Cultuuruitingen voor de Jeugd
Hoorcollege 1 – De bakermat van het jeugdboek: Het ontstaan van een eigen literatuur
voor kinderen
Kinderen zijn verschillend genoeg van volwassenen om als eigen groep te
rechtvaardigen (late 18e eeuw). Voordien werd er minder onderscheid gemaakt tussen deze
twee groepen. Er waren klassenverschillen; sommige kinderen gingen bijvoorbeeld niet naar
school maar moesten werken. Literatuur werd gedeeld door volwassenen en kinderen.
Kinderen die bijvoorbeeld naar religieuze scholen gingen, kregen wel literatuur voor kinderen
en dit waren voornamelijk Bijbelse teksten. Voornamelijk jongens leerden schrijven en lezen,
meisjes niet.
Onder kinderen verstaan wij nu wellicht iets anders dan vroeger. De
leeftijdsindelingen waren toen anders, door levensverwachting en andere mijlpalen.
Bakermat (oorsprong) in de 18e eeuw
- “Dit is de eeuw, waarin men naamentlyk voor kinderen schryft.”
- Briefromans waren populair voor vooral meisjes (Sara Burgerhart)
- “Alles was woest en ledig tot Van Alphen met zijn eerste Proeve verscheen.”
= Pas toen er degelijke literatuur voor kinderen kwam, was er pas civilisatie.
o Didactische literatuur: ook voor kinderen
o Ontspanningslectuur: gemengd publiek (bijv. ridderromans)
- Redenen voor de bloei
o Verbeterde sociaal-economische omstandigheden (toenemende scholing en
geletterdheid)
o Ontstaan van het opvoedingsdenken: invloedrijke figuren
John Locke (opvoeding is een investering in de toekomst)
Kind als tabula rasa
“Niets is in het verstand wat niet tevoren in de zintuigen is geweest”:
aanschouwing en ervaring als basis voor leren
Nut van de opvoeding
Pyschologische ontwikkeling van kinderen
Spelend leren
,Leesmateriaal: (geïllustreerde) fabels van Aesopus (niet Bijbel)
Jean-Jacques Rousseau
“Alles is goed zoals het uit de handen van de Schepper komt, alles raakt
verdorven in handen van de mens.”
Klemtoon op opvoeden tot mens
Opvoeden door aanschouwing en ervaring, geïsoleerd in de natuur
Fasen in de ontwikkeling van kinderen
Hij is geen grote fan van literatuur, want boeken zijn menselijke producten
en dit kan alleen maar voor verderf zorgen. Op 1 boek na: Robinson
Crusoe (dit betreft voornamelijk jongens).
De filantropijnen
Beïnvloed door Locke & Rousseau
Aanschouwing & ervaring, spelend leren
Opvoedingsdoelen
Tot mens
Tot burger: klemtoon
Kernvraag: hoe te bewerkstellingen dat kinderen plezier beleven aan hun
nut voor de maatschappij? Onderhoudende fictie
Fantasie in goede banen leiden: de voorrede als leeswijzer voor de
opvoeders
Hieronymus van Alphen
Hoge maatschappelijke functie
Dichter voor volwassenen
Roem: Proeve van kleine gedigten voor kinderen
Anoniem verschenen: aanwijzing voor geringe status van
jeugdliteratuur.
“Zie daar eenige kleine gedigten, ten behoeve van kinderen opgesteld. De
maker weet zeer wel, dat hij, als digter, daar door zeer weinig roem
behalen kan, maar dat was ook zijn oogmerk niet.”
“Nuttige waarheden (…) in rijm
,Literatuur
Proeve van kleine gedigten voor kinderen
Positieve psychologie: focus leggen op het voordeel. Het zijn leermomenten voor
kinderen. In dat opzicht zijn ze behoorlijk modern: je hebt zelf als kind het vermogen om
keuzes te maken.
Er wordt ook over dankbaarheid gesproken, vooral tegenover de ouders en God. De
kinderen wordt meegeven om niet alles voor lief te nemen.
Ook wordt er empathie opgeroepen voor mensen die pech hebben in het leven.
1. Verhouding mens-God
- God is almacht, goedheid en wijsheid
- Dankbaarheid bij kinderen
- Verbinding God-natuur < “natuurlijke godsdienst” (Rousseau)
- Jezus en de Bijbel
- Verhouding ouders-kinderen: afspiegeling
2. De wereld van de kinderen
- Nadruk op rationaliteit, utiliteit
o Het “vrolijk leeren”: leren belangrijker dan spelen
- Verhouding tot volwassenen
- Morele lessen
o Deugdzaamheid, vlijt, patriotisme
- Hoofdrol voor jongens
De vorm
- Geschreven vanuit de ik-persoon
Dit wordt veel gebruikt in de jeugdliteratuur, in de veronderstelling dat het
makkelijker in te leven is voor de lezer.
- Strofen zijn kort, en hebben veel ritmiek. Dit zorgt ervoor dat het beter onthouden
wordt. Het publiek kon namelijk vaak niet lezen, maar wel dingen onthouden.
Voorbereidingen HC2
, Kinderboekenschrijvers zijn te veel bezig met opvoeden, terwijl dat helemaal niet hun
functie is. Zij moeten schrijven, en het mag nergens op slaan. Het moet niet door pedagogen
onder de loep genomen worden en geanalyseerd worden. Onbegrip is zo slecht nog niet.
Hij schrijft zonder per se een belangrijke onderliggende boodschap en zonder de
kinderen expres belachelijk te maken t.o.v. de volwassenen.
Hoorcollege 2 – Kinderbeelden: Opvattingen over kinderen en literatuur door de
eeuwen heen
Kindbeeld
= “De beeldvorming van volwassenen over de kindertijd.” (ideeën van volwassenen over
kinderen, het concept kind)
Het zijn dus geen rechtstreekse weergave van de realiteit (projecties; wat bijvoorbeeld
volwassenen willen dat kinderen zijn).
Proefschrift Anne de Vries (1989)
- Wat heten goede kinderboeken? (Wat wordt verondersteld als goede literatuur, wat
wordt er gezien als goede literatuur) / Wat zijn goed kinderboeken? (contextueel en
historisch bepaald)
- Inzicht in criteria/argumenten door de tijd heen
- Verkenning van patronen/constanten in benadering van kinderboeken
- Samenhangend met opvattingen over kinderen, opvoeding & (kinder)literatuur.
Kindbeelden door de eeuwen heen
Historisch overzicht (De Vries 1989)
1780-1880
- Relatief weinig beschouwingen over jeugdliteratuur
- Tegengestelde (dominante) benaderingen
o Tijdvak 1780-1830: de filantropijnen
Van Alphen, Anslijn, De brave hendrik
Ideaalbeeld: brave, deugdzame kinderen
o Tijdvak 1830-1880: De Genestet, Beets & Leopold
Kritiek op filantropijns geïnspireerde jeugdliteratuur. Ook kritiek op van
Alphen (door de Genestet: ze worden in een keurslijf gestopt, en kunnen niet
Hoorcollege 1 – De bakermat van het jeugdboek: Het ontstaan van een eigen literatuur
voor kinderen
Kinderen zijn verschillend genoeg van volwassenen om als eigen groep te
rechtvaardigen (late 18e eeuw). Voordien werd er minder onderscheid gemaakt tussen deze
twee groepen. Er waren klassenverschillen; sommige kinderen gingen bijvoorbeeld niet naar
school maar moesten werken. Literatuur werd gedeeld door volwassenen en kinderen.
Kinderen die bijvoorbeeld naar religieuze scholen gingen, kregen wel literatuur voor kinderen
en dit waren voornamelijk Bijbelse teksten. Voornamelijk jongens leerden schrijven en lezen,
meisjes niet.
Onder kinderen verstaan wij nu wellicht iets anders dan vroeger. De
leeftijdsindelingen waren toen anders, door levensverwachting en andere mijlpalen.
Bakermat (oorsprong) in de 18e eeuw
- “Dit is de eeuw, waarin men naamentlyk voor kinderen schryft.”
- Briefromans waren populair voor vooral meisjes (Sara Burgerhart)
- “Alles was woest en ledig tot Van Alphen met zijn eerste Proeve verscheen.”
= Pas toen er degelijke literatuur voor kinderen kwam, was er pas civilisatie.
o Didactische literatuur: ook voor kinderen
o Ontspanningslectuur: gemengd publiek (bijv. ridderromans)
- Redenen voor de bloei
o Verbeterde sociaal-economische omstandigheden (toenemende scholing en
geletterdheid)
o Ontstaan van het opvoedingsdenken: invloedrijke figuren
John Locke (opvoeding is een investering in de toekomst)
Kind als tabula rasa
“Niets is in het verstand wat niet tevoren in de zintuigen is geweest”:
aanschouwing en ervaring als basis voor leren
Nut van de opvoeding
Pyschologische ontwikkeling van kinderen
Spelend leren
,Leesmateriaal: (geïllustreerde) fabels van Aesopus (niet Bijbel)
Jean-Jacques Rousseau
“Alles is goed zoals het uit de handen van de Schepper komt, alles raakt
verdorven in handen van de mens.”
Klemtoon op opvoeden tot mens
Opvoeden door aanschouwing en ervaring, geïsoleerd in de natuur
Fasen in de ontwikkeling van kinderen
Hij is geen grote fan van literatuur, want boeken zijn menselijke producten
en dit kan alleen maar voor verderf zorgen. Op 1 boek na: Robinson
Crusoe (dit betreft voornamelijk jongens).
De filantropijnen
Beïnvloed door Locke & Rousseau
Aanschouwing & ervaring, spelend leren
Opvoedingsdoelen
Tot mens
Tot burger: klemtoon
Kernvraag: hoe te bewerkstellingen dat kinderen plezier beleven aan hun
nut voor de maatschappij? Onderhoudende fictie
Fantasie in goede banen leiden: de voorrede als leeswijzer voor de
opvoeders
Hieronymus van Alphen
Hoge maatschappelijke functie
Dichter voor volwassenen
Roem: Proeve van kleine gedigten voor kinderen
Anoniem verschenen: aanwijzing voor geringe status van
jeugdliteratuur.
“Zie daar eenige kleine gedigten, ten behoeve van kinderen opgesteld. De
maker weet zeer wel, dat hij, als digter, daar door zeer weinig roem
behalen kan, maar dat was ook zijn oogmerk niet.”
“Nuttige waarheden (…) in rijm
,Literatuur
Proeve van kleine gedigten voor kinderen
Positieve psychologie: focus leggen op het voordeel. Het zijn leermomenten voor
kinderen. In dat opzicht zijn ze behoorlijk modern: je hebt zelf als kind het vermogen om
keuzes te maken.
Er wordt ook over dankbaarheid gesproken, vooral tegenover de ouders en God. De
kinderen wordt meegeven om niet alles voor lief te nemen.
Ook wordt er empathie opgeroepen voor mensen die pech hebben in het leven.
1. Verhouding mens-God
- God is almacht, goedheid en wijsheid
- Dankbaarheid bij kinderen
- Verbinding God-natuur < “natuurlijke godsdienst” (Rousseau)
- Jezus en de Bijbel
- Verhouding ouders-kinderen: afspiegeling
2. De wereld van de kinderen
- Nadruk op rationaliteit, utiliteit
o Het “vrolijk leeren”: leren belangrijker dan spelen
- Verhouding tot volwassenen
- Morele lessen
o Deugdzaamheid, vlijt, patriotisme
- Hoofdrol voor jongens
De vorm
- Geschreven vanuit de ik-persoon
Dit wordt veel gebruikt in de jeugdliteratuur, in de veronderstelling dat het
makkelijker in te leven is voor de lezer.
- Strofen zijn kort, en hebben veel ritmiek. Dit zorgt ervoor dat het beter onthouden
wordt. Het publiek kon namelijk vaak niet lezen, maar wel dingen onthouden.
Voorbereidingen HC2
, Kinderboekenschrijvers zijn te veel bezig met opvoeden, terwijl dat helemaal niet hun
functie is. Zij moeten schrijven, en het mag nergens op slaan. Het moet niet door pedagogen
onder de loep genomen worden en geanalyseerd worden. Onbegrip is zo slecht nog niet.
Hij schrijft zonder per se een belangrijke onderliggende boodschap en zonder de
kinderen expres belachelijk te maken t.o.v. de volwassenen.
Hoorcollege 2 – Kinderbeelden: Opvattingen over kinderen en literatuur door de
eeuwen heen
Kindbeeld
= “De beeldvorming van volwassenen over de kindertijd.” (ideeën van volwassenen over
kinderen, het concept kind)
Het zijn dus geen rechtstreekse weergave van de realiteit (projecties; wat bijvoorbeeld
volwassenen willen dat kinderen zijn).
Proefschrift Anne de Vries (1989)
- Wat heten goede kinderboeken? (Wat wordt verondersteld als goede literatuur, wat
wordt er gezien als goede literatuur) / Wat zijn goed kinderboeken? (contextueel en
historisch bepaald)
- Inzicht in criteria/argumenten door de tijd heen
- Verkenning van patronen/constanten in benadering van kinderboeken
- Samenhangend met opvattingen over kinderen, opvoeding & (kinder)literatuur.
Kindbeelden door de eeuwen heen
Historisch overzicht (De Vries 1989)
1780-1880
- Relatief weinig beschouwingen over jeugdliteratuur
- Tegengestelde (dominante) benaderingen
o Tijdvak 1780-1830: de filantropijnen
Van Alphen, Anslijn, De brave hendrik
Ideaalbeeld: brave, deugdzame kinderen
o Tijdvak 1830-1880: De Genestet, Beets & Leopold
Kritiek op filantropijns geïnspireerde jeugdliteratuur. Ook kritiek op van
Alphen (door de Genestet: ze worden in een keurslijf gestopt, en kunnen niet
