SAMENVATTING EPIDEMIOLOGIE
1E BA BIOMEDISCHE WETENSCHAPPEN
2022-2023
Deel 1: Wat is epidemiologie?
Definitie
Epidemiologie is de studie van de frequentie en de verdeling van ziekte (gezondheid) bij menselijke
populaties, en van de factoren die deze verdeling beïnvloeden of determineren (determinanten), en
de toepassing van deze studie tot controle van gezondheidsproblemen.
Basisconcept
Frequentie/ Verdeling ziekte/gezondheid is niet te wijten aan toeval (ad random), maar te wijten
aan:
Predisponerende (determinanten, risicofactoren)
of beschermende factoren (preventieve factoren)
o persoonkarakteristieken (geslacht, leeftijd, genetisch,…)
o omgeving (fysisch, biologisch, psychosociaal)
o meestal interactie tussen beide
Intensiteit van blootstelling aan determinanten
Determinanten schema/ interactie van factoren
Epidemiologische benadering
Verschillende stappen
1. Zorgvuldig beschrijven, vaststellen van (verschillen in) frequentie en spreiding van
ziekten/sterven/gezondheid in een populatie (beschrijvende epidemiologie)
2. Nagaan of er een associatie/verband bestaat tussen blootstelling aan bepaalde factoren en/of
eigenschap van een persoon en de ontwikkeling van de ziekte in kwestie (analytische epidemiologie)
3. Zijn er ernstige aanwijzingen dat dit verband van causale aard is? (analytische epidemiologie)
Van belang voor / doel van epidemiologie :
o identificeren/opvolgen gezondheidsproblemen populatie/ volksgezondheid
o inzicht in etiologie, mechanisme, verloop van ziekte, prognose
o preventie op basis van gegevens; evaluatie initiatieven
o gezondheidszorg- en algemeen beleid: wat is er nodig?
o klinische praktijk (diagnose, behandeling, prognose)
o planning en evaluatie
,Beschrijvende epidemiologie
Doel: identificeren/ opvolgen gezondheidsproblemen populatie/ volksgezondheid
o Evolutie in GZH problemen
o Veranderende patronen maatschappelijke gezondheidsproblemen:
o Epidemiologische (morbiditeits/mortaliteits) transitie
o Spreiding van ziektes
o Doodsoorzaken
o Epidemiologische transitie
o Verandering in de meest voorkomende/ belangrijkste doodsoorzaken
o Demografische transitie
o Vergrijzende populatie
Analytische epidemiologie (2)
Doel: inzicht in etiologie (ontstaan van ziekte), mechanisme, verloop van ziekte
o Verbanden vaststellen
o Bevestiging van observatie
o Zoeken naar bewijzen van oorzakelijkheid
Doel: preventie op basis van gegevens: evaluatie initiatieven
Belang voor preventie
o Identificeren van hoog risico groepen
o Preventieve acties bij degenen die het het meest nodig hebben
o Opsporen specifieke risico-factors voorkomend in deze groepen: modifieerbaar (bv.
leefstijl, dieet, …) en niet modifieerbaar (bv. leeftijd, geslacht, ras, …)
o Fase van ingrijpen:
o Primaire preventie (nog niet ziek)
o Secondaire preventie (pré-klinische fase, screening)
o Tertiaire preventie (voorkomen van complicaties bij ziekten in klinische fase)
Type preventie Definitie Voorbeeld
Primaire voorkomen van de initiële ontwikkeling Immunisatie, verminderen van
van een ziekte blootstelling aan risico factor
Secundaire Vroege detective van een bestaande Screening voor kanker
(preklinische fase ziekte om de complicaties en de ernst te
van de ziekte) verminderen
Tertiaire Verminderen van de impact van een ziekte Rehabilitatie voor beroerte
- Doelpopulatie
o Populatie in haar geheel (public health approach) High-risk subpopulatie(s)
,Historische voorbeelden van preventie
- Epidemiologische observaties leiden tot effectieve preventieve maatregelen
o vaak zonder biologische mechanismen te begrijpen
o niet nodig om ieder detail van pathogene mechanismen te verstaan om aan
preventie te kunnen doen (bv. roken en longkanker)
- Vaak verbetering in sociale omstandigheden, hygiëne, huisvesting, voeding e.d. die de
grootste verbeteringen in gzh-toestand hebben tewerkgesteld en niet de medische
interventies
- Voorbeelden:
o Childbed fever ( midden 19de eeuw)
o Smallpox (midden 18de eeuw)
o Cholera (midden 19de eeuw)
- Doel: klinische praktijk (diagnose, behandeling, prognose)
Relevantie voor de klinische praktijk
- In klinische praktijk hanteert de arts populatie-based kansmodellen in de beoordeling patiënt
o Diagnose van ziekte is gebaseerd op correlatie bep. symptomen met pathologische
gegevens van grote groep uit de populatie
o Prognose is gebaseerd op vroegere ervaringen van grote groepen patiënten met
zelfde ziekte
o Therapie is gebaseerd op empirische studies over werking therapie bij grote groepen
patiënten
- Preventieve inzicht en activiteiten hoort ook bij het werk van artsen: voorlichting, en deel
van therapie (vnl. secundaire en tertiaire variant)
- Invalshoek volksgezondheid voor artsen is belangrijk
- Wetenschappelijke onderbouw (EBN, EBM)
- Kritische kijk (oz resultaten, uitspraken, feiten, …)
Samenvatting doelstellingen Epidemiologie
- Beschrijven (van de mate) van ziekte/maatschappelijke gezondheid, “burden of disease”
voorzieningen, opleiding, “health needs assessment”
- Inzicht in etiologie van ziekten: oorzaken, risicofactoren belang voor basiswetenschap +
basis voor preventie
- Inzicht in het natuurlijke verloop en prognose van ziekten
- Inschatten van individuele ziektekans, bijdrage individuele diagnose
- Inzicht in “normale” waarden van klinische metingen (gezonde populaties)
- Evaluatie van preventie, behandeling, revalidatie, levenseindezorg; GzhZorg in t alg. “health
impact assessment”, “EBM”, “EBN”
- Basis algemene beleid mbt factoren met invloed op gezondheid
Epidemiologie: deelgebieden
- Oorspronkelijk: studies van epidemie
- Ontwikkeling naar verschillende deelgebieden:
o Infectieziekten, degeneratieve ziekten, geestesziekten, genetische epidemiologie,
moleculaire, jeugdgezondheidzorg, arbeidsgezondheidszorg, farmaco-epidemiologie,
levenseinde, …
- Klinische epidemiologie: toepassen van epidemiologische principes/methode op problemen
uit klinische praktijk, hulp bij beslissingsproces
, Epidemiologie, endemie, epidemie, pandemie
- Epidemiologie is dus veel meer dan het bestuderen van
epidemieën:
- Endemie: gewoonlijke aanwezigheid van ziekte in een bepaald
gebied, zonder uitgesproken pieken of dalen
- Epidemie: snelle toename van lijders aan bepaalde ziekte in
bepaald gebied, groter dan verwacht (gevolgd door relatief
snelle afname ervan) (‘interocular test’); ev herhaaldelijke
golven
- : Een epidemie over de hele wereld verspreid
-
Deel 2: Meten van : gezondheid/ ziekte / sterfte
Meten van ziekte
- Centraal in epidemiologie: frequentie en verdeling van ziekte/gezondheid in populaties (+ de
geassocieerde factoren)
- Kwantificeren van het voorkomen van ziekte (morbidity) zowel als sterfte ten gevolge van
ziekte (mortality).
- Aandachtspunten:
o Hoe ziekte meten ? (bv. wanneer begint ziekte sterfte)?
o Welke data bronnen zijn voorhanden, waar baseren we ons op ?
beïnvloedt de resultaten
belangrijk om resultaten te kunnen inschatten, en om te kunnen vergelijken
o Verschillende maten (bv. rates, proporties)
Individu: natuurlijke verloop ziekte en info bronnen
Populatie: progressie van gezondheid naar ziekte/sterfte, gerelateerd aan zorgverlening
1E BA BIOMEDISCHE WETENSCHAPPEN
2022-2023
Deel 1: Wat is epidemiologie?
Definitie
Epidemiologie is de studie van de frequentie en de verdeling van ziekte (gezondheid) bij menselijke
populaties, en van de factoren die deze verdeling beïnvloeden of determineren (determinanten), en
de toepassing van deze studie tot controle van gezondheidsproblemen.
Basisconcept
Frequentie/ Verdeling ziekte/gezondheid is niet te wijten aan toeval (ad random), maar te wijten
aan:
Predisponerende (determinanten, risicofactoren)
of beschermende factoren (preventieve factoren)
o persoonkarakteristieken (geslacht, leeftijd, genetisch,…)
o omgeving (fysisch, biologisch, psychosociaal)
o meestal interactie tussen beide
Intensiteit van blootstelling aan determinanten
Determinanten schema/ interactie van factoren
Epidemiologische benadering
Verschillende stappen
1. Zorgvuldig beschrijven, vaststellen van (verschillen in) frequentie en spreiding van
ziekten/sterven/gezondheid in een populatie (beschrijvende epidemiologie)
2. Nagaan of er een associatie/verband bestaat tussen blootstelling aan bepaalde factoren en/of
eigenschap van een persoon en de ontwikkeling van de ziekte in kwestie (analytische epidemiologie)
3. Zijn er ernstige aanwijzingen dat dit verband van causale aard is? (analytische epidemiologie)
Van belang voor / doel van epidemiologie :
o identificeren/opvolgen gezondheidsproblemen populatie/ volksgezondheid
o inzicht in etiologie, mechanisme, verloop van ziekte, prognose
o preventie op basis van gegevens; evaluatie initiatieven
o gezondheidszorg- en algemeen beleid: wat is er nodig?
o klinische praktijk (diagnose, behandeling, prognose)
o planning en evaluatie
,Beschrijvende epidemiologie
Doel: identificeren/ opvolgen gezondheidsproblemen populatie/ volksgezondheid
o Evolutie in GZH problemen
o Veranderende patronen maatschappelijke gezondheidsproblemen:
o Epidemiologische (morbiditeits/mortaliteits) transitie
o Spreiding van ziektes
o Doodsoorzaken
o Epidemiologische transitie
o Verandering in de meest voorkomende/ belangrijkste doodsoorzaken
o Demografische transitie
o Vergrijzende populatie
Analytische epidemiologie (2)
Doel: inzicht in etiologie (ontstaan van ziekte), mechanisme, verloop van ziekte
o Verbanden vaststellen
o Bevestiging van observatie
o Zoeken naar bewijzen van oorzakelijkheid
Doel: preventie op basis van gegevens: evaluatie initiatieven
Belang voor preventie
o Identificeren van hoog risico groepen
o Preventieve acties bij degenen die het het meest nodig hebben
o Opsporen specifieke risico-factors voorkomend in deze groepen: modifieerbaar (bv.
leefstijl, dieet, …) en niet modifieerbaar (bv. leeftijd, geslacht, ras, …)
o Fase van ingrijpen:
o Primaire preventie (nog niet ziek)
o Secondaire preventie (pré-klinische fase, screening)
o Tertiaire preventie (voorkomen van complicaties bij ziekten in klinische fase)
Type preventie Definitie Voorbeeld
Primaire voorkomen van de initiële ontwikkeling Immunisatie, verminderen van
van een ziekte blootstelling aan risico factor
Secundaire Vroege detective van een bestaande Screening voor kanker
(preklinische fase ziekte om de complicaties en de ernst te
van de ziekte) verminderen
Tertiaire Verminderen van de impact van een ziekte Rehabilitatie voor beroerte
- Doelpopulatie
o Populatie in haar geheel (public health approach) High-risk subpopulatie(s)
,Historische voorbeelden van preventie
- Epidemiologische observaties leiden tot effectieve preventieve maatregelen
o vaak zonder biologische mechanismen te begrijpen
o niet nodig om ieder detail van pathogene mechanismen te verstaan om aan
preventie te kunnen doen (bv. roken en longkanker)
- Vaak verbetering in sociale omstandigheden, hygiëne, huisvesting, voeding e.d. die de
grootste verbeteringen in gzh-toestand hebben tewerkgesteld en niet de medische
interventies
- Voorbeelden:
o Childbed fever ( midden 19de eeuw)
o Smallpox (midden 18de eeuw)
o Cholera (midden 19de eeuw)
- Doel: klinische praktijk (diagnose, behandeling, prognose)
Relevantie voor de klinische praktijk
- In klinische praktijk hanteert de arts populatie-based kansmodellen in de beoordeling patiënt
o Diagnose van ziekte is gebaseerd op correlatie bep. symptomen met pathologische
gegevens van grote groep uit de populatie
o Prognose is gebaseerd op vroegere ervaringen van grote groepen patiënten met
zelfde ziekte
o Therapie is gebaseerd op empirische studies over werking therapie bij grote groepen
patiënten
- Preventieve inzicht en activiteiten hoort ook bij het werk van artsen: voorlichting, en deel
van therapie (vnl. secundaire en tertiaire variant)
- Invalshoek volksgezondheid voor artsen is belangrijk
- Wetenschappelijke onderbouw (EBN, EBM)
- Kritische kijk (oz resultaten, uitspraken, feiten, …)
Samenvatting doelstellingen Epidemiologie
- Beschrijven (van de mate) van ziekte/maatschappelijke gezondheid, “burden of disease”
voorzieningen, opleiding, “health needs assessment”
- Inzicht in etiologie van ziekten: oorzaken, risicofactoren belang voor basiswetenschap +
basis voor preventie
- Inzicht in het natuurlijke verloop en prognose van ziekten
- Inschatten van individuele ziektekans, bijdrage individuele diagnose
- Inzicht in “normale” waarden van klinische metingen (gezonde populaties)
- Evaluatie van preventie, behandeling, revalidatie, levenseindezorg; GzhZorg in t alg. “health
impact assessment”, “EBM”, “EBN”
- Basis algemene beleid mbt factoren met invloed op gezondheid
Epidemiologie: deelgebieden
- Oorspronkelijk: studies van epidemie
- Ontwikkeling naar verschillende deelgebieden:
o Infectieziekten, degeneratieve ziekten, geestesziekten, genetische epidemiologie,
moleculaire, jeugdgezondheidzorg, arbeidsgezondheidszorg, farmaco-epidemiologie,
levenseinde, …
- Klinische epidemiologie: toepassen van epidemiologische principes/methode op problemen
uit klinische praktijk, hulp bij beslissingsproces
, Epidemiologie, endemie, epidemie, pandemie
- Epidemiologie is dus veel meer dan het bestuderen van
epidemieën:
- Endemie: gewoonlijke aanwezigheid van ziekte in een bepaald
gebied, zonder uitgesproken pieken of dalen
- Epidemie: snelle toename van lijders aan bepaalde ziekte in
bepaald gebied, groter dan verwacht (gevolgd door relatief
snelle afname ervan) (‘interocular test’); ev herhaaldelijke
golven
- : Een epidemie over de hele wereld verspreid
-
Deel 2: Meten van : gezondheid/ ziekte / sterfte
Meten van ziekte
- Centraal in epidemiologie: frequentie en verdeling van ziekte/gezondheid in populaties (+ de
geassocieerde factoren)
- Kwantificeren van het voorkomen van ziekte (morbidity) zowel als sterfte ten gevolge van
ziekte (mortality).
- Aandachtspunten:
o Hoe ziekte meten ? (bv. wanneer begint ziekte sterfte)?
o Welke data bronnen zijn voorhanden, waar baseren we ons op ?
beïnvloedt de resultaten
belangrijk om resultaten te kunnen inschatten, en om te kunnen vergelijken
o Verschillende maten (bv. rates, proporties)
Individu: natuurlijke verloop ziekte en info bronnen
Populatie: progressie van gezondheid naar ziekte/sterfte, gerelateerd aan zorgverlening
