Examenkatern H2 Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden 1515-1648
Paragraaf 1 De christelijke Kerk in West-Europa valt uiteen
In 1568 begon in de Nederlanden een opstand tegen Spanje. De Nederlanden maakten deel uit van
een groot Spaans rijk. Dat rijk werd bestuurd door Filips II die zijn vader Karel V in 1555 was
opgevolgd. (De opstand begon als een meningsverschil over de manier waarop de overheid moest
reageren op aanhangers van het protestantisme onder een minderheid van de bevolking in de
Nederlanden).
Er was een groeiende kritiek op de katholieke Kerk rond 1500. Een verschil over het geloof leidde aan
het begin van de 16e eeuw tot een verscheuring binnen de katholieke kerk.
- Sommige critici vonden dat de Kerk de Bijbel anders uitlegde dan volgens hen voor de hand
lag en dat de Kerk er gebruiken op na hield die nergens in de Bijbel terug te vinden waren.
(De leiding van de Kerk was het daar niet mee eens.)
De Nederlander Erasmus wilde alleen misbruiken zoals de aflaathandel in de katholieke Kerk
afschaffen.
Anderen besloten zich van de Katholieke Kerk af te scheiden en een nieuwe Kerk te stichten of zich bij
een nieuwe Kerk aan te sluiten. Zij worden hervormers genoemd en hun beweging de
hervorming/reformatie.
Omdat de nieuwe Kerken die werden gesticht, voortkwamen uit protest tegen de Katholieke Kerk,
worden die Kerken protestants genoemd, de aanhangers protestanten en hun godsdienstige
opvattingen protestantisme.
De hervormers die de grootste aanhang kregen waren:
1. Luther (1483-1546)
Kritiekpunten op de katholieke Kerk:
- De machtsaanspraken en zelfgemaakte wetten en regels van de rooms-katholieke Kerk waren
onterecht.
- Alleen de bijbel was richtinggevend. Hij wilde dat iedereen de Bijbel ging lezen in de volkstaal.
(In de katholieke Kerk lezen de priesters de Bijbel voor de mensen).
- Volgens Luther kwam je in de hemel door in God te geloven. (En volgens de katholieke Kerk
kom je in de hemel door goede werken te doen en door de Kerk te betalen.) Hij wilde
afschaffing van de aflaathandel.
- Hij wilde het pausschap, het celibaat, veel sacramenten, de heiligenvereniging en de
kloosterorden afschaffen, omdat daar niets over in de Bijbel stond.
2. Calvijn (1509-1564)
Voor vorsten was het lutheranisme aantrekkelijk omdat:
- Zij werden het hoofd van de Kerk.
- Ze konden de kloosters sluiten en de bezittingen van de kloosters overnemen.
- Volgens het lutheranisme moesten onderdanen de vorst altijd gehoorzamen, ook als de vorst
zich slecht gedroeg.
, Verschillen tussen het lutheranisme en calvinisme:
- Bij lutheranen is de vorst het hoofd van de Kerk. Bij de calvinisten bestuurt iedere ‘gemeente’
zichzelf door een raad van gekozen ouderlingen.
- Anders dan de lutheranen mogen calvinisten tegen hun vorst in verzet komen, als deze
handelt tegen ‘Gods verbod’.
In Nederland werd de calvinistische Kerk het belangrijkst. Dit heette eerst de Gereformeerde Kerk en
later Nederlandse Hervormde Kerk.
Paragraaf 2 De Opstand in de Nederlanden breekt uit
Twee indirecte oorzaken voor het ontstaan van de Opstand waren:
1. De sterke positie van de stedelijke burgerij in de Nederlanden. (Als gevolg van de opbloei
van handel en nijverheid was de welvaart onder de burgers toegenomen. De Bourgondische
vorsten hadden hiervan geprofiteerd door het heffen van belastingen in ruil voor privileges
aan de gewesten. Toen Maria in 1477 hertogin van Bourgondië werd schonk zij de gewesten
in den Nederlanden allerlei rechten om op hun te kunnen steunen. Hierdoor mochten de
Gewestelijke Staten zelf bepalen wanneer en waar zij bijeen kwamen. De stad Gent weigerde
zich te voldoen aan de bede. Hiervoor strafte Karel C de stad met geweld. Gent nam later deel
aan de Opstand.)
2. De splitsing van de christelijke Kerk door de hervorming. (Het merendeel van de bevolking in
de Nederlanden bleef katholiek. Het aantal protestanten groeide. Dat waren vooral de
aanhangers van Luther, maar vanaf 1560 namen ook het aantal calvinisten sterk toe.)
Twee directe oorzaken voor het ontstaan van de Opstand waren:
1. Karel V en Filips II gaan protestanten streng vervolgen. (Ze wilden de katholieke Kerk
handhaven. Daarom vervolgden zij de protestanten met steeds strengere plakkaten (wetten).
Veel plaatselijke bestuurders voeren de plakkaten niet uit, omdat zij verdraagzaam waren en
vervolging vanwege godsdienst afkeurden. En ze vonden de plakkaten een inbreuk op hun
rechten.)
2. Karel V en Filips II streven naar centralisatie en ongedaan maken van privileges. (De
landvoogd(es) en drie Raden vormden samen in Brussel een centrale regering voor alle
gewesten. Deze machtsvergroting botste met de opkomst van de burgerij in de steden. De
burgerij wilde vrijheidsrechten behouden en vastleggen.)
In april 1566 bood een groep lagere edelen aan landvoogdes Margaretha van Parma een smeekschrif
aan met het verzoek de plakkaten af te schaffen. Ze beloofde de plakkaten minder streng te zullen
uitvoeren en stuurde het door naar Filips.
Doordat ze minder hard optrad, durfden calvinisten zich aan openlijke acties te wagen, zoals
het houden van hagenspreken (godsdienstige bijeenkomsten op het platteland).
In augustus 1566 kwamen kleine groepen calvinisten openlijk in verzet tegen de katholieke
Kerk tijdens de Beeldenstorm in Vlaanderen. Dat was het gewest met de meeste calvinisten.
(Tijdens de Beeldenstorm werden met geweld heiligenbeelden, schilderijen en andere
kostbaarheden uit de kerken vernield of verwijderd. Zo zou de kerk gezuiverd worden van het
katholieke ‘bijgeloof’ en geschikt gemaakt worden voor de protestantse eredienst.)
- De katholieke bevolking keek passief toe en de landvoogdes slaagde er niet in om overal de
orde te herstellen.
Filips II gaf de adel de schuld van de Beeldenstorm en zond de hertog van Alva met een leger naar de
Nederlanden. Margaretha nam ontslag en Alva werd landvoogd. Hij verving Willem van Oranje als
Paragraaf 1 De christelijke Kerk in West-Europa valt uiteen
In 1568 begon in de Nederlanden een opstand tegen Spanje. De Nederlanden maakten deel uit van
een groot Spaans rijk. Dat rijk werd bestuurd door Filips II die zijn vader Karel V in 1555 was
opgevolgd. (De opstand begon als een meningsverschil over de manier waarop de overheid moest
reageren op aanhangers van het protestantisme onder een minderheid van de bevolking in de
Nederlanden).
Er was een groeiende kritiek op de katholieke Kerk rond 1500. Een verschil over het geloof leidde aan
het begin van de 16e eeuw tot een verscheuring binnen de katholieke kerk.
- Sommige critici vonden dat de Kerk de Bijbel anders uitlegde dan volgens hen voor de hand
lag en dat de Kerk er gebruiken op na hield die nergens in de Bijbel terug te vinden waren.
(De leiding van de Kerk was het daar niet mee eens.)
De Nederlander Erasmus wilde alleen misbruiken zoals de aflaathandel in de katholieke Kerk
afschaffen.
Anderen besloten zich van de Katholieke Kerk af te scheiden en een nieuwe Kerk te stichten of zich bij
een nieuwe Kerk aan te sluiten. Zij worden hervormers genoemd en hun beweging de
hervorming/reformatie.
Omdat de nieuwe Kerken die werden gesticht, voortkwamen uit protest tegen de Katholieke Kerk,
worden die Kerken protestants genoemd, de aanhangers protestanten en hun godsdienstige
opvattingen protestantisme.
De hervormers die de grootste aanhang kregen waren:
1. Luther (1483-1546)
Kritiekpunten op de katholieke Kerk:
- De machtsaanspraken en zelfgemaakte wetten en regels van de rooms-katholieke Kerk waren
onterecht.
- Alleen de bijbel was richtinggevend. Hij wilde dat iedereen de Bijbel ging lezen in de volkstaal.
(In de katholieke Kerk lezen de priesters de Bijbel voor de mensen).
- Volgens Luther kwam je in de hemel door in God te geloven. (En volgens de katholieke Kerk
kom je in de hemel door goede werken te doen en door de Kerk te betalen.) Hij wilde
afschaffing van de aflaathandel.
- Hij wilde het pausschap, het celibaat, veel sacramenten, de heiligenvereniging en de
kloosterorden afschaffen, omdat daar niets over in de Bijbel stond.
2. Calvijn (1509-1564)
Voor vorsten was het lutheranisme aantrekkelijk omdat:
- Zij werden het hoofd van de Kerk.
- Ze konden de kloosters sluiten en de bezittingen van de kloosters overnemen.
- Volgens het lutheranisme moesten onderdanen de vorst altijd gehoorzamen, ook als de vorst
zich slecht gedroeg.
, Verschillen tussen het lutheranisme en calvinisme:
- Bij lutheranen is de vorst het hoofd van de Kerk. Bij de calvinisten bestuurt iedere ‘gemeente’
zichzelf door een raad van gekozen ouderlingen.
- Anders dan de lutheranen mogen calvinisten tegen hun vorst in verzet komen, als deze
handelt tegen ‘Gods verbod’.
In Nederland werd de calvinistische Kerk het belangrijkst. Dit heette eerst de Gereformeerde Kerk en
later Nederlandse Hervormde Kerk.
Paragraaf 2 De Opstand in de Nederlanden breekt uit
Twee indirecte oorzaken voor het ontstaan van de Opstand waren:
1. De sterke positie van de stedelijke burgerij in de Nederlanden. (Als gevolg van de opbloei
van handel en nijverheid was de welvaart onder de burgers toegenomen. De Bourgondische
vorsten hadden hiervan geprofiteerd door het heffen van belastingen in ruil voor privileges
aan de gewesten. Toen Maria in 1477 hertogin van Bourgondië werd schonk zij de gewesten
in den Nederlanden allerlei rechten om op hun te kunnen steunen. Hierdoor mochten de
Gewestelijke Staten zelf bepalen wanneer en waar zij bijeen kwamen. De stad Gent weigerde
zich te voldoen aan de bede. Hiervoor strafte Karel C de stad met geweld. Gent nam later deel
aan de Opstand.)
2. De splitsing van de christelijke Kerk door de hervorming. (Het merendeel van de bevolking in
de Nederlanden bleef katholiek. Het aantal protestanten groeide. Dat waren vooral de
aanhangers van Luther, maar vanaf 1560 namen ook het aantal calvinisten sterk toe.)
Twee directe oorzaken voor het ontstaan van de Opstand waren:
1. Karel V en Filips II gaan protestanten streng vervolgen. (Ze wilden de katholieke Kerk
handhaven. Daarom vervolgden zij de protestanten met steeds strengere plakkaten (wetten).
Veel plaatselijke bestuurders voeren de plakkaten niet uit, omdat zij verdraagzaam waren en
vervolging vanwege godsdienst afkeurden. En ze vonden de plakkaten een inbreuk op hun
rechten.)
2. Karel V en Filips II streven naar centralisatie en ongedaan maken van privileges. (De
landvoogd(es) en drie Raden vormden samen in Brussel een centrale regering voor alle
gewesten. Deze machtsvergroting botste met de opkomst van de burgerij in de steden. De
burgerij wilde vrijheidsrechten behouden en vastleggen.)
In april 1566 bood een groep lagere edelen aan landvoogdes Margaretha van Parma een smeekschrif
aan met het verzoek de plakkaten af te schaffen. Ze beloofde de plakkaten minder streng te zullen
uitvoeren en stuurde het door naar Filips.
Doordat ze minder hard optrad, durfden calvinisten zich aan openlijke acties te wagen, zoals
het houden van hagenspreken (godsdienstige bijeenkomsten op het platteland).
In augustus 1566 kwamen kleine groepen calvinisten openlijk in verzet tegen de katholieke
Kerk tijdens de Beeldenstorm in Vlaanderen. Dat was het gewest met de meeste calvinisten.
(Tijdens de Beeldenstorm werden met geweld heiligenbeelden, schilderijen en andere
kostbaarheden uit de kerken vernield of verwijderd. Zo zou de kerk gezuiverd worden van het
katholieke ‘bijgeloof’ en geschikt gemaakt worden voor de protestantse eredienst.)
- De katholieke bevolking keek passief toe en de landvoogdes slaagde er niet in om overal de
orde te herstellen.
Filips II gaf de adel de schuld van de Beeldenstorm en zond de hertog van Alva met een leger naar de
Nederlanden. Margaretha nam ontslag en Alva werd landvoogd. Hij verving Willem van Oranje als
