Samenvatting Klinische Kinderneuropsychologie
Swaab. ISBN: 9789089534859
Hoofdstukken 2, 3, 5-8, 16-20, 22-24, 26
Hoofdstuk 2: Ontwikkeling van de hersenen en het gedrag
2.1 Inleiding
Windows of opportunity, ook wel gevoelige perioden: perioden waarin bepaalde
hersenstructuren zich versneld ontwikkelen en waarin eveneens verfijning van de
hersenstructuur optreedt.
In deze gevoelige perioden zijn de hersenontwikkeling en de cognitieve ontwikkeling
gevoeliger voor ontsporing (‘windows of vulnerability’)
Twee factoren staan centraal bij het sturen van de ontwikkeling:
- Genen: genetische programma’s sturen chemische processen in en tussen cellen, wat
zorgt voor de opbouw van de verschillende hersenstructuren en voor het verloop van
biochemische processen.
- Omgeving: beïnvloeden de chemische omgeving waarin de door de genen
geprogrammeerde processen plaatsvinden (intrinsieke omgeving) en bepalen de
individuele ervaringen die inwerken op de ontwikkelende hersenstructuren (extrinsieke
omgeving).
De hersenontwikkeling (beginnend kort na de bevruchting) doorloopt drie belangrijke perioden:
- Prenataal: de ontwikkeling van de basisstructuren
- Vanaf de geboorte tot het vierde jaar: periode van explosieve groei, waarin miljarden
verbindingen tussen neuronen onderling gevormd worden en neuronen hun permanente
repertoire selecteren.
- Vanaf het vijfde jaar tot de vroeg volwassen jaren: voortdurende, maar minder
sterkte groei, waarin verfijning en uitbreiding van de repertoires plaatsvindt
2.2 De Hersencel
- Neuronen: bestaat uit een cellichaam, een axon (elektrische kabel), dendrieten
(ontvangen en sturen prikkels door naar het cellichaam).
1
, - Gliacellen (steuncellen): 50 keer zoveel als de neuronen. Hebben kortere uitlopers dan
neuronen, uitsluitend dendrieten.
o Astrocyten: ruimen het overschot aan neurotransmitters op, zorgen dat het
milieu binnen de hersenen goed blijft (bijv. de zouthuishouding) en ze leiden de
neuronen naar de juiste plaats in de hersenen tijdens de migratie.
o Ependymcellen: vormen de binnenkant van de ventrikels en het ruggenmerg en
zorgen voor de productie van hersenvocht.
o Oligodendrocyten: vormen myeline; zorgt voor een snellere geleiding van de
elektrische stroom, dat de elektrische stroom bij de juiste neuron terechtkomt,
en beschermt het axon. Myeline bestaat uit vetten, vanwaar de witte kleur (witte
stof).
De neuronen zorgen voor de prikkeloverdracht.
De gliacellen verschaffen de infrastructuur waarbinnen deze functies plaatsvinden.
Witte stof: axonen
Grijze stof: cellichamen en dendrieten
Via prikkeloverdracht informatie doorgeven naar het cellichaam (dendrieten) = afferentie
Via prikkeloverdracht informatie doorgeven aan andere cellen (axonen) = efferentie
Axonen zijn lang en vertakt.
Dendrieten zijn korter en nauwelijks vertakt. Op dendrieten zitten receptoren
De miljarden hersencellen zijn onderling met tientallen duizenden vertakkingen verbonden.
Informatieoverdracht vindt plaats door bezetting van een receptor door een neurotransmitter,
waarna potentialen worden geïnitieerd en het neuron zich ontlaadt, waardoor een elektrisch
signaal langs het axon wordt geleid.
2
,Elk neuron heeft een celkern, een celinhoud en een mitochondria.
De mitochondria speelt een belangrijke rol bij de energiehuishouding van de zenuwcellen en
hebben een eigen DNA.
2.3 Stadia van hersenontwikkeling
2.3.1 Prenatale fase: de ontwikkeling van de basisstructuren
Op cellulair niveau
Neurulatiefase in de eerste vier weken van de zwangerschap: na de bevruchting delen cellen
zich en vormen (wat betreft de hersenen) de neurale plaat, die zich vormt tot de neurale buis
-> de neurale buis sluit zich en vormt het ruggenmerg en prosencefalon (oerhersenkamer).
Vanuit het prosencefalon vindt de verdere ontwikkeling plaats aan de hand van drie belangrijke
processen:
- Proliferatie: vanaf de zevende week tot en met de zesde maand. Miljarden
hersencellen, de glioblasten (voorlopers van de gliacellen) en neuroblasten (voorlopers
van de neuronen) worden gevormd door celdeling vanuit de germinale zones (rondom
de ventrikels).
o De glioblasten differentieren zich tot astrocyten, ependymcellen en
oligodendrocyten.
Na het eind van deze fase worden er nauwelijks meer neuronen in de germinale zones
(ventriculaire zones) gemaakt, maar nog wel in de hippocampus en het cerebellum.
3
, - Migratie: door de intrinsieke omgevingsfactoren gestuurde verplaatsing van de
neuronen vanuit de ventriculaire zones naar de locatie waar ze differentiëren. De
migratie vindt plaats via de radiale glia (neuronen wikkelen zich hier om heen), die als
kabels snelwegen vormen tussen de germinale zones en hun doellocatie aan de
buitenzijde van de hersenen om daar de cortex te vormen.
- Differentiatie: de neuronen nemen de eigen structuur en functie aan: ontwikkeling van
het cellichaam, de uitgroei van de axonen en dendrieten (aborisatie) en de vorming van
synapsen (synaptogenese; contactzones) en receptoren.
De axonen groeien al tijdens de migratie en het grootste deel van hun groei vindt plaats voor de
geboorte.
De groei van de dendrieten begint pas na de migratie en gaat tot enkele jaren na de geboorte
door.
De synaptogenese begint rond de vijfde maand van de zwangerschap en bereikt na de geboorte
zijn piek op verschillende leeftijden in de diverse gebieden van de cortex.
Tijdens de proliferatiefase worden erg veel neuronen aangemaakt. Niet alle neuronen gaan
tijdens de differentiatiefase geschikte verbindingen aan of zijn nodig. Door middel van een
geprogrammeerde celdood, de apoptose neemt dit aantal neuronen weer af.
4
Swaab. ISBN: 9789089534859
Hoofdstukken 2, 3, 5-8, 16-20, 22-24, 26
Hoofdstuk 2: Ontwikkeling van de hersenen en het gedrag
2.1 Inleiding
Windows of opportunity, ook wel gevoelige perioden: perioden waarin bepaalde
hersenstructuren zich versneld ontwikkelen en waarin eveneens verfijning van de
hersenstructuur optreedt.
In deze gevoelige perioden zijn de hersenontwikkeling en de cognitieve ontwikkeling
gevoeliger voor ontsporing (‘windows of vulnerability’)
Twee factoren staan centraal bij het sturen van de ontwikkeling:
- Genen: genetische programma’s sturen chemische processen in en tussen cellen, wat
zorgt voor de opbouw van de verschillende hersenstructuren en voor het verloop van
biochemische processen.
- Omgeving: beïnvloeden de chemische omgeving waarin de door de genen
geprogrammeerde processen plaatsvinden (intrinsieke omgeving) en bepalen de
individuele ervaringen die inwerken op de ontwikkelende hersenstructuren (extrinsieke
omgeving).
De hersenontwikkeling (beginnend kort na de bevruchting) doorloopt drie belangrijke perioden:
- Prenataal: de ontwikkeling van de basisstructuren
- Vanaf de geboorte tot het vierde jaar: periode van explosieve groei, waarin miljarden
verbindingen tussen neuronen onderling gevormd worden en neuronen hun permanente
repertoire selecteren.
- Vanaf het vijfde jaar tot de vroeg volwassen jaren: voortdurende, maar minder
sterkte groei, waarin verfijning en uitbreiding van de repertoires plaatsvindt
2.2 De Hersencel
- Neuronen: bestaat uit een cellichaam, een axon (elektrische kabel), dendrieten
(ontvangen en sturen prikkels door naar het cellichaam).
1
, - Gliacellen (steuncellen): 50 keer zoveel als de neuronen. Hebben kortere uitlopers dan
neuronen, uitsluitend dendrieten.
o Astrocyten: ruimen het overschot aan neurotransmitters op, zorgen dat het
milieu binnen de hersenen goed blijft (bijv. de zouthuishouding) en ze leiden de
neuronen naar de juiste plaats in de hersenen tijdens de migratie.
o Ependymcellen: vormen de binnenkant van de ventrikels en het ruggenmerg en
zorgen voor de productie van hersenvocht.
o Oligodendrocyten: vormen myeline; zorgt voor een snellere geleiding van de
elektrische stroom, dat de elektrische stroom bij de juiste neuron terechtkomt,
en beschermt het axon. Myeline bestaat uit vetten, vanwaar de witte kleur (witte
stof).
De neuronen zorgen voor de prikkeloverdracht.
De gliacellen verschaffen de infrastructuur waarbinnen deze functies plaatsvinden.
Witte stof: axonen
Grijze stof: cellichamen en dendrieten
Via prikkeloverdracht informatie doorgeven naar het cellichaam (dendrieten) = afferentie
Via prikkeloverdracht informatie doorgeven aan andere cellen (axonen) = efferentie
Axonen zijn lang en vertakt.
Dendrieten zijn korter en nauwelijks vertakt. Op dendrieten zitten receptoren
De miljarden hersencellen zijn onderling met tientallen duizenden vertakkingen verbonden.
Informatieoverdracht vindt plaats door bezetting van een receptor door een neurotransmitter,
waarna potentialen worden geïnitieerd en het neuron zich ontlaadt, waardoor een elektrisch
signaal langs het axon wordt geleid.
2
,Elk neuron heeft een celkern, een celinhoud en een mitochondria.
De mitochondria speelt een belangrijke rol bij de energiehuishouding van de zenuwcellen en
hebben een eigen DNA.
2.3 Stadia van hersenontwikkeling
2.3.1 Prenatale fase: de ontwikkeling van de basisstructuren
Op cellulair niveau
Neurulatiefase in de eerste vier weken van de zwangerschap: na de bevruchting delen cellen
zich en vormen (wat betreft de hersenen) de neurale plaat, die zich vormt tot de neurale buis
-> de neurale buis sluit zich en vormt het ruggenmerg en prosencefalon (oerhersenkamer).
Vanuit het prosencefalon vindt de verdere ontwikkeling plaats aan de hand van drie belangrijke
processen:
- Proliferatie: vanaf de zevende week tot en met de zesde maand. Miljarden
hersencellen, de glioblasten (voorlopers van de gliacellen) en neuroblasten (voorlopers
van de neuronen) worden gevormd door celdeling vanuit de germinale zones (rondom
de ventrikels).
o De glioblasten differentieren zich tot astrocyten, ependymcellen en
oligodendrocyten.
Na het eind van deze fase worden er nauwelijks meer neuronen in de germinale zones
(ventriculaire zones) gemaakt, maar nog wel in de hippocampus en het cerebellum.
3
, - Migratie: door de intrinsieke omgevingsfactoren gestuurde verplaatsing van de
neuronen vanuit de ventriculaire zones naar de locatie waar ze differentiëren. De
migratie vindt plaats via de radiale glia (neuronen wikkelen zich hier om heen), die als
kabels snelwegen vormen tussen de germinale zones en hun doellocatie aan de
buitenzijde van de hersenen om daar de cortex te vormen.
- Differentiatie: de neuronen nemen de eigen structuur en functie aan: ontwikkeling van
het cellichaam, de uitgroei van de axonen en dendrieten (aborisatie) en de vorming van
synapsen (synaptogenese; contactzones) en receptoren.
De axonen groeien al tijdens de migratie en het grootste deel van hun groei vindt plaats voor de
geboorte.
De groei van de dendrieten begint pas na de migratie en gaat tot enkele jaren na de geboorte
door.
De synaptogenese begint rond de vijfde maand van de zwangerschap en bereikt na de geboorte
zijn piek op verschillende leeftijden in de diverse gebieden van de cortex.
Tijdens de proliferatiefase worden erg veel neuronen aangemaakt. Niet alle neuronen gaan
tijdens de differentiatiefase geschikte verbindingen aan of zijn nodig. Door middel van een
geprogrammeerde celdood, de apoptose neemt dit aantal neuronen weer af.
4
