H5 Aarde
5.1 Circulatiesystemen
Stralingsbalans
De stralingsbalans van de aarde is het dynamische evenwicht tussen in- en uitstraling. De
hoeveelheid straling die uiteindelijk het aardoppervlak bereikt, hangt af van:
1. De dichtheid van het wolkendek.
2. De breedteligging op aarde.
3. De lengte van de dag en de zonnestand gedurende de dag.
Atmosferische circulatie
De verschillen in opwarming van het aardoppervlak zorgen voor het ontstaan van de atmosferische
circulatie, met de volgende vijf kenmerken:
1. Wind waait van een hogedrukgebied naar een lagedrukgebied. Op het noordelijk halfrond
heeft de wind altijd een afwijking naar rechts en op het zuidelijk halfrond altijd naar links. Dit
is de wet van Buys Ballot. De afwijking is het gevolg van de draaiing en de bolvorm van de
aarde, en noem je het corioliseffect.
2. Een passaat is een stabiele, stevige wind die vanaf het subtropisch hogedrukgebied naar de
evenaar waait.
3. Door de schuine stand van de aardas verschuift gedurende het jaar de loodrechte
zonnestand van de Kreeftkeerkring naar de Steenbokskeerkring en weer terug. De
intertropische convergentiezone (ITCZ) beweegt – vooral boven landmassa’s – mee met deze
loodrechte zonnestand.
4. Een moesson is een halfjaarlijks wisselende wind. Moessons ontstaan door de verschuiving
van de ITCZ tussen de keerkringen. Op het noordelijk halfrond is deze opschuiving het sterkst
vanwege de invloed van de grote landmassa’s die daar liggen. Deze landmassa’s warmen
namelijk veel sterker op dan oceanen. Dit betekent dat tussen april en september de
zuidoostpassaat over de evenaar naar het noordelijk halfrond waait. Hier krijgt deze wind
uiteraard een afwijking naar rechts en gaat uit het zuidwesten waaien. In Zuid(oost)-Azie is
deze zuidwestenwind een zeewind, en deze veroorzaakt de natte moesson. In de
wintermaanden draait de wind naar het noordoosten. Deze noordoostpassaat is een
landwind en veroorzaakt het droge seizoen.
5. Op onze breedten stijgt de warme lucht uit de subtropen op tegen de koude lucht van de
polen. We vinden hier dus lagedrukgebieden.
Oceanische circulatie
De wind en verschillen in temperatuur en zoutgehalte van zeewater zorgen voor het ontstaan van de
oceanische circulatie, met de volgende kenmerken:
1. Koude en warme zeestromen worden veroorzaakt door wind. Een koude zeestroom komt
van hogere breedte, een warme zeestroom van lagere breedte.
2. De thermohaliene circulatie wordt veroorzaakt door verschillen in temperatuur (thermo) en
zoutgehalte (halien). De diepwaterpomp in de noordelijke Atlantische Oceaan speelt daarin
een belangrijke rol.
De atmosferische en oceanische circulatie zorgen voor warmte-uitwisseling tussen koude en warme
gebieden. Netto vindt er een transport van warmte richting de polen plaats
, 5.2 Klimaten
Klimaatgebieden
De klimaatclassificatie van Koppen is gebaseerd op de samenhang tussen klimaat en natuurlijke
plantengroei. Als het klimaat zo sterk is veranderd dat de natuurlijke plantengroei echt anders is, dan
moet je ook spreken van een ander klimaat. Koppen onderscheidde zo vijf hoofdgroepen:
A Tropische klimaten B Droge klimaten C Gematigde klimaten
D Landklimaten E Polaire klimaten
Grote gebieden die qua klimaat ongeveer hetzelfde zijn noemen we klimaatgebieden. Omdat die
vaak samengaan met overeenkomsten in vegetatie en landschap komen die vaak overheen met
zogenaamde landschapszones.
Klimaatfactoren
Klimaatverschillen kun je beschrijven met de klimaatclassificatie van Koppen. Om ze te verklaren heb
je de klimaatfactoren nodig. Dit zijn drie factoren:
1. Geografische breedteligging. Op de evenaar vallen de zonnestralen loodrecht in. Daarom is
het daar warm. Regel: hoe verder van de evenaar, hoe schuiner de zonnestralen invallen.
Daarom neemt de temperatuur richting de polen af. Omdat koude lucht minder vocht kan
vasthouden, neemt ook de neerslag richting de polen af. Omdat koude lucht minder vocht
kan vasthouden, neemt ook de neerslag richting de polen af. De woestijnen rond de
keerkringen vormen hierop een uitzondering, omdat de atmosferische circulatie daar zorgt
voor hogedrukgebieden. Dalende lucht zorgt er hier voor dat er maar weinig neerslag kan
vallen. De geografische breedteligging bepaalt ook de overheersende windrichting. Dit is van
belang om de invloed van gebergten, oceanen en continenten te begrijpen.
2. Gebergten en hoogte. Gebergten hebben een grote invloed op het klimaat. Als je hoger
komt, wordt het kouder. Daarnaast ligt aan de lijzijde van een gebergte vaak een droog
gebied. Vochtige lucht die vanuit de overheersende windrichting wordt aangevoerd, stijgt op
tegen de bergen. De lucht koelt dan af, waterdamp condenseert en regen ontstaat. De lucht
verliest op deze manier veel vocht, waardoor achter de bergen – waar de lucht bovendien
weer gaat dalen – maar weinig neerslag meer kan ontstaan.
3. Type oppervlak. Oceanen en continenten hebben ook een grote invloed op het klimaat.
Opwarming en afkoeling van oceanen gaat langzamer en is minder sterk dan continenten.
Hierdoor kennen gebieden aan zee een kleiner verschil in temperatuur tussen zomer en
winter. Een ander gevolg hiervan is dat de ITCZ ’s zomers boven India veel verder naar het
noorden verschuift dan in Zuid-Amerika. Daarnaast kan de lucht boven een oceaan veel
vocht opnemen, waardoor gebieden aan zee meer neerslag kennen. De invloed van de
oceanen wordt mede bepaald door de oceanische circulatie. Een warm zeestroom of
oppervlaktestroom van de thermohaliene circulatie versterkt de beschreven effecten, een
koude zeestroom of opwelling van diepzeewater verzwakt ze. Koud water koelt immers de
lucht erboven af, waardoor het aangrenzende land een relatief koele zeewind kent. Omdat
koude lucht minder vocht kan vasthouden, is het klimaat ook droger.
5.1 Circulatiesystemen
Stralingsbalans
De stralingsbalans van de aarde is het dynamische evenwicht tussen in- en uitstraling. De
hoeveelheid straling die uiteindelijk het aardoppervlak bereikt, hangt af van:
1. De dichtheid van het wolkendek.
2. De breedteligging op aarde.
3. De lengte van de dag en de zonnestand gedurende de dag.
Atmosferische circulatie
De verschillen in opwarming van het aardoppervlak zorgen voor het ontstaan van de atmosferische
circulatie, met de volgende vijf kenmerken:
1. Wind waait van een hogedrukgebied naar een lagedrukgebied. Op het noordelijk halfrond
heeft de wind altijd een afwijking naar rechts en op het zuidelijk halfrond altijd naar links. Dit
is de wet van Buys Ballot. De afwijking is het gevolg van de draaiing en de bolvorm van de
aarde, en noem je het corioliseffect.
2. Een passaat is een stabiele, stevige wind die vanaf het subtropisch hogedrukgebied naar de
evenaar waait.
3. Door de schuine stand van de aardas verschuift gedurende het jaar de loodrechte
zonnestand van de Kreeftkeerkring naar de Steenbokskeerkring en weer terug. De
intertropische convergentiezone (ITCZ) beweegt – vooral boven landmassa’s – mee met deze
loodrechte zonnestand.
4. Een moesson is een halfjaarlijks wisselende wind. Moessons ontstaan door de verschuiving
van de ITCZ tussen de keerkringen. Op het noordelijk halfrond is deze opschuiving het sterkst
vanwege de invloed van de grote landmassa’s die daar liggen. Deze landmassa’s warmen
namelijk veel sterker op dan oceanen. Dit betekent dat tussen april en september de
zuidoostpassaat over de evenaar naar het noordelijk halfrond waait. Hier krijgt deze wind
uiteraard een afwijking naar rechts en gaat uit het zuidwesten waaien. In Zuid(oost)-Azie is
deze zuidwestenwind een zeewind, en deze veroorzaakt de natte moesson. In de
wintermaanden draait de wind naar het noordoosten. Deze noordoostpassaat is een
landwind en veroorzaakt het droge seizoen.
5. Op onze breedten stijgt de warme lucht uit de subtropen op tegen de koude lucht van de
polen. We vinden hier dus lagedrukgebieden.
Oceanische circulatie
De wind en verschillen in temperatuur en zoutgehalte van zeewater zorgen voor het ontstaan van de
oceanische circulatie, met de volgende kenmerken:
1. Koude en warme zeestromen worden veroorzaakt door wind. Een koude zeestroom komt
van hogere breedte, een warme zeestroom van lagere breedte.
2. De thermohaliene circulatie wordt veroorzaakt door verschillen in temperatuur (thermo) en
zoutgehalte (halien). De diepwaterpomp in de noordelijke Atlantische Oceaan speelt daarin
een belangrijke rol.
De atmosferische en oceanische circulatie zorgen voor warmte-uitwisseling tussen koude en warme
gebieden. Netto vindt er een transport van warmte richting de polen plaats
, 5.2 Klimaten
Klimaatgebieden
De klimaatclassificatie van Koppen is gebaseerd op de samenhang tussen klimaat en natuurlijke
plantengroei. Als het klimaat zo sterk is veranderd dat de natuurlijke plantengroei echt anders is, dan
moet je ook spreken van een ander klimaat. Koppen onderscheidde zo vijf hoofdgroepen:
A Tropische klimaten B Droge klimaten C Gematigde klimaten
D Landklimaten E Polaire klimaten
Grote gebieden die qua klimaat ongeveer hetzelfde zijn noemen we klimaatgebieden. Omdat die
vaak samengaan met overeenkomsten in vegetatie en landschap komen die vaak overheen met
zogenaamde landschapszones.
Klimaatfactoren
Klimaatverschillen kun je beschrijven met de klimaatclassificatie van Koppen. Om ze te verklaren heb
je de klimaatfactoren nodig. Dit zijn drie factoren:
1. Geografische breedteligging. Op de evenaar vallen de zonnestralen loodrecht in. Daarom is
het daar warm. Regel: hoe verder van de evenaar, hoe schuiner de zonnestralen invallen.
Daarom neemt de temperatuur richting de polen af. Omdat koude lucht minder vocht kan
vasthouden, neemt ook de neerslag richting de polen af. Omdat koude lucht minder vocht
kan vasthouden, neemt ook de neerslag richting de polen af. De woestijnen rond de
keerkringen vormen hierop een uitzondering, omdat de atmosferische circulatie daar zorgt
voor hogedrukgebieden. Dalende lucht zorgt er hier voor dat er maar weinig neerslag kan
vallen. De geografische breedteligging bepaalt ook de overheersende windrichting. Dit is van
belang om de invloed van gebergten, oceanen en continenten te begrijpen.
2. Gebergten en hoogte. Gebergten hebben een grote invloed op het klimaat. Als je hoger
komt, wordt het kouder. Daarnaast ligt aan de lijzijde van een gebergte vaak een droog
gebied. Vochtige lucht die vanuit de overheersende windrichting wordt aangevoerd, stijgt op
tegen de bergen. De lucht koelt dan af, waterdamp condenseert en regen ontstaat. De lucht
verliest op deze manier veel vocht, waardoor achter de bergen – waar de lucht bovendien
weer gaat dalen – maar weinig neerslag meer kan ontstaan.
3. Type oppervlak. Oceanen en continenten hebben ook een grote invloed op het klimaat.
Opwarming en afkoeling van oceanen gaat langzamer en is minder sterk dan continenten.
Hierdoor kennen gebieden aan zee een kleiner verschil in temperatuur tussen zomer en
winter. Een ander gevolg hiervan is dat de ITCZ ’s zomers boven India veel verder naar het
noorden verschuift dan in Zuid-Amerika. Daarnaast kan de lucht boven een oceaan veel
vocht opnemen, waardoor gebieden aan zee meer neerslag kennen. De invloed van de
oceanen wordt mede bepaald door de oceanische circulatie. Een warm zeestroom of
oppervlaktestroom van de thermohaliene circulatie versterkt de beschreven effecten, een
koude zeestroom of opwelling van diepzeewater verzwakt ze. Koud water koelt immers de
lucht erboven af, waardoor het aangrenzende land een relatief koele zeewind kent. Omdat
koude lucht minder vocht kan vasthouden, is het klimaat ook droger.
