Samenvatting Effectief verplegen deel 1 - hoofdstuk 15

Hoofdstuk 15 : Vallen

1 Inleiding

Een val kan ernstige gevolgen hebben en is één van de belangrijkste oorzaken van afname in
lichamelijk functioneren, verlies van zelfstandigheid, ziekenhuis of verpleeghuisopname en verhoogde
mortaliteit.

2 Relevantie voor de verpleegkundige

In de huidige verpleegkundige vormt valpreventie een uitdagend taakgebied voor verpleegkundigen.
Vroegsignalering, detectie van patiënten met een valrisico, vormt bij uitstek een verpleegkundige
taakstelling. Vervolgens maakt het gericht in kaart brengen van aanwezige risicofactoren bij een
individuele cliënt deel uit van het verpleegkundige takenpakket.

4 Beschrijving van de relevante kennis

Een heldere definitie van vallen vormt de eerste stap in een systematische aanpak van dit
zorgprobleem. Definiëring is immers noodzakelijk om eenduidige, consistente gegevensverzameling
mogelijk te maken.

Definitie vallen
Een valpartij kan gedefinieerd worden als een onbedoelde verandering in de lichaamspositie die
resulteert in het neerkomen op de grond of op een ander lager niveau.

Herhaaldelijk valler  een persoon valt in een bepaalde tijdsspanne tenminste twee keer of vaker

Soorten vallers
 Habituele vallers
Vallers die gedurende een langere periode met een zekere regelmaat vallen, waarbij de
valfrequentie onveranderd blijft.
Bij deze ouderen zijn de valincidenten mogelijk niet te voorkomen, en dient de aanpak vooral
gericht te zijn op beperking van de gevolgen van een valincident.
 Incidentele vallers
Habituele vallers waarbij de valfrequentie recent is toegenomen óf vallers die in de
voorafgaande weken voor het eerst één of meer keer gevallen zijn.

Vallen bij ouderen, met name herhaaldelijk vallen, duidt op een verstoring van het evenwicht en dient
beschouwd te worden als een alarmsignaal van een onderliggende oorzaak. Een val kan en
functionele achteruitgang betekenen.

4.1 verpleegkundige diagnostiek

Verpleegkundige diagnose  gevaar voor vallen

Definitie  verhoogde ontvankelijkheid voor vallen met als gevolg fysieke schade en gevaar voor de
gezondheid.

, 4.2 risicofactoren voor vallen

Vallen is een multifactorieel probleem: het gaat om een optelsom van verschillende aanwezige
risicofactoren die gezamenlijk het val- en letselrisico bepalen. Hierbij is het gebruikelijk om een
onderscheid te maken tussen intrinsieke en extrinsieke risicofactoren.
Intrinsieke risicofactoren hebben te maken met de toestand van de patiënt. Het feit dat de meeste
valpartijen voorkomen onder ouderen hangt samen met een aantal lichamelijke veranderingen die
gedurende de veroudering kunnen optreden, zoals:
- Een veranderd gezichtsvermogen
- Verminderd reactievermogen
- Een afname van de balans en de spierkracht
- Een toenemend risico op orthostatische hypotensie

Voorts is het zo dat er bij veel ouderen sprake is van een co-morbiditeit  de aanwezigheid van 2 of
meer chronische aandoeningen.

4.2.1 intrinsieke factoren

De belangrijkste intrinsieke factoren voor vallen zijn:
- Mobiliteitsstoornissen  stoornissen in balans looppatroon en verminderde spierkracht
Ouderen lopen langzamer: de loopsnelheid neemt af. De afname van de loopsnelheid is direct
gecorreleerd aan een verhoogd valrisico.
Verpleegkundigen dienen ook in het bijzonder oog te hebben voor de mobiliteit van de patiënt.
Gerichte observatie van de mobiliteit en de mobiliteitsveranderingen vormt een belangrijke
informatiebron. Het is voorts belangrijk dat verpleegkundigen deze observaties op een
heldere, eenduidige manier rapporteren en/of bespreken tijdens visite of multidisciplinair
overleg.
- Een val in het voorgaande jaar
Het doormaken van één of meer valpartijen in het voorgaande jaar blijkt een goede
voorspeller voor toekomstig vallen te vormen.
- Duizeligheid en duizelingen
Duizeligheid en evenwichtsstoornissen dragen met name bij aan balansstoornissen.
Oorzaken duizeligheid:
o Verstoring van het cardiovasculaire systeem.
o Plotselinge houdingsveranderingen door bloeddrukdaling: orthostatische
hypotensie.
In geval van orthostatische hypotensie is bloeddrukmeting geïndiceerd.
Bloeddrukdaling kan voorts optreden bij het draaien van het hoofd.
o Een bloeddrukdaling vlak na de maaltijd: postprandiale hypotensie
o Aanwezige anemie
- Medicijngebruik
Het medicijngebruik van de patiënt kan een risicofactor voor vallen vormen. De
verpleegkundige dient dan ook gerichte aandacht te hebben voor de medicatie.
Het gaat hierbij om:
o Polyfarmacie  gebruik van 5 of meer medicijnen
o Valrisico-verhogende medicatie  psychotrope medicatie, cardiovasculaire
medicatie of NSAID
- Cognitieve stoornissen
Er kan o.a. sprake zijn van zelfoverschatting of verminderd beoordelingsvermogen: patiënten
geven aan geen hulp nodig te hebben bij een transfer of het uit bed komen, terwijl ze dit
absoluut niet zelfstandig kunnen (gedragsfactor). Ook de aandacht, concentratie en ruimtelijk
inzicht kunnen verstoord zijn.
Gerichte aandacht voor cognitieve functies en de oriëntatie in het bijzonder is dan ook een
belangrijk aandachtspunt voor de verpleegkundige.
Afname van een (screenende) test zoals de MMSE kan hierbij functioneel zijn. Inzicht in de
persoonlijkheidskenmerken, en met name de coping stijl van de individuele oudere is
überhaupt van belang.