederland de kans op een
rivieroverstroming en welke oplossingen zijn er om de kans op
een overstromingtegen te gaan?
2.1 Rijn en Maas
Deelvraag
1 Wat zijn de kenmerken van de stroomgebieden van Rijn en
Maas?
Vier rivieren
Vier rivieren: Rijn, Door Nederland stromentwee grote rivieren: de Maas en de
Maas, Eems en Rijn. De twee kleinere rivieren, de Eems en de Schelde, stromen
Schelde. voor een klein deel door Nederland. De Rijn en de Maas stromen
respectievelijk vanuit de Alpen in Zwitserland en het Plateau van
Langres in Frankrijk naar Nederland. De Rijn is de grootste van de
twee.
Het stroomgebied van de Rijn
De Rijn heeft een Vanuit negen landen stroomt het water via beekjes, kanalen en
stroomgebied in negen rivieren uiteindelijk de Rijn in. Het gebied dat afwatert op een
landen. bepaalde rivier en zijn zijrivieren, heet een stroomgebied. De
grens tussen twee stroomgebiedennoem je een waterscheiding.
waterscheiding Een waterscheiding wordt gevormd door hogere delen in het
landschap, zoals een heuvelrug 0f een bergketen. Een rivier met
alle zijrivieren en vertakkingen die deel uitmaken van hetzelfde
stroomstelsel stroomgebied, heet een stroomstelsel.
• De Rijn is een gemengde rivier (zowel smeltwater als
regenwater). 's Zomers is ruim 70% van het Rijnwater smeltwater.
In de winter is de waterafvoer van de Rijn het hoogst. De
verdamping is dan zeer gering en er wordt vooral regenwater
afgevoerd.
Bovenloop, middenloop en benedenloop
De Rijn ontstaat als twee bergriviertjes in de Zwitserse Alpen
samenkomen. Het deel van de rivier waar kleine beken
bovenloop samenstromen tot een grote rivier. wordt de bovenloop genoemd.
Het is vanaf de bron gezien het eerste deel van een rivier. Hier is
de hellingshoek van de rivier groot en stroomt de rivier snel.
Daardoor vindt er veel erosie plaats en neemt de rivier veel
sediment mee.
middenloop • Stroomafwaartsneemt de hellingshoek steeds verder af; de
rivier komt in de middenloop. De middenloop van een rivier is het
middelste gedeelte van een rivier waar er evenwicht is tussen
erosie en sedimentatie. Naarmate de rivier dichter bij de zee komt,
, wordt het gebied steeds vlakker en gaat de rivier minder snel
stromen.
• De benedenloop van een rivier is vanaf de bron gezien het
laatste gedeelte van een rivier. Een (zeer) kleine hellingshoek,
veel sedimentatie en de monding in zee zijn kenmerkend voor de
benedenloop. Vaak splitst een rivier zich in de benedenloop in
meerdere takken, en vormteen delta.
De Rijn in Nederland
De Rijn vertakt zich in De Rijn vertakt zich zodra hij in Nederland komt en splitst zich
Waal en Pannerdens in het Pannerdens Kanaal en de Waal. De Waal leidt twee derde
Kanaal. van het Rijnwater naar de Noordzee. Een derde deel van het
Rijnwater stroomt via het Pannerdens Kanaal. Dit water wordt bij
De Waal vertakt zich in Amhem verdeeld over de IJssel en de Neder-Rijn/Lek. De Waal
IJssel en Neder- en de Lek komen stroomafwaartsweer bij elkaar en worden
Rijn/Lek. samen met de Maas, via de Nieuwe Waterweg, naar zee geleid.
De IJssel mondt via het Ketelmeer uit in het IJsselmeer.
• In de Neder-Rijn zijn drie stuwen gebouwd. Een stuw is een
Drie stuwen voor: beweegbare dam in een rivier waarmee het waterniveau
- scheepvaart bovenstrooms wordt geregeld. De stuw bij Driel regelt de
- watervoorziening watervoorziening van de IJssel. De volgende twee stuwen, bij
IJsselmeer Amerongen en bij Hagestein, maken de scheepvaart op de Neder-
Rijn mogelijk. De stuwen regelen ook de watertoevoer naar het
IJsselmeer, zodat het meer altijd voldoende zoet water ontvangt
voor de landbouw en de drinkwatervoorziening in Noord-
Nederland.
De Maas
regenrivier De Maas is een regenrivier.
• Het stroomgebied van de Maas beslaat een oppervlak dat
Ongeveer even groot is als Nederland. De Maas ontspringt op het
Plateau van Langres (Frankrijk). en stroomt via België naar
grotendeels onbedijkt Nederland.
• De Maas is grotendeels onbedijkt. De bovenloop van de Maas
stroomt onbedijkt van de bron tot de Frans-Belgische grens. De
middenloop ligt in de Belgische Ardennen en loopt tot de Belgisch-
Nederlandse grens. Het eerste deel van de benedenloop stroomt
in Limburg door een dal met aan weerszijden van de rivier
natuurlijke terrassen. Het tweede deel van de benedenloop in
Nederland is bedijkt.
• Vanaf Maastricht tot Maasbracht wordt de rivier de Grensmaas
genoemd, omdat hij de grens vormt tussen Nederland en België.
De Grensrnaas is te ondiep voor scheepvaart, die daarom
gebruikmaakt van het Julianakanaal.
2.2 (On)beheersbare rivieren
Deelvragen
2 Wat zijn de kenmerken van het Nederlandse rivierprofiel?
3 Welke gevolgen hebben de eigenschappen van het rivierprofle/
van de Rijn en de Maas voor de waterafvoer?
Dwarsdoorsnede van de rivier
Al vanaf de vroege middeleeuwen bouwden mensen dijken.
Gedurende vele eeuwen werden deze dijken verstevigd, verhoogd
dwarsprofiel en verbreed. Het gevolg hiervan is dat het dwarsprofiel van een
