De maatschappelijke positie in het arbeidsrecht
Een onderzoek naar de rol van de maatschappelijke positie bij de
kwalificatie van de overeenkomst als arbeidsovereenkomst met het oog op
de ongelijkheidscompensatie
X
Burgerlijk recht (arbeidsrecht)
Scriptiebegeleider: X
,Inhoudsopgave
De maatschappelijke positie in het arbeidsrecht....................................................................................1
Een onderzoek naar de rol van de maatschappelijke positie bij de kwalificatie van de overeenkomst
als arbeidsovereenkomst met het oog op de ongelijkheidscompensatie...............................................1
Inhoudsopgave.......................................................................................................................................2
Hoofdstuk 1............................................................................................................................................4
Inleiding..................................................................................................................................................4
1.1 Inleiding en probleemanalyse.......................................................................................................4
1.2 Wetenschappelijk kader en onderzoeksdoel................................................................................6
1.3 Centrale hoofdvraag.....................................................................................................................7
1.4 Opbouw onderzoek......................................................................................................................7
1.5 Begrippenkader............................................................................................................................8
1.6 Methode.......................................................................................................................................9
1.7 Afbakening....................................................................................................................................9
Hoofdstuk 2..........................................................................................................................................10
De maatschappelijke positie van 1907 tot 1997 en de rol van de ongelijkheidscompensatie..............10
2.1 De Wet op de Arbeidsovereenkomst 1907.................................................................................10
2.1.1 De wettelijke regeling voor de Wet op de Arbeidsovereenkomst 1907 en de positie van de
arbeider in de 19e eeuw...............................................................................................................10
2.1.2 Uitgangspunten van de Wet op de Arbeidsovereenkomst 1907.........................................11
2.2 Nieuw Burgerlijk Wetboek (NBW)..............................................................................................13
2.3 De rol van de maatschappelijke positie in de jurisprudentie......................................................16
2.4 Arbeidsrelatie.............................................................................................................................19
2.5 Tussenconclusie..........................................................................................................................20
Hoofdstuk 3..........................................................................................................................................21
De rol van de maatschappelijke positie na HR Groen/Schoevers en HR X/Gemeente Amsterdam.......21
3.1 Hoge Raad Groen/Schoevers.......................................................................................................21
3.2 De rol van de maatschappelijke positie in de literatuur en in de rechtspraak tussen 1997 en
2020..................................................................................................................................................24
3.3 Hoge Raad X/Gemeente Amsterdam..........................................................................................26
3.3.1. Conclusie A-G......................................................................................................................26
3.3.2 Hoge Raad............................................................................................................................27
3.4 De rol van de maatschappelijke positie na X/Gemeente Amsterdam.........................................28
3.4.1 Uitlegfase.............................................................................................................................28
3.4.2 Kwalificatiefase....................................................................................................................29
3.5 Tussenconclusie..........................................................................................................................30
2
,Hoofdstuk 4..........................................................................................................................................31
De maatschappelijke positie anno 2023...............................................................................................31
4.1 Hoge Raad Deliveroo...................................................................................................................31
4.1.1 Feiten...................................................................................................................................31
4.1.2 Feitelijke instanties..............................................................................................................32
4.1.3 Conclusie A-G De Bock.........................................................................................................33
4.1.4 Hoge Raad............................................................................................................................33
4.2 Analyse van de rol van de maatschappelijke positie in de uitspraak..........................................34
4.2.1 Wijze van totstandkoming...................................................................................................34
4.2.2. Inbedding............................................................................................................................35
4.3 Gevolgen Deliveroo-arrest..........................................................................................................36
4.3.1 Platformarbeiders................................................................................................................36
4.3.2 Bestuurders.........................................................................................................................37
4.4 Tussenconclusie..........................................................................................................................39
Hoofdstuk 5..........................................................................................................................................40
Conclusie..............................................................................................................................................40
5.1 Deelvragen..................................................................................................................................41
5.2 Centrale onderzoeksvraag..........................................................................................................43
Bronnenlijst..........................................................................................................................................44
Literatuur..........................................................................................................................................44
Kamerstukken...................................................................................................................................48
Jurisprudentie...................................................................................................................................48
HvJ EU...........................................................................................................................................48
Hoge Raad....................................................................................................................................48
Gerechtshof..................................................................................................................................49
Rechtbank....................................................................................................................................49
Buitenlandse rechtspraak.............................................................................................................49
Conclusie A-G....................................................................................................................................49
3
, Hoofdstuk 1
Inleiding
1.1 Inleiding en probleemanalyse
De vraag wanneer er sprake is van een arbeidsovereenkomst houdt de gemoederen de afgelopen
jaren flink bezig. Met name door de opkomst van platformarbeid zijn de afgelopen jaren opnieuw
verschillende uitspraken gewezen over de kwalificatie van de arbeidsovereenkomst. Ook de politiek
houdt zich op dit moment bezig met de kwalificatievraag: de minister bekijkt de mogelijkheden om
schijnzelfstandigheid tegen te gaan door het nader uitwerken van de criteria voor het hebben van
een arbeidsovereenkomst.1 Een interessante vraag daarbij is of het uitmaakt met wie die werkgever
een overeenkomst sluit. Anders gezegd: is het relevant of het gaat om een hooggeplaatste
functionaris met een hoog salaris en die in het verleden al tal van hoge functies heeft vervuld, of om
een platformwerker die 16 jaar oud is en die via een platform voor maaltijdbezorgers zijn eerste
stappen op de arbeidsmarkt zet? Doet de maatschappelijke positie van de werkende ertoe met
betrekking tot de vraag of partijen een arbeidsovereenkomst hebben?
De onduidelijkheid over de maatschappelijke positie speelt met name bij de discussie over de vraag
wanneer sprake is van een arbeidsovereenkomst en wanneer van een overeenkomst van opdracht.
Er zijn bij deze overeenkomsten namelijk grote verschillen in de bescherming van de werknemer en
de opdrachtnemer. Waar bij een arbeidsovereenkomst het dwingendrechtelijke arbeidsrecht van
toepassing is, is dit bij een overeenkomst van opdracht niet het geval. Het hebben van een
arbeidsovereenkomst brengt verschillende voordelen met zich mee, denk hierbij aan
loondoorbetaling tijdens ziekte en ontslagbescherming. Ook bestaan er fiscale verschillen. Zo komen
er bij een arbeidsovereenkomst werkgeverspremies en loonbelasting aan de orde. 2
Om een overeenkomst te definiëren als arbeidsovereenkomst moet er op grond van artikel 7:610 lid
1 van het Burgerlijk Wetboek (hierna: BW) sprake zijn van arbeid, gezag en loon. Daarnaast geldt dat
bij een arbeidsovereenkomst de werkgever en de werknemer worden verondersteld ongelijk te zijn
aan elkaar.3 Deze ongelijkheid bestaat uit economische ongelijkheid en sociale ongelijkheid. Een
arbeidsovereenkomst is een duurovereenkomst waarbij een werknemer ondergeschikt is aan een
werkgever. De werknemer is meestal economisch afhankelijk van de werkgever, wat zorgt voor de
kwetsbare positie van de werknemer.4 Daarnaast is van belang dat geen enkele overeenkomst de
werknemer zo erg raakt als de arbeidsovereenkomst.5 Om deze redenen heeft de wetgever besloten
om de werknemers, die zich volgens de wetgever in een zwakkere positie bevinden, te beschermen
door dwingendrechtelijke wetsvoorschriften in te voeren. Dit is de ongelijkheidscompensatie.
Ongelijkheidscompensatie wordt gezien als een van de belangrijkste kernbeginselen, zo niet het
belangrijkste kernbeginsel binnen het arbeidsrecht. 6 De Wet op de Arbeidsovereenkomst is op 1 april
1
Brief van de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en de Staatssecretaris van Financiën van 16
december 2022 (Kamerstukken II 2022/23, 31311, nr. 246).
2
Verhulp 2021, par. 3.
3
Houweling 2012, p. 14-15.
4
Grosheide & Van der Neut 2021, p. 130.
5
Diebels 2014, par. 4.6.1.
6
Jansen & Loonstra 2007, par. 4.
4
Een onderzoek naar de rol van de maatschappelijke positie bij de
kwalificatie van de overeenkomst als arbeidsovereenkomst met het oog op
de ongelijkheidscompensatie
X
Burgerlijk recht (arbeidsrecht)
Scriptiebegeleider: X
,Inhoudsopgave
De maatschappelijke positie in het arbeidsrecht....................................................................................1
Een onderzoek naar de rol van de maatschappelijke positie bij de kwalificatie van de overeenkomst
als arbeidsovereenkomst met het oog op de ongelijkheidscompensatie...............................................1
Inhoudsopgave.......................................................................................................................................2
Hoofdstuk 1............................................................................................................................................4
Inleiding..................................................................................................................................................4
1.1 Inleiding en probleemanalyse.......................................................................................................4
1.2 Wetenschappelijk kader en onderzoeksdoel................................................................................6
1.3 Centrale hoofdvraag.....................................................................................................................7
1.4 Opbouw onderzoek......................................................................................................................7
1.5 Begrippenkader............................................................................................................................8
1.6 Methode.......................................................................................................................................9
1.7 Afbakening....................................................................................................................................9
Hoofdstuk 2..........................................................................................................................................10
De maatschappelijke positie van 1907 tot 1997 en de rol van de ongelijkheidscompensatie..............10
2.1 De Wet op de Arbeidsovereenkomst 1907.................................................................................10
2.1.1 De wettelijke regeling voor de Wet op de Arbeidsovereenkomst 1907 en de positie van de
arbeider in de 19e eeuw...............................................................................................................10
2.1.2 Uitgangspunten van de Wet op de Arbeidsovereenkomst 1907.........................................11
2.2 Nieuw Burgerlijk Wetboek (NBW)..............................................................................................13
2.3 De rol van de maatschappelijke positie in de jurisprudentie......................................................16
2.4 Arbeidsrelatie.............................................................................................................................19
2.5 Tussenconclusie..........................................................................................................................20
Hoofdstuk 3..........................................................................................................................................21
De rol van de maatschappelijke positie na HR Groen/Schoevers en HR X/Gemeente Amsterdam.......21
3.1 Hoge Raad Groen/Schoevers.......................................................................................................21
3.2 De rol van de maatschappelijke positie in de literatuur en in de rechtspraak tussen 1997 en
2020..................................................................................................................................................24
3.3 Hoge Raad X/Gemeente Amsterdam..........................................................................................26
3.3.1. Conclusie A-G......................................................................................................................26
3.3.2 Hoge Raad............................................................................................................................27
3.4 De rol van de maatschappelijke positie na X/Gemeente Amsterdam.........................................28
3.4.1 Uitlegfase.............................................................................................................................28
3.4.2 Kwalificatiefase....................................................................................................................29
3.5 Tussenconclusie..........................................................................................................................30
2
,Hoofdstuk 4..........................................................................................................................................31
De maatschappelijke positie anno 2023...............................................................................................31
4.1 Hoge Raad Deliveroo...................................................................................................................31
4.1.1 Feiten...................................................................................................................................31
4.1.2 Feitelijke instanties..............................................................................................................32
4.1.3 Conclusie A-G De Bock.........................................................................................................33
4.1.4 Hoge Raad............................................................................................................................33
4.2 Analyse van de rol van de maatschappelijke positie in de uitspraak..........................................34
4.2.1 Wijze van totstandkoming...................................................................................................34
4.2.2. Inbedding............................................................................................................................35
4.3 Gevolgen Deliveroo-arrest..........................................................................................................36
4.3.1 Platformarbeiders................................................................................................................36
4.3.2 Bestuurders.........................................................................................................................37
4.4 Tussenconclusie..........................................................................................................................39
Hoofdstuk 5..........................................................................................................................................40
Conclusie..............................................................................................................................................40
5.1 Deelvragen..................................................................................................................................41
5.2 Centrale onderzoeksvraag..........................................................................................................43
Bronnenlijst..........................................................................................................................................44
Literatuur..........................................................................................................................................44
Kamerstukken...................................................................................................................................48
Jurisprudentie...................................................................................................................................48
HvJ EU...........................................................................................................................................48
Hoge Raad....................................................................................................................................48
Gerechtshof..................................................................................................................................49
Rechtbank....................................................................................................................................49
Buitenlandse rechtspraak.............................................................................................................49
Conclusie A-G....................................................................................................................................49
3
, Hoofdstuk 1
Inleiding
1.1 Inleiding en probleemanalyse
De vraag wanneer er sprake is van een arbeidsovereenkomst houdt de gemoederen de afgelopen
jaren flink bezig. Met name door de opkomst van platformarbeid zijn de afgelopen jaren opnieuw
verschillende uitspraken gewezen over de kwalificatie van de arbeidsovereenkomst. Ook de politiek
houdt zich op dit moment bezig met de kwalificatievraag: de minister bekijkt de mogelijkheden om
schijnzelfstandigheid tegen te gaan door het nader uitwerken van de criteria voor het hebben van
een arbeidsovereenkomst.1 Een interessante vraag daarbij is of het uitmaakt met wie die werkgever
een overeenkomst sluit. Anders gezegd: is het relevant of het gaat om een hooggeplaatste
functionaris met een hoog salaris en die in het verleden al tal van hoge functies heeft vervuld, of om
een platformwerker die 16 jaar oud is en die via een platform voor maaltijdbezorgers zijn eerste
stappen op de arbeidsmarkt zet? Doet de maatschappelijke positie van de werkende ertoe met
betrekking tot de vraag of partijen een arbeidsovereenkomst hebben?
De onduidelijkheid over de maatschappelijke positie speelt met name bij de discussie over de vraag
wanneer sprake is van een arbeidsovereenkomst en wanneer van een overeenkomst van opdracht.
Er zijn bij deze overeenkomsten namelijk grote verschillen in de bescherming van de werknemer en
de opdrachtnemer. Waar bij een arbeidsovereenkomst het dwingendrechtelijke arbeidsrecht van
toepassing is, is dit bij een overeenkomst van opdracht niet het geval. Het hebben van een
arbeidsovereenkomst brengt verschillende voordelen met zich mee, denk hierbij aan
loondoorbetaling tijdens ziekte en ontslagbescherming. Ook bestaan er fiscale verschillen. Zo komen
er bij een arbeidsovereenkomst werkgeverspremies en loonbelasting aan de orde. 2
Om een overeenkomst te definiëren als arbeidsovereenkomst moet er op grond van artikel 7:610 lid
1 van het Burgerlijk Wetboek (hierna: BW) sprake zijn van arbeid, gezag en loon. Daarnaast geldt dat
bij een arbeidsovereenkomst de werkgever en de werknemer worden verondersteld ongelijk te zijn
aan elkaar.3 Deze ongelijkheid bestaat uit economische ongelijkheid en sociale ongelijkheid. Een
arbeidsovereenkomst is een duurovereenkomst waarbij een werknemer ondergeschikt is aan een
werkgever. De werknemer is meestal economisch afhankelijk van de werkgever, wat zorgt voor de
kwetsbare positie van de werknemer.4 Daarnaast is van belang dat geen enkele overeenkomst de
werknemer zo erg raakt als de arbeidsovereenkomst.5 Om deze redenen heeft de wetgever besloten
om de werknemers, die zich volgens de wetgever in een zwakkere positie bevinden, te beschermen
door dwingendrechtelijke wetsvoorschriften in te voeren. Dit is de ongelijkheidscompensatie.
Ongelijkheidscompensatie wordt gezien als een van de belangrijkste kernbeginselen, zo niet het
belangrijkste kernbeginsel binnen het arbeidsrecht. 6 De Wet op de Arbeidsovereenkomst is op 1 april
1
Brief van de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en de Staatssecretaris van Financiën van 16
december 2022 (Kamerstukken II 2022/23, 31311, nr. 246).
2
Verhulp 2021, par. 3.
3
Houweling 2012, p. 14-15.
4
Grosheide & Van der Neut 2021, p. 130.
5
Diebels 2014, par. 4.6.1.
6
Jansen & Loonstra 2007, par. 4.
4
