Steden en burgers in de Lage Landen
1.1 Steden in Vlaanderen en Artesië (1050-1302)
Wat maakte de opkomst van een stedelijke burgerij in de Nederlandse gewesten mogelijk?
In de 11e eeuw ontstond er weer een agrarisch-urbane samenleving met verstedelijking en
een monetaire economie. Door de opkomst van steden bloeide de handen en dus ook de
geldeconomie. Het omliggende platteland voorzag steden van voedsel en grondstoffen voor
de nijverheid. De stad zorgde voor werktuigen, kleding en andere nijverheidsproducten.
Door de marktfunctie en de specialisatie werden de handelsnetwerken en de
verzorgingsgebieden van steden steeds fijner vertakt. Er kwamen stadsrechten om de
economische belangen van steden te beschermen. In de 14e eeuw leed de Europese
bevolking aan hongersnoden en pestepidemieën. Ondanks dat de bevolking sterk daalde,
ging het proces van verstedelijking en commercialisering door.
De meest verstedelijkte regio’s waren Noord-Italië en Vlaanderen. Nieuwkomers konden het
burgerschap bemachtigen als ze kundige ambachtslieden of kapitaalkrachtige kooplieden
waren. Deze waren erg belangrijk voor de instandhouding en de ontwikkeling van de
economie. Toch waren er ook veel mensen in de stad zonder burgerschap. De geestelijken
behoorden ook niet tot de poorters, want zij stonden onder het gezag van de kerk.
Tot het einde van de 13e eeuw was Atrecht in Artesië de belangrijkste stad in de
Nederlanden, dit kwam door oude Romeinse stadsresten waardoor ze gemakkelijk op
konden bouwen. Het was de machtigste stad, omdat handelaren en bankiers een centrale
plek kregen in de lakennijverheid. Hierdoor werd Atrecht het startpunt van de stedelijke
dynamiek in de Nederlanden. In Vlaanderen en Artesië verbouwden ze gewassen (mn graan)
op de vruchtbare leembodem en hielden ze schapen op de onvruchtbare gronden. Hierdoor
konden ze de mensen in de stad voeden en kregen ze ook wol was belangrijk was voor de
lakennijverheid. De lakennijverheid bood een groot deel van de stadsbevolking werk. De
lakens werden in heel Europa en daarbuiten verkocht. Het productieproces werd
georganiseerd door kooplieden, die de wil kochten de ambachtslieden aan het werk zetten
en het afgewerkte laken verkochten. Ze lagen dicht bij Engeland wat de grootste leverancier
van wol werd en daarnaast lagen ze ook gunstig bij het belangrijkste handelsnetwerk in die
tijd dat zich uitstrekte via Noord-Frankrijk tot in de Noord-Italiaanse stadstaten. De
jaarmarkten waren een groot ding, iedereen kocht en verkocht daar spullen. Door de
lakenhandel werden de Atrechtse kooplieden rijk en machtig. Ze organiseerden zich in
koopliedengilden, hadden grote invloed in het stadsbestuur en werden geldschieters voor
steden en vorsten (met hoge rente).
Brugge nam Atrecht over als belangrijkste handelscentrum in de Nederlanden, terwijl Gent
Ieper passeerde als grootste nijverheidsstad aan het eind van de 13e eeuw. In Brabantse
steden kwam de lakennijverheid ook op en voor de invoer van grondstoffen en de export
van de lakens richtten ze zich op Brugge. De voorsprong van Atrecht was verloren doordat er
nieuwe handelsroutes en de jaarmarkten tussen de oude routes verstoord waren door
oorlogen. Tegelijkertijd groeide de handel met steden van de Duitse Hanze. Voor hen was
Brugge makkelijker te bereiken over zee dan Atrecht. Ook kwamen er handelaren uit Spanje
en Italië via zee naar Brugge. In de 13e eeuw was het bestuur in alle Vlaamse steden in
, handen van patriciërs, zij mengden zich steeds meer met de adel en kwamen steeds verder
af te staan van het gemeen. Eind 13e eeuw klaagden ambachtslieden over corruptie en
machtsmisbruik. Die waren ook economisch afhankelijk van de patriciërs. De sociale
spanningen liepen uit op een veldslag in 1302 door een conflict tussen de Franse koning en
de graaf van Vlaanderen. De meeste patriciërs stonden aan de kant van de Franse koning,
maar de ambachtslieden stonden aan de kant van de graaf. In 1302 vond er een veldslag
plaats bij Kortrijk tussen dat Vlaamse volksleger en Frans leger. De veldslag (bekend als
Guldensporenslag) liet zien dat de boeren en ambachtslieden sterker waren dan de feodale
heren en patriciërs. Dit leidde ertoe dat de gilden de regels voor de werkomstandigheden
vaststelden en voortaan een deel van de schepenen leveren.
BEGRIPPEN:
Monetaire economie = geldeconomie
Verzorgingsgebied = gebied dat voor producten en diensten op een stad is aangewezen
Stedelijke dynamiek = stedelijke levendigheid
Jaarmarkt = markt die elk jaar op een vast tijdstip wordt gehouden
Hanze = verbond van handelssteden aan de Noord- en Oostzee
Patriciërs = leden van vooraanstaande families
Gemeen = lagere bevolkingsklassen
Poorter = stadsburger
BELANGRIJKE JAARTALLEN:
1274: wevers en vollers kwamen in opstand tegen hun werkgevers i.v.m. loon en
werkomstandigheden
11 juli 1302: veldslag bij Kortrijk tussen de Franse koning en zijn aanhang en de graaf en zijn
aanhang
1.1 Steden in Vlaanderen en Artesië (1050-1302)
Wat maakte de opkomst van een stedelijke burgerij in de Nederlandse gewesten mogelijk?
In de 11e eeuw ontstond er weer een agrarisch-urbane samenleving met verstedelijking en
een monetaire economie. Door de opkomst van steden bloeide de handen en dus ook de
geldeconomie. Het omliggende platteland voorzag steden van voedsel en grondstoffen voor
de nijverheid. De stad zorgde voor werktuigen, kleding en andere nijverheidsproducten.
Door de marktfunctie en de specialisatie werden de handelsnetwerken en de
verzorgingsgebieden van steden steeds fijner vertakt. Er kwamen stadsrechten om de
economische belangen van steden te beschermen. In de 14e eeuw leed de Europese
bevolking aan hongersnoden en pestepidemieën. Ondanks dat de bevolking sterk daalde,
ging het proces van verstedelijking en commercialisering door.
De meest verstedelijkte regio’s waren Noord-Italië en Vlaanderen. Nieuwkomers konden het
burgerschap bemachtigen als ze kundige ambachtslieden of kapitaalkrachtige kooplieden
waren. Deze waren erg belangrijk voor de instandhouding en de ontwikkeling van de
economie. Toch waren er ook veel mensen in de stad zonder burgerschap. De geestelijken
behoorden ook niet tot de poorters, want zij stonden onder het gezag van de kerk.
Tot het einde van de 13e eeuw was Atrecht in Artesië de belangrijkste stad in de
Nederlanden, dit kwam door oude Romeinse stadsresten waardoor ze gemakkelijk op
konden bouwen. Het was de machtigste stad, omdat handelaren en bankiers een centrale
plek kregen in de lakennijverheid. Hierdoor werd Atrecht het startpunt van de stedelijke
dynamiek in de Nederlanden. In Vlaanderen en Artesië verbouwden ze gewassen (mn graan)
op de vruchtbare leembodem en hielden ze schapen op de onvruchtbare gronden. Hierdoor
konden ze de mensen in de stad voeden en kregen ze ook wol was belangrijk was voor de
lakennijverheid. De lakennijverheid bood een groot deel van de stadsbevolking werk. De
lakens werden in heel Europa en daarbuiten verkocht. Het productieproces werd
georganiseerd door kooplieden, die de wil kochten de ambachtslieden aan het werk zetten
en het afgewerkte laken verkochten. Ze lagen dicht bij Engeland wat de grootste leverancier
van wol werd en daarnaast lagen ze ook gunstig bij het belangrijkste handelsnetwerk in die
tijd dat zich uitstrekte via Noord-Frankrijk tot in de Noord-Italiaanse stadstaten. De
jaarmarkten waren een groot ding, iedereen kocht en verkocht daar spullen. Door de
lakenhandel werden de Atrechtse kooplieden rijk en machtig. Ze organiseerden zich in
koopliedengilden, hadden grote invloed in het stadsbestuur en werden geldschieters voor
steden en vorsten (met hoge rente).
Brugge nam Atrecht over als belangrijkste handelscentrum in de Nederlanden, terwijl Gent
Ieper passeerde als grootste nijverheidsstad aan het eind van de 13e eeuw. In Brabantse
steden kwam de lakennijverheid ook op en voor de invoer van grondstoffen en de export
van de lakens richtten ze zich op Brugge. De voorsprong van Atrecht was verloren doordat er
nieuwe handelsroutes en de jaarmarkten tussen de oude routes verstoord waren door
oorlogen. Tegelijkertijd groeide de handel met steden van de Duitse Hanze. Voor hen was
Brugge makkelijker te bereiken over zee dan Atrecht. Ook kwamen er handelaren uit Spanje
en Italië via zee naar Brugge. In de 13e eeuw was het bestuur in alle Vlaamse steden in
, handen van patriciërs, zij mengden zich steeds meer met de adel en kwamen steeds verder
af te staan van het gemeen. Eind 13e eeuw klaagden ambachtslieden over corruptie en
machtsmisbruik. Die waren ook economisch afhankelijk van de patriciërs. De sociale
spanningen liepen uit op een veldslag in 1302 door een conflict tussen de Franse koning en
de graaf van Vlaanderen. De meeste patriciërs stonden aan de kant van de Franse koning,
maar de ambachtslieden stonden aan de kant van de graaf. In 1302 vond er een veldslag
plaats bij Kortrijk tussen dat Vlaamse volksleger en Frans leger. De veldslag (bekend als
Guldensporenslag) liet zien dat de boeren en ambachtslieden sterker waren dan de feodale
heren en patriciërs. Dit leidde ertoe dat de gilden de regels voor de werkomstandigheden
vaststelden en voortaan een deel van de schepenen leveren.
BEGRIPPEN:
Monetaire economie = geldeconomie
Verzorgingsgebied = gebied dat voor producten en diensten op een stad is aangewezen
Stedelijke dynamiek = stedelijke levendigheid
Jaarmarkt = markt die elk jaar op een vast tijdstip wordt gehouden
Hanze = verbond van handelssteden aan de Noord- en Oostzee
Patriciërs = leden van vooraanstaande families
Gemeen = lagere bevolkingsklassen
Poorter = stadsburger
BELANGRIJKE JAARTALLEN:
1274: wevers en vollers kwamen in opstand tegen hun werkgevers i.v.m. loon en
werkomstandigheden
11 juli 1302: veldslag bij Kortrijk tussen de Franse koning en zijn aanhang en de graaf en zijn
aanhang
