Samenvatting Nieuwe Tijd

Hoofdstuk 13. De Europese samenleving in de tijd van de Renaissance 1350 – 1550

+/- 1250
Steden zoals Venetië, Milaan en Genua waren rijk geworden. Ze innoveerden de
scheepvaart en lagen op de Route naar Rome. Grote families trokken de macht naar zich toe
en kregen controle over het bankieren in Europa door vestigingen in grote steden te openen.
In Florence werd er veel geld in de industrie gekocht, de families hadden hier de macht op
politiek vlak. Steden zorgden voor meer luxe en een comfortabeler leven. Mensen gingen het
leven steeds meer zien als iets om van te genieten. Kunstenaars en wetenschappers werden
door middels van patronage gesteund (rijken die sponsoren). De feodale adel en
koopliedenelite creëerden een oligarchie in steden. Door ruzies waren deze vaak instabiel.
Ontevredenheid van het gepeupel uitte zich vaak in het omvergooien van het politieke
systeem door popolo-bewegingen. In Bologna, Florence en Genua kwamen republikeinse
regeringen aan de macht. In sommige steden waren er Signori; mannen die alleen
regeerden en de macht doorgaven op hun zoon. In de 15e/16e eeuw ontwikkelden deze
Signori hoven. Hierin lieten ze zien hoe rijk ze waren. Ook werden heersers met enorme
parades in de steden verwelkomd. De burgers voelden zich erg verbonden met hun stad. In
tegenstelling tot de rest van Europa was Italië een lappendeken van stadsstaten.
Desondanks werkten de steden samen als er een te machtig werd.

Florence en Napels wilden samen Milaan aanvallen. Milaan vroeg Karel VIII van Frankrijk om
hulp. Die viel vervolgens Italië binnen. Profeet Girolama Sanoarola (1452 – 1498) riep heel
Italië op om alle zondige dingen te verbranden. Toen het volk zich aan hem ging irriteren
werd hij gemarteld en verbrand. Na deze invasie zorgde de familie Medici (Florence) voor
een periode van instabiliteit voor alle Italiaanse stadsstaten.

Humanisme

Humanisten vonden dat Rome op haar grootst was in de tijd van de schrijver Cicero (106 v.c.
43 n.c.). het idee was dat Caesar een eind aan de periode van voorspoed had gemaakt.

 Giorgio Vasari 1511 – 1574
o Gebruikte voor het eerst het woord renaissance
o Vond van zichzelf dat hij wel een bepaalde mate van excellentie heeft bereikt.
 Fransesco Petrarchus 1304 – 1374
o Sprak voor het eerst van een wedergeboorte
o Geobsedeerd met de klassieke oudheid
o Nieuw schooltype; Studia Humanitates
 Leerlingen moesten klassieke teksten bestuderen om er dingen van te
leren
 Mensen die dit uitoefenden werden de humanisten genoemd
 Leonarde Bruni 1374 - 1444
o Met het verloren gaan van het Latijn was ook de glorie van Rome ten onder
gegaan.
o Verdeelde de geschiedenis in klassiek, middeleeuws en modern
 Marsilio Ficino 1433 – 1499
o Door zijn lezingen raakten mensen ook geïnteresseerd in de Griekse
literatuur, met name Plato
o Volgens hem was plato goddelijk geïnspireerd en hij probeerde de ideeën van
christenen en Plato samen te voegen
 Giovanni Pico Della Mirandola 1463 - 1494
o Meest briljante student van Marsilio Ficino
o De menselijkheid staat tussen het spirituele en materiële


1

, o De mens kan zelf kiezen in welke wereld hij leeft
o On the dignity of man
 Een man in een miraculeus wezen zonder limieten aan wat iemand
zou kunnen bereiken
 Leon Battista Alberti 1404 – 1472
o Hij was een schrijver en architect
o Hij vond dat hij erg veel bereikt had maar zei ook dat ambitie hem vreemd was
o Hij vond dat als je ergens werkelijk wat van af wilde weten je het ideale beeld
van datgene moest indenken  Utopia – Thoas More

 Virtú = mensen die hun huis hebben achtergelaten om zichzelf te kunnen ontwikkelen

Onderwijs
De humanisten vonden hun manier van scholing veel praktischer dan de theologische
manier. Hun opleiding had ten doel de maatschappij te dienen en ten goede te komen. Hun
scholing was erg populair. De studie werd zo opgebouwd;
- Latijnse grammaticia en retoriek
- Daarna Romeinse geschiedenis en politieke filosofie
- Ten slotte Grieks om de Griekse literatuur en filosofie te kunnen bestuderen
In de 15e eeuw kwamen deze scholen op in Italië daarna verspreidde ze zich naar Duitsland,
Engeland en Frankrijk.
Binnen het humanisme was er nog wel een discussie over de vrouwen. Moesten ze nou wel
of niet geschoold worden. Vrouwen die privé thuis geschoold waren kwamen voor zichzelf op
in essays.

 Baldassare Castiglione 1478 – 1529
o Hij had erg invloedrijk werk  de hoveling
o In zijn boek werd de ideale jongeman voorgesteld als een persoon die goed
was in enorm veel vakken en disciplines
o Een vrouw moest knap en geschoold zijn

Politiek
Volgens de humanisten was de ideale leider vroom, wijs, goed, geschoold, moedig en volg
waardigheid. Volgens Bruni was de republiek de beste staatsvorm. Volgens Plato was een
filosoof-koning het best. Wel waren ze er allemaal overeens dat geschoolde mannen deel
moesten nemen aan de politiek, civiel humanisme.

 Niccoló Machiavelli 1469 – 1527
o Bekendste burgelijke humanist
o Bekleedde een ambt in één van de regerende organen in Florence
o II Principe
 Een leider moest voor orde en veiligheid zorgen
 Een leider moest ervoor zorgden dat het volk zich niet tegen hem keert

Christelijk humanisme
In de 15e werd het humanisme verspreid door Christenen. Ze wilden de klassieke idealen
van het humanisme combineren met de uitgangspunten van het Christendom. Ze wilden het
religieuze leven van mensen een extra verdieping geven en ook kerkelijke hervormingen
doorvoeren.

 Thomas More 1478 – 1535
o Humanist en schrijver
o Schreef Utopia, hierin wordt de ideale samenleving beschreven

2

,  Alle kinderen krijgen een goed opleiding
 Volwassenen verdelen hun tijd over werk en intellectuele activiteiten
 Godsdienst tolerantie
 Orde en ratio staan centraal
 Desiderius Erasmus 1466 – 1536
o Had een grote kennis van Grieks en de bijbel
o Schreef de onderwijzing van een Christelijke prins
 Combinatie van praktische en idealistische suggesties voor een leider
o Hof der zotheid
 Een satire op wereldlijke wijsheid en een pleidooi voor het simpele
christelijke geloof van kinderen
o Het nieuwe testament
 Kritische editie van het Griekse nieuwe testament
 Iedereen zou de bijbel moeten lezen
 De bijbel moet ik elke taal worden uitgegeven
o 2 duidelijk punten komen in al het werk naar voren
 Onderwijs zorgt voor vooruitgang
 Iedereen moet de bijbel en klassieke werken bestuderen
 Christendom zit in het hart van de geest, niet wat theologen
geschreven hebben

Boekdrukkunst
In de jaren ’40 van de 15e eeuw werd de boekdrukkunst uitgevonden door Johannes
Gutenberg 1397 – 1486. Alles kon nu veel makkelijker verspreid worden. Ook maakten de
geprinte werken discussiëren makkelijker en konden ‘onzichtbare’ individuen hun eigen
identiteit ontwikkelen. Overheden en kerken gebruikten het als propaganda, wel kamen ze
ook met een lijst voor verboden boeken. Het vulde daarbij ook het gat tussen de
mondelingen en schriftelijke cultuur.

Kunst en kunstenaar
Rijke stedelingen gaven vaak kunstenaars de opdracht om bepaalde kunstwerken te maken.
Later in de 15e eeuw gaven rijke individuele personen en heersers kunstenaars de opdracht
dingen voor het te produceren. Soms bemoeiden ze zich ermee en soms lieten ze de
kunstenaars hun gang gaan. Opvallend was dat de mensen meer bezig waren met kunst dan
met oorlog. In de 15e eeuw kwamen klassieke thema’s steeds vaker terug zoals het leven
van heidense goden.

 Filippo Brunelleschi 1377 – 1447  bouwde de grote Dome van florence
 Lerenzo Ghiberti 1378 – 1455  ontwerp de bronzen deuren van het naastgelegen
doopshuis
 Giotto 1276 – 1337
o Florentijnse schilder
o Legde de basis voor het realisme
 Piero della Francesca 1420 – 1492 & Andrea Mantegna 1430 – 1506
o Legden de basis voor het perspectief
 Donatello 1386 – 1466
o Zrogde voor een herleving van de klassieke figuur
 De David

In noordelijk Europa werden er meer religieuze thema’s, realisme en persoonlijkheid kwam
naar voren.
 Rogier van der Weyden 1399 – 1464


3